Μπορεί η επίκληση της αντιμετώπισης του κινδύνου διασποράς του Covid-19 να αποτελεί πανάκεια για την εφαρμογή άσχετων δημόσιων πολιτικών;
Στις 21/5/2020 δημοσιεύθηκε κοινή απόφαση των υπουργών Προστασίας του Πολίτη, Υγείας, Εσωτερικών και Υποδομών & Μεταφορών με θέμα την «επιβολή προσωρινών κυκλοφοριακών μέτρων και ρυθμίσεων στην περιοχή του Κέντρου της Αθήνας προς αντιμετώπιση του κινδύνου διασποράς του κορωνοϊού Covid-19».
Με την απόφαση αυτή, υιοθετείται από την κυβέρνηση το σχέδιο του Δήμου Αθηναίων για το κέντρο της πόλης, το οποίο αφορά εκτεταμένες παρεμβάσεις ιδίως στον χώρο του εμπορικού τριγώνου της Αθήνας και στην Πλάκα. Κατά τον Δήμο Αθηναίων πρόκειται για συμπλήρωση του σχεδιαζόμενου ήδη από την περίοδο των Ολυμπιακών Αγώνων «μεγάλου περιπάτου». Οι επίμαχες ρυθμίσεις που θεσπίζονται με την ανωτέρω ΚΥΑ επιφέρουν αποκλεισμό των οχημάτων επισκεπτών από τις πιο πάνω υποενότητες του κέντρου της πόλης. Ειδικότερα, κλείνουν για τα οχήματα οι οδοί Αθηνάς, Ερμού, Μητροπόλεως και Ηρώδου Αττκού, τρεις από τις έξι λωρίδες της οδού Πανεπιστημίου, διαπλατύνονται τα πεζοδρόμια στο Σύνταγμα και την οδό Φιλελλήνων και πεζοδρομείται πλήρως η οδός Βασιλίσσης Όλγας.
Ο σχεδιασμός του Δήμου Αθηναίων εκπονήθηκε σε συνεργασία με τον Τομέα Μεταφορών και Συγκοινωνιακής Υποδομής του Τμήματος Πολιτικών Μηχανικών του ΕΜΠ και απέσπασε διαπαραταξιακή συναίνεση στο Δημοτικό Συμβούλιο. Επί της προτάσεως του Δήμου Αθηναίων, διατυπώθηκαν και διατυπώνονται ποικίλες αντιδράσεις που κινούνται από την πλήρη συναίνεση και υιοθέτηση της πρότασης, μέχρι την απολύτως κριτική υποδοχή. Κάθε κοινωνική ομάδα ή συλλογικότητα, προτάσσοντας το δικό της όραμα για την πόλη, τάσσεται υπέρ ή κατά του προτεινόμενου σχεδιασμού, επικαλούμενη επιχειρήματα που σχετίζονται με την ποιότητα ζωής, την τοπική ανάπτυξη, την αισθητική και γενικότερα τις διαφορετικές ανάγκες και προτιμήσεις για την πόλη και ειδικότερα για το ιστορικό κέντρο της.
Τα κριτήρια αξιολόγησης του νέου σχεδιασμού
Νομίζω ότι δύσκολα θα διαφωνήσει κανείς ότι ένας τέτοιος σχεδιασμός θα πρέπει να κριθεί βάσει αρχιτεκτονικών, πολεοδομικών, κυκλοφοριακών και άλλων συναφών κριτηρίων. Ζητήματα όπως η βιώσιμη κινητικότητα, η ενθάρρυνση χρήσης μέσων συλλογικής μετακίνησης και ποδηλάτων, η δημιουργία νέων δημόσιων χώρων, η καθοδήγηση προς εναλλακτικούς αστικούς προορισμούς, αλλά και η προσέλκυση νέων μονίμων κατοίκων στο κέντρο της πόλης ή ακόμα και η βιώσιμη επιχειρηματική δραστηριότητα που δεν σχετίζεται αποκλειστικά με τον τουρισμό, θα πρέπει να αποτελούν άξονες κρίσης ενός τέτοιου σχεδιασμού και κριτήρια αξιολόγησης μιας τέτοιας πρότασης. Όμως, η ΚΥΑ που εκδόθηκε στις 21/5, θέτει το ζήτημα σε εντελώς διαφορετική βάση. Ειδικότερα, όπως προκύπτει και από τον τίτλο της συνδέει τον σχεδιασμό για το κλείσιμο του κέντρου της Αθήνας με τον κίνδυνο διασποράς του κορωνοϊού Covid-19.
