Η Ελλάδα αναλαμβάνει την επόμενη προεδρία της επιτροπής υπουργών του Συμβουλίου της Ευρώπης, από το Μάιο έως το Νοέμβριο του 2020 και μεταξύ των διαφόρων θεματικών, σημασία θα δοθεί και στις πολιτικές και δράσεις για τη προστασία των παιδιών. Με τη Στρατηγική για τα Παιδιά 2016-2021, το Συμβούλιο της Ευρώπης έχει θέσει τις προτεραιότητες, οι οποίες συνοψίζονται στα εξής: ίσες ευκαιρίες, συμμετοχή στη λήψη αποφάσεων που επηρεάζουν τη ζωή τους, χωρίς βία και εκμετάλλευση, δικαιοσύνη φιλική για όλα τα παιδιά και εξασφάλιση των δικαιωμάτων –πρόσβασης, συμμετοχής και προστασίας- στο ψηφιακό περιβάλλον.
Οι προκλήσεις για την ασφάλεια, την εκπαίδευση και την ευημερία των παιδιών
Σε ένα συνεχώς μεταβαλλόμενο ευρωπαϊκό κοινωνικό και οικονομικό περιβάλλον, οι προκλήσεις σε εθνικό αλλά και ευρωπαϊκό πλαίσιο είναι μεγάλες για την ασφάλεια, την εκπαίδευση και την ευημερία των παιδιών. Πολύ συχνά γίνεται λόγος για το κόστος, με οικονομικούς όρους, των πολιτικών για τη προστασία και την εξασφάλιση θεμελιωδών δικαιωμάτων. Μία κοντόφθαλμη πρακτική που αποφεύγει να αντιμετωπίσει το ζήτημα σε προοπτική χρόνου, όπου η «επένδυση» στα παιδιά θα αποφέρει οφέλη σε κοινωνικό αλλά και οικονομικό επίπεδο. Μια αντίληψη που συναντιέται στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες, κράτη-μέλη του Συμβουλίου της Ευρώπης (ΣτΕ), αποτέλεσμα της ύφεσης και της επιλογής για απτά και γρήγορα αποτελέσματα των σχεδιασμών μέριμνας.
Οι προκλήσεις είναι μεγάλες για το πώς θα σχεδιαστούν πολιτικές, εφαρμόσιμες για τη προστασία ευάλωτων κατηγοριών, παιδιών με αναπηρία, παιδιών χωρίς γονική φροντίδα, παιδιών που έχουν επηρεαστεί από τη μετανάστευση, παιδιών ρομά κ.α. Η πρώιμη παρέμβαση και η ένταξη στο σχολικό περιβάλλον πρέπει να αποτελούν στόχο των πολιτικών σχεδιασμών. Η αύξηση φαινομένων βίας, εκμετάλλευσης και ανέχειας των παιδιών πρέπει να αντιμετωπιστούν με μια ολιστική και πολυεπίπεδη προσέγγιση, στην ίδια την οικογένεια, το σχολείο αλλά και στον κυβερνοχώρο και τη κακή χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, όπου συχνά ο επιθετικός και προσβλητικός λόγος μεταξύ των παιδιών και των νέων, προκαλεί τεράστια προβλήματα σε ατομικό, ψυχοκοινωνικό επίπεδο αλλά και στη κοινωνία συνολικά.
Αύξηση των παιδιών που διαβιούν σε επίπεδα φτώχειας: Οι έξι δράσεις της UNICEF
Η UNICEF για τη προστασία των παιδιών που ξεριζώθηκαν από τον πόλεμο, που έχουν ζήσει τη βία και τη φτώχεια προκρίνει έξι δράσεις που θα βοηθήσουν στην προστασία κάθε παιδιού. Οι δράσεις αφορούν τη διασφάλιση της εκπαίδευσης, την ενίσχυση της οικογένειας ώστε να μένουν τα μέλη μαζί, τον τερματισμό της κράτησης προσφύγων και παιδιών μεταναστών, δημιουργώντας πρακτικές εναλλακτικές λύσεις, την καταπολέμηση της ξενοφοβίας και των διακρίσεων, προστατεύοντας έτσι τα παιδιά από την εκμετάλλευση.
Για τα παιδιά που διαβιούν σε επίπεδα φτώχειας, τα στοιχεία δείχνουν, ότι η οικονομική κρίση έχει επιδράσει στην αύξηση του ποσοστού αυτού, στις 20 από τις 32 χώρες του ΣτΕ που έδωσαν στοιχεία στην Unicef ενώ σύμφωνα με τη Eurostat, τα παιδιά αποτελούν την ηλικιακή ομάδα με τον υψηλότερο δείκτη να κινδυνεύσουν από την ανέχεια και να βρεθούν στο περιθώριο της κοινωνίας. Στοιχεία καθόλου ενθαρρυντικά.
