Το κυβερνητικό προσχέδιο νόμου
Η ανακοίνωση προσχεδίου νόμου με τίτλο «Εισαγωγή στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση, Προστασία της Ακαδημαϊκής Ελευθερίας, Αναβάθμιση του Ακαδημαϊκού Περιβάλλοντος και άλλες διατάξεις» από τα Υπουργεία Παιδείας και Θρησκευμάτων και Προστασίας του Πολίτη (για πρώτη φορά ίσως από κοινού) και η δημόσια διαβούλευση γι’ αυτό, έχει προκαλέσει έναν ζωηρό διάλογο σε πολιτικό, επιστημονικό αλλά και κοινωνικό επίπεδο για τρία κυρίως ζητήματα: α) Την ελάχιστη βάση εισαγωγής στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, β) τον μέγιστο χρόνο φοίτησης στα ιδρύματα της ίδιας βαθμίδας εκπαίδευσης και γ) την πολιτική ασφάλειας και προστασίας του ΑΕΙ.
Στο παρόν άρθρο θα μας απασχολήσει το τρίτο ζήτημα και ιδία η συμβατότητα της φύλαξης των χώρων διδασκαλίας, έρευνας και διοίκησης των πανεπιστημιακών ιδρυμάτων από Ομάδες Προστασίας Πανεπιστημιακών Ιδρυμάτων (ΟΠΠΙ) που θα ανήκουν στην Ελληνική Αστυνομία και θα υπόκεινται στον ιεραρχικό έλεγχο και τις εντολές αυτής και όχι των οργάνων διοίκησης των ΑΕΙ, με την ακαδημαϊκή ελευθερία και το αυτοδιοίκητο των ΑΕΙ κατά το άρθρο 16 παρ. 1 και 5 Σ. Η πολιτική ασφάλειας και προστασίας των ΑΕΙ εντάσσεται στο Κεφάλαιο Α΄ του Β΄ Μέρους του προσχεδίου νόμου στα άρθρα 8-12 αυτού, οι ΟΠΠΙ ανήκουν στο Β΄ Κεφάλαιο του ιδίου μέρους και στα άρθρα 13[1]-14 του προσχεδίου.
Η σκοπιμότητα της φύλαξης των χώρων των πανεπιστημιακών ιδρυμάτων
Η κατάσταση στους χώρους ορισμένων πανεπιστημιακών ιδρυμάτων είναι από τραγική έως αισχρή, απαράδεκτη για χώρους έρευνας, διδασκαλίας, μετάδοσης γνώσης, διακίνησης ιδεών και μάθησης. Πέραν από την ακαλαισθησία (συνθήματα γραμμένα σε τοίχους, γκράφιτις, πανό, βρωμιές, ακαθαρσίες κλπ.) που συνιστά έλλειψη σεβασμού στον χώρο όπου αναπτύσσονται ή οφείλουν να αναπτύσσονται τα παραπάνω αγαθά, σε ορισμένα (ευτυχώς όχι σε όλα) πανεπιστημιακά ιδρύματα, λαμβάνουν χώρα εδώ και δεκαετίες φαινόμενα παρανομίας που συνίστανται σε δύο κατηγορίες: Στην πρώτη εντάσσονται παραβατικές αλλά και εγκληματικές συμπεριφορές που συνιστούν εγκλήματα του κοινού Ποινικού Δικαίου και δεν σχετίζονται με «ακτιβιστική» δράση αυτών που τις διαπράττουν, όπως παράνομο εμπόριο διαφόρων ειδών, χρήση και εμπορία ναρκωτικών ουσιών, κατασκευή και κατοχή εκρηκτικών υλών, βιασμοί, μέχρι και μαστροπεία και πορνεία, όπως κατά καιρούς έχει καταγγελθεί. Οι παραπάνω παραβατικές συμπεριφορές βρήκαν πρόσφορο έδαφος ανάπτυξης λόγω των ρυθμίσεων του πανεπιστημιακού ασύλου που κατά καιρούς ίσχυαν. Οι διατάξεις αυτές απαγόρευαν την είσοδο αστυνομικών οργάνων σε πανεπιστημιακούς χώρους χωρίς την έγκριση των αρμοδίων πανεπιστημιακών οργάνων, είτε πολυμελών, είτε μονομελών, μέσα από γραφειοκρατικές διαδικασίες που δεν δίνονταν ποτέ ή σχεδόν ποτέ, με αποτέλεσμα όσοι τελούσαν με οποιοδήποτε βαθμό συμμετοχής, ή υπέθαλπαν αυτά τα εγκλήματα, να βρίσκουν ποινικό (όχι ακαδημαϊκό) άσυλο στους πανεπιστημιακούς χώρους, που λειτουργούσαν ως ποινικά άβατα. Στα άβατα αυτά ήταν «απαγορευμένη» η παρέμβαση της αστυνομικής ή και της εισαγγελικής αρχής κατά παρέκκλιση των κοινών διατάξεων του ΚΠΔ που υποχωρούσαν έναντι της εφαρμογής των ειδικότερων διατάξεων της πανεπιστημιακής νομοθεσίας περί ακαδημαϊκού ασύλου.