Επισημάνσεις επί της Κοινής Υπουργικής Απόφασης
Η ΚΥΑ μέσω της οποίας υιοθετείται από την Πολιτεία η σχετική με το κλείσιμο του κέντρου της Αθήνας πρόταση του Δήμου, εκδόθηκε βάσει εξουσιοδότησης τριών Πράξεων Νομοθετικού Περιεχομένου (ΠΝΠ) που εκδόθηκαν στο πλαίσιο της αντιμετώπισης του κινδύνου διασποράς του κορωνοϊού κατά το αμέσως προηγούμενο χρονικό διάστημα, δύο εκ των οποίων έχουν ήδη κυρωθεί με νόμο. Ως προς το ζήτημα αυτό, αξίζει να γίνουν ορισμένες παρατηρήσεις.
α) Η εξουσιοδότηση προς τη διοίκηση για έκδοση ΚΥΑ με την οποία μπορεί να τίθενται περιορισμοί στη μετακίνηση οχημάτων δεν προβλέπει την προηγούμενη απόφαση – πρόταση Οργανισμού Τοπικής Αυτοδιοίκησης (εν προκειμένω Δήμου), αλλά μόνο την προηγούμενη γνώμη της Εθνικής Επιτροπής Προστασίας Δημόσιας Υγείας έναντι του Covid-19. Παρά ταύτα, στο προοίμιο της εν λόγω ΚΥΑ διαβάζουμε ότι αυτή εκδόθηκε ύστερα από απόφαση-πρόταση (και μάλιστα ομόφωνη) του Δημοτικού Συμβουλίου της Αθήνας(υπ’ αριθ. 250/11.5.2020), η οποία όμως στην προκειμένη περίπτωση εκδόθηκε ως μη όφειλε αναρμοδίως, αφού δεν προβλέπεται στη σχετική ΠΝΠ.
Περαιτέρω, η απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου εκδόθηκε όπως αναφέρεται στο προοίμιο σε συνεργασία με το Τμήμα Πολιτικών Μηχανικών του ΕΜΠ μεν, λόγω όμως «συνδρομής επιτακτικών αναγκών για την αντιμετώπιση σοβαρού κινδύνου δημόσιας υγείας που συνίσταται στη μείωση του κινδύνου διασποράς του Covid-19». Πρόκειται δηλαδή για μοναδική στα χρονικά απόφαση Δημοτικού Συμβουλίου που χωρίς να διαθέτει εχέγγυα επιστημονικής τεκμηρίωσης μιας τέτοιας απόφασης, επικαλείται αναρμοδίως και ως μη όφειλε το νομοθετικό πλαίσιο προστασίας έναντι του κορωνοϊού και παρά ταύτα τίθεται στο προοίμιο (δηλαδή στο τμήμα της θεμελίωσης, νομικής και πραγματικής) της κρινόμενης διοικητικής πράξης.
β) Βεβαίως στο προοίμιο μνημονεύεται και η από 21/5/2020 Γνώμη της «Εθνικής Επιτροπής Προστασίας της Δημόσιας Υγείας έναντι του covid-19», που είναι και η μόνη προβλεπόμενη από τις εξουσιοδοτικές διατάξεις των σχετικών ΠΝΠ. Όμως παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον ότι η Γνώμη αυτή του αρμόδιου επιστημονικού οργάνου της Πολιτείας εκδόθηκε δέκα ημέρες μετά την απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου της Αθήνας και την ίδια ημέρα της υπογραφής και της δημοσίευσης της σχετικής ΚΥΑ. Δηλαδή, στις 21 Μαΐου, συνέβησαν τα εξής απίθανα για όποιον έχει στοιχειώδη γνώση λειτουργίας του διοικητικού μας μηχανισμού.
Συνεδρίασε η πολυμελής Εθνική Επιτροπή Δημόσιας Υγείας έναντι του Covid-19, εξέδωσε και επικύρωσε το πόρισμα – γνώμη της, την κοινοποίησε στο επισπεύδον υπουργείο, το οποίο την ίδια ημέρα συνέταξε την ΚΥΑ, η οποία αφού προσυπογράφτηκε από όλους τους αρμόδιους υπηρεσιακούς παράγοντες τεσσάρων υπουργείων μεταξύ των οποίων διακινήθηκε, υπεγράφη αυθημερόν και από τους τέσσερις συναρμόδιους υπουργούς, ελέγχθηκε αρμοδίως από τη Γενική Γραμματεία Νομικών και Κοινοβουλευτικών Θεμάτων της Προεδρίας της Κυβέρνησης και δημοσιεύθηκε την ίδια επίσης ημέρα στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως. Θα μπορούσε νομίζω στην περίπτωση αυτή να διατυπωθεί η κριτική της νομιμοποίησης μιας απόφασης μέσω της διαδικασίας.
