Η προστασία των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα στην εκπαιδευτική διαδικασία παρουσιάζει συνεχείς εξελίξεις τα τελευταία δύο χρόνια, τόσο σε δικαιοδοτικό / δικαστικό, όσο και σε διοικητικό επίπεδο. Έχω την χαρά να εκπροσωπώ ως πληρεξούσιος δικηγόρος γονείς και μαθητές, αλλά και οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών στις σχετικές νομικές και δικαστικές ενέργειες για την εκκοσμίκευση της εκπαίδευσης και για τον σεβασμό των ανθρώπινων δικαιωμάτων όλων των μετεχόντων στην εκπαιδευτική διαδικασία.
Εντός του τρέχοντος έτους, υπήρξε μία δικαστική εξέλιξη στο θέμα της απαλλαγής από το μάθημα των θρησκευτικών. Τον Ιανουάριο του 2020 το Διοικητικό Εφετείο Αθηνών διέταξε κατόπιν αίτησης αναστολής εκτέλεσης ένα σχολείο, το 1ο Γενικό Λύκειο Γέρακα, να απαλλάξει έναν μαθητή από το μάθημα των θρησκευτικών. Η οικογένεια έφτασε στο δικαστήριο, διότι το σχολείο αρνήθηκε να εφαρμόσει την απόφαση 28 / 2019 της Αρχής Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα και το σκεπτικό της απόφασης του ΕΔΔΑ στην υπόθεση Παπαγεωργίου κατά Ελλάδας, ως προς το ότι η απαλλαγή χορηγείται χωρίς να χρειαστεί οι γονείς να δηλώσουν ότι ο μαθητής δεν είναι Χ.Ο. Το σχολείο απάλλαξε τελικά τον μαθητή, μετά την δικαστική απόφαση, αλλά δεν διέγραψε τα προσωπικά δεδομένα που συνέλεξε σχετικά με τις θρησκευτικές και συνειδησιακές του επιλογές, με αποτέλεσμα η οικογένεια να προσφύγει στην Αρχή Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα. Σημειωτέον ότι το Διοικητικό Εφετείο ακόμη και σήμερα δεν έχει εκδικάσει την αίτηση ακύρωσης κατά των απορριπτικών αποφάσεων!
Τον Ιούνιο του 2020, το Υπουργείο Παιδείας έφερε στην Βουλή για ψήφιση ένα νομοσχέδιο που αντί να περιλαμβάνει διάταξη για τον τρόπο απαλλαγής από το μάθημα των θρησκευτικών, επέβαλε την αναγραφή της διαγωγής των μαθητών στα απολυτήρια. Μια αναχρονιστική πολιτική απόφαση, καθώς τρία χρόνια πριν, με τον Ν.4485/2017 η διαγωγή είχε απαγορευθεί να σημειώνεται επί των απολυτηρίων και των άλλων πιστοποιητικών σπουδών στην δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Η Επιστημονική Υπηρεσία της Βουλής είχε εντοπίσει την πιθανή πρόσκρουση στις διατάξεις για την προστασία προσωπικών δεδομένων, παραπέμποντας μάλιστα στις αποφάσεις ΣτΕ του 2019 για την κατάργηση του πεδίου «θρήσκευμα» από τους τίτλους σπουδών. Τότε λοιπόν, απευθυνθήκαμε στην Αρχή που δεν είχε ακόμη αποφανθεί για το αίτημα διαγραφής των δεδομένων και επισημάναμε ότι το Υπουργείο Παιδείας αντί να λύνει τα υπάρχοντα προβλήματα σπεύδει να δημιουργήσει καινούργια. Καταγγείλαμε λοιπόν, στο πλαίσιο αυτής της εκκρεμούς διαδικασίας, την προσθήκη της διάταξης του άρθρου 5 του Ν.4692/2020 για την υποχρεωτική αναγραφή της διαγωγής στο απολυτήριο.
Η Αρχή Προστασίας Δεδομένων όρισε στις δύο πλευρές προθεσμία υποβολής υπομνημάτων έως και τις 24 Ιουλίου 2020. Μία ημέρα πριν, το Ινστιτούτο Εκπαιδευτικής Πολιτικής του Υπουργείου Παιδείας εξέδωσε μια γνωμοδότηση με την οποία υπεραμύνθηκε της διαδικασίας απαλλαγής με δήλωση στην βάση της «θρησκευτικής συνείδησης». Υπεραμύνθηκε επίσης και της καταγραφής του θρησκεύματος των μαθητών «προαιρετικά» δήθεν, στο πληροφοριακό σύστημα «myschool», για μία σειρά από λόγους που παρουσιάζει ως νόμιμους. Στις αρχές του Αυγούστου και πριν εκδοθεί η απόφαση της Αρχής, το Υπουργείο Παιδείας & Θρησκευμάτων έσπευσε να ακολουθήσει την γνωμάτευση του Ινστιτούτου του, εκδίδοντας τη νέα εγκύκλιο για την απαλλαγή από τα θρησκευτικά. Με τη νέα εγκύκλιο το Υπουργείο δίνει πιο σύντομη προθεσμία για την υποβολή της δήλωσης απαλλαγής: από 1ης έως 14ης Σεπτεμβρίου, ενώ με την προηγούμενη εγκύκλιο («Λοβέρδου»), η προθεσμία ήταν 20 ημερών. Ακολουθεί επίσης την λογική της δήλωσης απαλλαγής «για λόγους θρησκευτικής συνείδησης». Εξαιρώντας, έτσι, τους Χ.Ο. από το δικαίωμα απαλλαγής.