Η δεύτερη κατηγορία παραβατικών συμπεριφορών, αυτή την φορά με πολιτικό και ιδεολογικό πρόσημο, συνίστατο στην καλύτερη περίπτωση στην άσκηση βίας, λεκτικής ή και (κυρίως) σωματικής, ή απειλής άσκησης βίας κατά οποιουδήποτε πανεπιστημιακού φορέα, μελών ΔΕΠ ή φοιτητών, κατά την άσκηση διδακτικών, ερευνητικών, διαδραστικών, διοικητικών, συνδικαλιστικών κλπ. Δραστηριοτήτων, που δεν ήταν αρεστές σε οργανωμένες και ιδιαίτερα δυναμικές μειοψηφίες του πανεπιστημιακού χώρου με τη δυναμική συνδρομή εξωπανεπιστημιακών ταραχοποιών στοιχείων, στην χειρότερη δε περίπτωση με εμπρησμούς πανεπιστημιακών εγκαταστάσεων (αιθουσών διδασκαλίας, εργαστηρίων, βιβλιοθηκών, ιστορικών χώρων με έργα τέχνης κ.α.) με βόμβες μολότωφ και άλλα εκρηκτικά υλικά, που πολλές φορές κατασκευάζονταν εντός των πανεπιστημιακών χώρων και ενίοτε εκτοξεύονταν όχι μόνο κατά πραγμάτων αλλά και κατά προσώπων.
Έτσι κατά καιρούς γίναμε μάρτυρες ακραίων περιστατικών βίας, όπως πυρπόληση του ΕΜΠ κατά την πορεία του Πολυτεχνείου, χωρίς να μπορεί η Αστυνομία να εισέλθει στον χώρο αυτόν για να συλλάβει τους δράστες ή/και να αποτρέψει περαιτέρω βανδαλισμούς, διότι δεν το επέτρεπε η τότε Διοίκηση του ΕΜΠ, χτίσιμο γραφείων καθηγητών που δεν ήταν αρεστοί στις ως άνω μειοψηφίες, ματαιώσεις με βία συνεδριάσεων πανεπιστημιακών οργάνων και συνδικαλιστικών συνελεύσεων, ματαιώσεις διαδραστικών εκδηλώσεων με ομιλητές και θεματολογία που δεν ήταν αρεστοί στις ίδιες μειοψηφίες, ματαίωση αναγόρευσης επιτίμων διδακτόρων επειδή προέρχονταν από χώρα (Γερμανία) μη αρεστή στα άτομα προερχόμενα από τις ίδιες ομάδες, προπηλακισμοί, εξυβρίσεις, σωματικές βλάβες κατά διδασκόντων ή και φοιτητών, με αποκορύφωμα το τελευταίο περιστατικό διαπόμπευσης, κατά τρόπο που προσβάλλει βάναυσα την ανθρώπινη αξιοπρέπεια και προσωπική ελευθερία του Πρύτανη του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών. Σε ορισμένες από τις παραπάνω περιπτώσεις οι «ανεπιθύμητες», στους λίγους, αλλά οργανωμένους και δυναμικούς ταραξίες, εκδηλώσεις διεξάγονταν εκτός πανεπιστημιακών χώρων, κατά πλήρη περιφρόνηση και απαξίωση του Πανεπιστημίου και της αποστολής του.