γ) Το γεγονός της πρόδηλης προσυνενόησης της κυβέρνησης με τον Δήμο Αθηναίων, φαίνεται και από τα γεγονός ότι μόνο αρμόδιο όργανο για την τήρηση των προβλέψεων της ΚΥΑ και την επιβολή προστίμων 150 ευρώ στους παραβάτες καθίσταται η Δημοτική Αστυνομία και όχι η Ελληνική Αστυνομία έστω παράλληλα. Επίσης, με την ΚΥΑ παρέχεται εξουσιοδότηση προς το Δημοτικό Συμβούλιο Αθηναίων να καθορίσει τον τρόπο και τη διαδικασία επιβολή των προστίμων, χωρίς αυτό να προβλέπεται από το νόμο.
δ) Τέλος, η ΚΥΑ εξουσιοδοτεί τον Υπουργό Υποδομών και Μεταφορών να παρατείνει για άλλους τρεις μήνες την ισχύ των διατάξεων της, χωρίς αυτό να προβλέπεται στις διατάξεις των τριών ΠΝΠ στις οποίες η ίδια η ΚΥΑ θεμελιώνεται νομικά.
Μειονεκτήματα της Κοινής Υπουργικής Απόφασης και περαιτέρω επιπτώσεις
Πρόκειται για μια κακογραμμένη ΚΥΑ, που θα πρέπει να διδάσκεται ως παράδειγμα κακής νομοτεχνικά και ουσιαστικά σύνταξης μιας διοικητικής πράξης. Αυτό όμως δεν είναι το μεγαλύτερο μειονέκτημα της. Με αυτή την ΚΥΑ επιχειρείται να συνδεθεί το ζήτημα της ενοποίησης του ιστορικού κέντρου της Αθήνας και ο λεγόμενος «μεγάλος περίπατος», που αποτελούν ζητήματα αναγόμενα στις κλασικές αρμοδιότητες ενός ΟΤΑ αλλά και της υπεύθυνης κεντρικής κυβέρνησης, με το ζήτημα της αντιμετώπισης του κινδύνου διασποράς του κορωνοϊού, με το οποίο προδήλως δεν συνδέεται.
Αυτή η επιλογή, ενέχει τον κίνδυνο απαξίωσης και εργαλειοποίησης των διατάξεων που θεσπίστηκαν για την αντιμετώπιση του κινδύνου της πανδημίας του Covid-19. Επιφέρει αναίτιο πλήγμα στην αξιοπιστία μιας διαδικασίας που βρήκε σύμμαχο την κοινωνία όχι μόνο ενόψει της πρόβλεψης κυρώσεων, αλλά κυρίως λόγω μιας καθολικής συναίνεσης που βασίσθηκε στην προτεραιότητα της υπεύθυνης επιστημονικής ενημέρωσης και πληροφόρησης και στην καλή πίστη.
Εκφράζω τον φόβο ότι ο τρόπος που επελέγη να εφαρμοσθεί η συγκεκριμένη πολιτική επιλογή, δημιουργεί αμφιβολίες και ερωτηματικά ιδίως στους πιο υπεύθυνους πολίτες. Αποπροσανατολίζει τη συζήτηση για ένα ύψιστης σημασίας δημόσιο διακύβευμα όπως αυτό του σχεδιασμού για το κέντρο της πόλης και επιχειρεί μια καθολική απαγόρευση με παιδαγωγικά χαρακτηριστικά, με την επίκληση υγειονομικού προτάγματος προερχόμενου από τη συγκυρία.
Ας ελπίσουμε ότι θα είναι η τελευταία φορά που βλέπουμε τις διατάξεις που θεσπίστηκαν για την αντιμετώπιση του κινδύνου διασποράς του κορωνοϊού, να θεμελιώνουν άσχετες αν και πολύ ενδιαφέρουσες δημόσιες πολιτικές επιλογές. Είναι κρίμα να αδικούνται σημαντικοί σχεδιασμοί, κρινόμενοι ως προς τη μέθοδο που επελέγη για να εφαρμοσθούν.
Γεώργιος Δίελλας
Διδάκτωρ Διοικητικής Επιστήμης Παντείου Πανεπιστημίου
Διδάσκων στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο και στην Εθνική Σχολή Δημόσιας Διοίκησης.