Απαραίτητη η αναθεώρηση των πολιτικών
Σε αυτό το επίπεδο, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, πρόσφατα, παρουσίασε το γενικό πλαίσιο διερεύνησης για τη θέσπιση ενός ενδεχόμενου συστήματος «εγγύησης των παιδιών» (child guarantee), ώστε να διασφαλιστεί ότι κάθε παιδί στην Ευρώπη που κινδυνεύει από τη φτώχεια ή τον κοινωνικό αποκλεισμό θα έχει πρόσβαση σε δωρεάν υγειονομική περίθαλψη, δωρεάν εκπαίδευση, ελεύθερη εκπαίδευση και μέριμνα για την πρόωρη παιδική ηλικία, αξιοπρεπή στέγαση και επαρκή διατροφή.
Ειδικότερα για την ομάδα των παιδιών με αναπηρία, μελέτες, έχουν δείξει ε ότι δυστυχώς υπάρχει μια έλλειψη σε πολιτικές και αυτό δεν αφορά τόσο τις πολιτικές που σχεδιάζονται αλλά κυρίως σε μια σειρά από εμπόδια και διακρίσεις που αντιμετωπίζουν στη καθημερινή τους ζωή. Οι οικογένειες με παιδιά με αναπηρία τείνουν να είναι οικονομικά ασθενέστερες σε σχέση με τις υπόλοιπες, έχουν λιγότερη πρόσβαση σε ποιοτικές υπηρεσίες, αντιμετωπίζουν μεγαλύτερες δυσκολίες ως προς την απασχόληση και έχουν λιγότερες ευκαιρίες για κοινωνικές δραστηριότητες.
Οι πολιτικές πρέπει να αναθεωρηθούν να γίνουν περισσότερο ριζοσπαστικές και αποτελεσματικές, όταν εξαιτίας και της μεταναστευτικής κρίσης, σημαντικός αριθμός παιδιών δηλώθηκαν ως εξαφανισμένα σε ολόκληρη την Ευρώπη, δείχνοντας την αδυναμία δομών και υπηρεσιών. Η έλλειψη ικανού αριθμού εκπαιδευμένου προσωπικού σε οργανισμούς που σχετίζονται με την ασφάλεια των παιδιών, απόρροια εθνικών επιλογών, συνέπεια και της ύφεσης, αποτελεί μια δυσάρεστη κατάσταση με αρνητικές συνέπειες και συμβολισμούς.
Συνήθως αρεσκόμαστε να μιλάμε για τη προστασία των δικαιωμάτων των παιδιών, χωρίς όμως, δυστυχώς, να ενθαρρύνεται η συμμετοχή τους σε μια σειρά από ουσιαστικές διαδικασίες για την προστασία των δικαιωμάτων αυτών. Σε ένα σύστημα δικαιοσύνης φτιαγμένο στα «μέτρα των μεγάλων», η πραγματικότητα καταδεικνύει, ότι υπάρχουν εμπόδια και αγκυλώσεις στο να ακουστούν, στο να είναι πλήρως ενημερωμένα και στο να προστατευθούν, χωρίς διακρίσεις.
Εάν θέλουμε να υπάρχει ελπίδα, πρέπει να «γλυτώσει το παιδί
Προτάσεις για να γίνουν πολιτικές και να προσφέρουν λύσεις, στην προστασία των παιδιών, στην ανάπτυξη των δεξιοτήτων τους μπορεί να υπάρξουν για παράδειγμα στο επίπεδο της αλλαγής του νομοθετικού πλαισίου, στη προώθηση δράσεων που θα ευνοούν τη συμμετοχή των παιδιών στο κοινωνικό γίγνεσθαι, στη λήψη μέτρων για τη μείωση του αριθμού των παιδιών που στερούνται την ελευθερία τους κ.α.
Είναι πολλά τα όσα πρέπει να γίνουν για τη προάσπισή των θεμελιωδών δικαιωμάτων τους, τη καλυτέρευση των όρων διαβίωσης και εκπαίδευσης τους. Ο σχεδιασμός ανήκει στην οργανωμένη πολιτεία μα η υλοποίηση εμπλέκει και τη κοινωνία, τα μέλη της, όλους εμάς. Η υποκρισία μόνο αποτρεπτικά λειτουργεί, γιατί εάν θέλουμε να υπάρχει ελπίδα, πρέπει να «γλυτώσει το παιδί».
Δημήτρης Π. Νικόλσκυ
Πρόεδρος Επιτροπής για τα Δικαιώματα των Aτόμων με Αναπηρίες του Συμβουλίου της Ευρώπης