Μπορεί κάποιος να εξιστορήσει πλειάδα ανάλογων περιστατικών ων ουκ έστιν αριθμός. Ενδεχομένως, όμως, θα χρειαζόταν ένα ολόκληρο άρθρο ή και βιβλίο για να αναφέρει ανάλογα περιστατικά που είδαν το φως της δημοσιότητας ή και άλλα που δεν έγιναν γνωστά στο ευρύ κοινό πέραν των παροικούντων την Ιερουσαλήμ του εκάστου πανεπιστημιακού ιδρύματος. Κοινή συνισταμένη σε όλες τις παραπάνω περιπτώσεις ήταν η αδυναμία της κατά νόμον καθ’ ύλην αρμόδιας για την τήρηση της τάξης και της κοινωνικής γαλήνης αστυνομικής αρχής να συλλάβει τους δράστες επ’ αυτοφώρω, να αποτρέψει την τέλεση νέων ανάλογων εγκληματικών πράξεων ή να διενεργήσει προανάκριση και της κατά νόμον αρμόδιας εισαγγελικής αρχής να διατάξει τη σύλληψη, τη διενέργεια προανάκρισης ή προκαταρκτικής εξέτασης ή την άσκηση ποινικής δίωξης ως κατά νόμον (ΚΠΔ) έχει αρμοδιότητα, διότι η νομοθεσία περί ασύλου το απαγόρευε, ή και όπου επιτρεπόταν (αυτόφωρη τέλεση ορισμένων κακουργημάτων), ενδεχόμενη παρέμβαση ξεσήκωνε θύελλα αντιδράσεων αυτήν την φορά όχι από μειοψηφίες αλλά από την πλειοψηφία του πολιτικού κόσμου και οργανωμένων φορέων (τύπου, συνδικαλιστικών οργανώσεων, οργανώσεων δικαιωματιστών κλπ).
Η απάντηση μέρους του πολιτικού συστήματος και της πανεπιστημιακής κοινότητας ήταν πάνω κάτω τα τελευταία περίπου 40 χρόνια με την ίδια επωδό. Δεν αρνούνται την ύπαρξη περιστατικών βίας και ανομίας, όπως τα προαναφερθέντα, στα Πανεπιστήμια, υποτιμούν, όμως, και υποβαθμίζουν τη σημασία τους και θεωρούν ότι η αντιμετώπισή τους είναι θέμα εσωτερικό της πανεπιστημιακής κοινότητας[2] ή του «ρωμαλέου φοιτητικού κινήματος»[3]. Ενώ η επωδός αυτή επαναλαμβανόταν μονότονα, τα ως άνω περιστατικά και ανάλογης βαρύτητας με αυτά επαναλαμβάνονταν με ολοένα και μεγαλύτερη συχνότητα, αλλά και βιαιότητα, με αποκορύφωμα το τελευταίο αποτρόπαιο και επονείδιστο περιστατικό με τον Πρύτανη του ΟΠΑ. Όπου, και όταν όργανο Διοίκησης, όπως ο μεγάλος πανεπιστημιακός μας δάσκαλος και Ακαδημαϊκός, τότε Πρύτανης του ΕΚΠΑ, Καθηγητής Μιχάλης Σταθόπουλος συνήνεσε το 1985 κατά τα επεισόδια που επακολούθησαν του θανάτου από πυροβολισμό αστυνομικού του δεκαπεντάχρονου μαθητή Μιχάλη Καλτεζά στην αστυνομική παρέμβαση στο Πανεπιστήμιο Αθηνών για την αποτροπή τέλεσης κακουργηματικών πράξεων που στρέφονταν κατά της ζωής αστυνομικών και της περιουσίας του Πανεπιστημίου (χώρος στο τέως Χημείο), λοιδορήθηκε ως ο «Πρύτανης των ΜΑΤ»[4].