Σημειωτέον ότι μετά τα παραπάνω, η Ένωση Αθέων προσέφυγε εκ νέου με καταγγελία στην Αρχή Προστασίας Δεδομένων, για την καταγραφή του θρησκεύματος στο πληροφοριακό σύστημα myschool, αντικρούοντας ένα προς ένα τα επιχειρήματα του Ινστιτούτου. Η Αρχή επ’ αυτής της καταγγελίας δεν έχει ακόμη εκδώσει την απόφασή της.
Στις 7 Σεπτεμβρίου 2020, η Αρχή εξέδωσε την απόφαση 32/2020 με την οποία εμμένει ότι η δήλωση των γονέων αρκεί να αφορά «συνειδησιακούς λόγους», όχι για λόγους «θρησκευτικής συνείδησης», ώστε να μπορούν να απαλλαγούν και οι μαθητές που είναι Χ.Ο. Ωστόσο, το Υπουργείο Παιδείας & Θρησκευμάτων με ανακοίνωσή του την ίδια ημέρα, ενώ φαίνεται να εξετάζει την συμμόρφωσή του ως προς το θέμα της διαγραφής της διαγωγής από τα απολυτήρια, ως προς το θέμα της απαλλαγής των θρησκευτικών υποστηρίζει ότι έχει συμμορφωθεί με την απόφαση του Συμβουλίου της Επικρατείας.
Η επόμενη εξέλιξη θα είναι στις 2 Οκτωβρίου 2020, όταν δηλαδή το Συμβούλιο Συμμόρφωσης του Συμβουλίου της Επικρατείας θα εξετάσει κατά πόσον το Υπουργείο Παιδείας & Θρησκευμάτων έχει συμμορφωθεί με τις αποφάσεις του ως προς το μάθημα των θρησκευτικών. Σε αυτές τις αποφάσεις περιλαμβάνεται η ενδεικτική υπεύθυνη δήλωση για την απαλλαγή (όπου ενδεικτικά το ΣτΕ υποδείκνυε ως περιεχόμενο της δήλωσης τους λόγους «θρησκευτικής συνείδησης»), αλλά και κατά πόσον το Υπουργείο έχει οργανώσει το ισότιμο μάθημα που θα μπορούν να παρακολουθούν οι μαθητές που έχουν απαλλαγεί από τα θρησκευτικά. Το ΣτΕ είχε υποδείξει στις αποφάσεις του ότι εφόσον υπάρχει επαρκής αριθμός μαθητών, η Πολιτεία θα πρέπει να προσφέρει σε αυτούς ένα ισότιμο μάθημα, αναφέροντας μάλιστα ως μια τέτοια περίπτωση, ένα μάθημα «π.χ. ηθικής».
Περαιτέρω, στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου εκκρεμούν ακόμη δύο προσφυγές κατά Ελλάδας, ως προς το ίδιο το περιεχόμενο και την διαδικασία απαλλαγής από το μάθημα των θρησκευτικών.
Το βέβαιο είναι ότι η χάραξη μιας εκπαιδευτικής πολιτικής που θα τηρεί στο ακέραιο όλες τις διατάξεις του ευρωπαϊκού δικαίου δεν είναι μια εύκολη άσκηση. Έχει να αντιμετωπίσει μια σειρά από δικαιοδοτικούς και ανεξάρτητους θεσμούς που παρακολουθούν εντατικά την συμμόρφωση του κράτους προς τις δεσμευτικές υποχρεώσεις του, ιδίως ως προς τον σεβασμό των ανθρώπινων δικαιωμάτων. Κάθε έκπτωση σε αυτά τα δικαιώματα έχει σοβαρότατο κόστος για όλους: για τους μαθητές και τις μαθήτριες, για τους γονείς, για τους εκπαιδευτικούς, αλλά και για τα πολιτικά πρόσωπα και για το δημόσιο ταμείο.
Βασίλης Σωτηρόπουλος
Δικηγόρος
