Ερώτημα Πολίτη:
Έχει «δικαίωμα» η κυβέρνηση να κλείσει τις εκκλησίες λόγω κορωνοϊού κι αν ναι υπό ποιες (θεσμικές) προϋποθέσεις;
Απάντηση:
Το ερώτημα που τίθεται είναι, εάν με το κλείσιμο των εκκλησιών λόγω κορωνοϊού η Κυβέρνηση παραβιάζει τη θρησκευτική ελευθερία. Το Σύνταγμά μας κατοχυρώνει την ελευθερία της θρησκείας, για την ακρίβεια κάθε «γνωστής» θρησκείας, που δεν περιέχει δηλαδή κρυφά δόγματα και τελετές. Όψη της θρησκευτικής ελευθερίας είναι η ελευθερία της λατρείας.
Κατά το Σύνταγμα τα σχετικά με τη λατρεία τελούνται ανεμπόδιστα υπό την προστασία των νόμων. Το κράτος δηλαδή όχι μόνο δεν παρεμποδίζει, αλλά οφείλει να διευκολύνει (για παράδειγμα με νομοθεσία περί ίδρυσης ευκτήριων οίκων) την άσκηση της λατρείας, η οποία πάντως δεν επιτρέπεται να παραβιάζει τη δημόσια τάξη.
Από την άλλη μεριά, το Σύνταγμα ορίζει επίσης ότι κανένας δεν μπορεί, εξαιτίας των θρησκευτικών του πεποιθήσεων, να αρνηθεί να συμμορφωθεί προς τους νόμους. Δεν μπορεί δηλαδή να διεκδικήσει ένα ειδικό status σε σχέση με τους υπολοίπους. Πρόκειται για αυτό που στο συνταγματικό δίκαιο αποκαλούμε γενική επιφύλαξη νόμου. Αυτό σημαίνει ότι και η ελευθερία της λατρείας δεν μπορεί να ασκηθεί αγνοώντας τους νόμους οποιασδήποτε μορφής (είτε πράξεις του Κοινοβουλίου, είτε υπουργικές αποφάσεις με γενικούς και αφηρημένους κανόνες δικαίου, είτε πράξεις νομοθετικού περιεχομένου), εφόσον, όμως, οι νόμοι αυτοί με τη σειρά τους πληρούν ορισμένες προϋποθέσεις.
Πρώτα πρώτα ο νόμος πρέπει να είναι γενικός, δηλαδή να μην στοχεύει συγκεκριμένη θρησκεία, για παράδειγμα λόγω του περιεχομένου της διδασκαλίας της ή επειδή εν τοις πράγμασι οδηγεί σε περιορισμό συγκεκριμένων μόνο θρησκευτικών δογμάτων. Ο νόμος πρέπει ακόμη να εξυπηρετεί έναν θεμιτό σκοπό δημοσίου συμφέροντος, όπως είναι κατεξοχήν η δημόσια υγεία. Μάλιστα, η δημόσια υγεία δεν είναι ένας οποιοσδήποτε σκοπός δημόσιας πολιτικής, είναι ένα συνταγματικά κατοχυρωμένο αγαθό, το οποίο το κράτος υποχρεούται με θετικά μέτρα να προστατεύει.
Στην προκειμένη περίπτωση η απαγόρευση των συναθροίσεων και του κοινωνικού συγχρωτισμού αφορά, προσωρινά, όχι μόνο σε όλες τις λατρευτικές λειτουργίες (ανεξαρτήτως δόγματος), αλλά και σε όλες τις συναθροίσεις, όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης, καθώς και στον δημόσιο και ιδιωτικό τομέα, ως επιστημονικά ενδεδειγμένο μέτρο ανάσχεσης της εξάπλωσης του ιού. Πρόκειται, δηλαδή, για ένα γενικό μέτρο κατά του κοινωνικού συγχρωτισμού εγγύτερα ορισμένων αποστάσεων.
Εξάλλου, με την υπουργική απόφαση που αφορά ειδικά στους χώρους λατρείας δεν απαγορεύτηκαν πράξεις ατομικής λατρείας (η ατομική προσευχή στον ναό). Όπως, υπό το αυτό το πρίσμα της προστασίας της δημόσιας υγείας βάσει επιστημονικών κριτηρίων, προσωρινά, το κλείσιμο όλων των θεάτρων δεν σημαίνει παραβίαση της ελευθερίας της τέχνης ή το κλείσιμο των σχολείων παραβίαση του δικαιώματος στην εκπαίδευση, έτσι και η απαγόρευση των λειτουργιών δεν σημαίνει παραβίαση της θρησκευτικής ελευθερίας και λατρείας.
Εξαιρούνται, φυσικά, οι υπηρεσίες του δημοσίου και του ιδιωτικού τομέα που είναι νευραλγικές για την ίδια την αντιμετώπιση του ιού και την υγεία των κατοίκων, αλλά και για τη λειτουργία του δημοκρατικού πολιτεύματος, εντός του οποίου και μόνον έχει νόημα η αντιμετώπιση της κρίσης, με ειδικά και γι’ αυτές τις περιπτώσεις μέτρα προστασίας.
Συνεπώς το κράτος υποχρεούται να μην επεμβαίνει στα της λατρείας και να διευκολύνει τη θρησκευτική λατρεία, πλην όμως η τέλεση της λατρείας σε μια δημοκρατική κοινωνία δεν είναι υπεράνω των νόμων που είναι ουδέτεροι, δηλαδή χωρίς διακρίσεις, προστατεύουν, καθώς και υποχρεούνται να προστατεύουν άλλα συνταγματικά αγαθά, τα οποία μάλιστα βρίσκονται υπό προφανή και πρωτοφανή διακινδύνευση.
Βασιλική Χρήστου
Διδάκτωρ Συνταγματικού Δικαίου