Η σκοπιμότητα και συνταγματικότητα της προτεινόμενης από το προσχέδιο νόμου λύσης
Η παραπάνω τουλάχιστον θλιβερή, εάν όχι αποτρόπαιη, πραγματικότητα, που δεν νομίζω ότι μπορεί κάποιος να την αμφισβητήσει σοβαρά, διαφοροποιεί τα πανεπιστημιακά μας ιδρύματα από τα αντίστοιχα όλου του κόσμου, όπου οι πανεπιστημιακοί χώροι γίνονται σεβαστοί ως κάτι ιερό, αντίστοιχο ιερού ναού ή μουσείου, όπως έχουμε διαπιστώσει με πόνο όσοι τα έχουμε επισκεφθεί κατά καιρούς, στο πλαίσιο διεθνών πανεπιστημιακών και ερευνητικών εκδηλώσεων. Αυτό αφορά όχι μόνο χώρες της Κεντρικής και Βόρειας Ευρώπης, ή της Βόρειας Αμερικής, όπου κυριαρχεί το γερμανικό και αγγλοσαξωνικό στοιχείο, ξένο προς τη δική μας ιδιοσυγκρασία, όπως ενδεχομένως υποστηρίξουν κάποιοι υπέρμαχοι της ελληνικής ιδιαιτερότητας, αλλά και της Ανατολικής και Νότιας Ευρώπης, της πρώην Σοβιετικής Ένωσης, της αδελφής Κύπρου ακόμα και της Ασίας, ίσως και της Αφρικής. Μπορεί να υπάρχουν αντίστοιχες καταστάσεις σε πανεπιστημιακά ιδρύματα ορισμένων χωρών της Λατινικής Αμερικής, όπου ενδεχομένως κυριαρχεί το «επαναστατικό» στοιχείο που διέπει τις αντιλήψεις και τις πρακτικές πολλών από αυτούς που προβαίνουν, δικαιολογούν ή ανέχονται τέτοιου είδους, όχι απλά παραβατικές, αλλά βίαιες και ακαλαίσθητες συμπεριφορές. Μάλιστα ορισμένοι μιλούν για (κατ’ ευφημισμό βέβαια) «κουλτούρα» που έχει δημιουργηθεί τα τελευταία 40 χρόνια στα Πανεπιστήμια λόγω αυτής της πραγματικότητας, που οφείλεται στην, κατ’ αντίθεση προς κάθε έννοια κοινής λογικής, εφαρμογή της νομοθεσίας περί πανεπιστημιακού ασύλου στη χώρα μας.
Το ζήτημα που τίθεται είναι εάν η αντιμετώπιση που προκρίνει η σημερινή Κυβέρνηση με την δημιουργία των ΟΠΠΙ είναι η ενδεδειγμένη, εάν υπάρχει κάποια διαφορετική εναλλακτική λύση που δεν θα συνεπάγεται την άσκηση αστυνομικής εξουσίας μέσα στους πανεπιστημιακούς χώρους και, για τους θεωρητικούς του Συνταγματικού Δικαίου, εάν η προτεινόμενη αυτή λύση είναι συνταγματική κατά τα ανωτέρω. Στα ερωτήματα αυτά θα δοθούν απαντήσεις, όπως διατυπώνονται από τον γράφοντα, σε προσεχές άρθρο.
Χαράλαμπος Τσιλιώτης
Επίκουρος Καθηγητής Συνταγματικού Δικαίου Τμήματος Πολιτικής Επιστήμης και Διεθνών Σχέσεων Πανεπιστημίου Πελοποννήσου
Υποσημειώσεις:
[1] Το άρθρο 13 του προσχεδίου που μας ενδιαφέρει άμεσα και αποτελεί την διάταξη που έχει προκαλέσει τις ζωηρότερες αντιδράσεις ακόμα και ενστάσεις αντισυνταγματικότητας αναφέρει: «1. Συστήνονται Ομάδες Προστασίας Πανεπιστημιακού Ιδρύματος (Ο.Π.Π.Ι.), οι οποίες στελεχώνονται από κατώτερους αξιωματικούς της ΕΛ.ΑΣ. και ειδικούς φρουρούς που προσλαμβάνονται για τον σκοπό αυτό σύμφωνα με το άρθρο 9 του ν. 2734/1999 (Α΄ 161). Αποστολή των Ο.Π.Π.Ι. είναι η προστασία και ασφάλεια των Α.Ε.Ι. και η ενίσχυση της ακαδημαϊκής ελευθερίας. Για τον σκοπό αυτό συνιστώνται στο Υπουργείο Προστασίας του Πολίτη χίλιες (1000) οργανικές επί θητεία θέσεις ειδικών φρουρών, οι οποίες κατανέμονται σε υπηρεσίες ασφάλειας σύμφωνα με την παρ. 5 του άρθρου 18 του ν. 2800/2000 (Α΄ 41). 2. Το προσωπικό της παρ. 1 διατίθεται σε Α.Ε.Ι. με κριτήριο την ύπαρξη και την έκταση των σχετικών αναγκών και ανακατανέμεται ανάλογα με τις περιστάσεις, χωρίς χρονικό περιορισμό. 3. Το προσωπικό των Ο.Π.Π.Ι. συνεργάζεται με τον πρύτανη ή τον αρμόδιο αντιπρύτανη, καθώς και με τις αρμόδιες υπηρεσίες και όργανα του ιδρύματος. 4. Για την εκπλήρωση της αποστολής των Ο.Π.Π.Ι. το προσωπικό της είναι αρμόδιο για την άσκηση αστυνομικών καθηκόντων και ιδίως για: α) την αποτροπή τέλεσης αδικημάτων εντός των χώρων των Α.Ε.Ι., β) τη στελέχωση και λειτουργία των Κέντρων Λήψης Σημάτων μαζί με το προσωπικό των Α.Ε.Ι., γ) την πραγματοποίηση περιπολιών, δ) την αντιμετώπιση της παραβατικότητας. Κατά την άσκηση των καθηκόντων του συνεργάζεται με τις αρμόδιες αρχές και υπηρεσίες και ασκεί όλες τις κατά νόμο αρμοδιότητες σύμφωνα και με την παρ. 3 του άρθρου 3 του ν. 4485/2017 (Α΄ 114). 5. Το προσωπικό των Ο.Π.Π.Ι. υπάγεται στην Ελληνική Αστυνομία και η μισθοδοσία του βαρύνει τον προϋπολογισμό του Υπουργείου Προστασίας του Πολίτη. Το προσωπικό αυτό διατίθεται σε Α.Ε.Ι. με κοινή απόφαση των Υπουργών Παιδείας και Θρησκευμάτων και Προστασίας του Πολίτη, βάσει των αναγκών που διαπιστώνονται σε κάθε Α.Ε.Ι.. Οι διοικήσεις των Α.Ε.Ι. υποχρεούνται να διευκολύνουν με κάθε τρόπο το προσωπικό των Ο.Π.Π.Ι. στο Α.Ε.Ι. κατά την εκτέλεση των καθηκόντων του, όπως αυτά ορίζονται στην παρ. 4. 6. Με προεδρικό διάταγμα κατόπιν πρότασης των Υπουργών Παιδείας και Θρησκευμάτων και Προστασίας του Πολίτη, αφού ληφθούν υπόψη οι ιδιαιτερότητες της αποστολής των Ο.Π.Π.Ι., καθορίζονται οι ειδικότεροι όροι και προϋποθέσεις αναφορικά με τις διαδικασίες πρόσληψης, εκπαίδευσης και μετεκπαίδευσης, διάθεσης του προσωπικού των Ο.Π.Π.Ι., ζητήματα οργάνωσης, συγκρότησης και εξοπλισμού των Ο.Π.Π.Ι., οι ειδικότεροι όροι και λεπτομέρειες σχετικά με την άσκηση των καθηκόντων του, καθώς και κάθε άλλη αναγκαία λεπτομέρεια για την εφαρμογή του παρόντος».
[2] Έτσι π.χ. ο τότε Πρύτανης του ΕΜΠ στα γεγονότα εμπρησμού του ιδρύματος τον Νοέμβριο του 1995.
[3] Έτσι π.χ. ο τότε Υπουργός Παιδείας και Θρησκευμάτων εν έτει 2017: «Στα πανεπιστήμια αυτά τα θέματα λύνονται από μέσα, αν υπάρχει ένα ρωμαλέο φοιτητικό κίνημα και σύλλογος καθηγητών. Αν κάποιοι καλοθελητές θέλουν να το παρουσιάσουν ως κανόνα τι να πω. Ποτέ δεν έχει φέρει λύση η αντιμετώπιση με αστυνομικούς τρόπους» – βλ. Γαβρόγλου: Tα θέματα αυτά λύνονται από μέσα, από το φοιτητικό κίνημα, σε: ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ 20.6.2017, διαθέσιμο σε: Γαβρόγλου: Tα θέματα αυτά λύνονται από μέσα, από το φοιτητικό κίνημα | Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ (kathimerini.gr).
[4] “Φυσικά μια τέτοια απόφαση είναι πολύ δύσκολη. Δεν την πήραμε καθόλου εύκολα. Η βασική αιτία ήταν ότι αισθανόμουν, έχοντας την ευθύνη της διοίκησης του πανεπιστημίου, ότι δεν μπορούσα να βλέπω αυτήν την κατάσταση της ημιδιάλυσης στο Χημείο. Και να μένω άβουλος, άπραγος, άτολμος, παθητικός. Όφειλα, νομίζω, κάτι να κάνω… Θέλαμε μόνο να το αδειάσουμε για να περάσουμε το μήνυμα ότι δεν μπορείτε με τη δική σας θέληση, που ήταν και μια μειοψηφία να διαλύετε το πανεπιστήμιο”δήλωσε αργότερα ο Καθηγητής Σταθόπουλος.
Μάλιστα ήταν τέτοια η πίεση υπό το καθεστώς της οποίας λήφθηκε η εν λόγω απόφαση που ο τότε Πρύτανης απαίτησε να μην γίνει σύλληψη των καταληψιών του Χημείου, που όπως αποδείχθηκε αργότερα, είχαν βανδαλίσει τα εργαστήριά του και προκάλεσαν βαριά σωματική βλάβη σε αστυνομικό λέγοντας: “Δεν θέλαμε κατά κανέναν τρόπο να ποινικοποιηθεί η υπόθεση…Τους διαβεβαίωσα ότι οι αστυνομικοί είναι απομακρυσμένοι. Τους έβγαλα από το κτίριο ενώ τους συνόδευσα με ταξί μέχρι το σπίτι τους για να είναι σίγουροι ότι δεν θα συλληφθούν”.
Για τις συνέπειες των καταστροφών αναφέρει γλαφυρά ο τότε Πρύτανης: «Υπήρχε το άσυλο όσο διαρκούσε η κατάληψη, όταν απαγορευόταν η είσοδος οποιουδήποτε καθηγητή, φοιτητή, που ήθελε να πάει στα πειράματά του; Ξέρετε πόσα πειράματα είχανε καταστραφεί; Πόσα ερευνητικά προγράμματα είχαν καταστραφεί; Άσυλο όσο διαρκούσε η κατάληψη δεν υπήρχε (σ.σ. από τους καταληψίες). Έρχονταν καθηγητές της Χημείας στο γραφείο μου και έκλαιγαν που χάσανε δουλειά ετών επειδή είχε καταστραφεί το εργαστήριό τους…».
Διαβάστε όλο το άρθρο: http://www.mixanitouxronou.gr/i-proti-fora-poy-katargithike-to-panepistimiako-asylo-meta-ti-dolofonia-kalteza/» – βλ. όλο το άρθρο σε: http://www.mixanitouxronou.gr/i-proti-fora-poy-katargithike-to-panepistimiako-asylo-meta-ti-dolofonia-kalteza/.
