Πρόσφατα, στην Ελλάδα, σύμφωνα με την υπ’ αριθ. πρωτ. 24950 οικ.Φ.215.4/29-04-2021 Διαταγή του Αρχηγού του Πυροσβεστικού Σώματος (ΠΣ) η οποία κοινοποιήθηκε με το υπ’ αριθ. Πρωτ. 28550 Φ 215.2/18-5-2021 Έγγραφο του Αρχηγείου ΠΣ επιβάλλεται μέχρι 11-6-2021 ο υποχρεωτικός εμβολιασμός κατά της ασθένειας Covid-19 που προκαλείται από τον κορωνοϊό. Σε περίπτωση άρνησης επιβάλλεται ως έννομη συνέπεια η μετάθεση του αρνητή σε άλλη υπηρεσία του Πυροσβεστικού Σώματος. Η Διαταγή βασίζεται σε ορισμένες ευρωπαϊκές πράξεις[1] σύμφωνα με τις οποίες «Στο πλαίσιο ανάγκης περιορισμού και αντιμετώπισης της πανδημίας του κορωνοϊού (COVID-19), λόγω των ιδιαίτερων συνθηκών εργασίας και της εξασφάλισης της αδιάλειπτης επιχειρησιακής λειτουργίας των αναφερόμενων Υπηρεσιών στον πίνακα διανομής, … (ενίσχυση της συνεργασίας μεταξύ της Ε.Ε. και των κρατών μελών και η διευκόλυνση του συντονισμού στον τομέα της πολιτικής προστασίας με σκοπό τη βελτίωση της αποτελεσματικότητας των συστημάτων πρόληψης, ετοιμότητας και αντιμετώπισης φυσικών και ανθρωπογενών καταστροφών, ανάπτυξη μονάδων επέμβασης για παροχή βοήθειας πολιτικής προστασίας από πόρους προερχόμενους από ένα ή περισσότερα κράτη μέλη της Ε.Ε., συμβολή στην ενίσχυση των μέτρων πρόληψης και ετοιμότητας για κάθε είδους καταστάσεις έκτακτης ανάγκης, συνδρομή ανθρώπινων και υλικών πόρων που έχουν συσταθεί από ένα ή περισσότερα κράτη μέλη της Ε.Ε για παρεμβάσεις πολιτικής προστασίας σε άλλες χώρες μέλη της Ε.Ε.), καθώς και της επιχειρησιακής επέμβασης στο σύνολο της Επικράτειας, κρίνεται απαραίτητος ο εμβολιασμός του συνόλου των ένστολων υπάλληλων που υπηρετούν στις εν λόγω Υπηρεσίες».
Αξιολογώντας την ανωτέρω Διαταγή κρίνουμε ότι δεν συμβαδίζει με τις αρχές νομιμότητας και αναγκαιότητας, όπως αυτές περιγράφονται στη θεμελιώδη διάταξη του νόμου 4675/2020. Ειδικότερα, απουσιάζει η έκδοση σχετικής υπουργικής απόφασης που να προσδιορίζει ακριβώς τις κατηγορίες και ομάδες πολιτών που υπόκεινται σε υποχρεωτικό εμβολιασμό. Επιπλέον, δεν γίνεται πουθενά αναφορά στη γνώμη της εθνικής Επιτροπής Εμπειρογνωμόνων Δημόσιας Υγείας (ΕΕΔΥ), όπως ορίζει ο νόμος. Συνεπώς, η θέσπιση υποχρεωτικού εμβολιασμού κατόπιν έκδοσης αποφάσεων διοίκησης δημόσιων υπηρεσιών και νομικών προσώπων και όχι με τυπικό ή ουσιαστικό νόμο, πλήττει ουσιωδώς την αρχή της νομιμότητας και κρίνεται παράνομη[2].
Εντούτοις, η Επιτροπή Αναστολών της Ολομέλειας του Συμβουλίου της Επικρατείας απέρριψε αίτηση υπηρετούντων στις Ειδικές Μονάδες Αντιμετώπισης Καταστροφών περί αναστολής εκτέλεσης πράξης του Αρχηγού του Πυροσβεστικού Σώματος σχετικά με τον εμβολιασμό τους κατά του COVID-19 (ΣτΕ ΕΑ 133/2021). Εξαιρετικό ενδιαφέρον αποκτά η ανάλυση του σκεπτικού της απόφασης του Δικαστηρίου. Αφού επαναλαμβάνεται το νομοπαραγωγικό θεμέλιο της υποχρεωτικότητας του εμβολιασμού των υπηρετούντων στις Ειδικές Μονάδες Αντιμετώπισης Καταστροφών[3], υπογραμμίζεται ότι βάσει των όσων ορίζονται στην προσβαλλόμενη πράξη, στους υπαλλήλους των ανωτέρω υπηρεσιών, που δεν έχουν προβεί ή προγραμματίσει εμβολιασμό, θα δοθεί χρονικό διάστημα για να προγραμματιστεί ο εμβολιασμός τους, εφόσον το επιθυμούν, μέχρι μια συγκεκριμένη χρονική προθεσμία και σε αντίθετη περίπτωση θα δρομολογηθεί η αντικατάστασή τους στις εν λόγω υπηρεσίες, από άλλους υπαλλήλους του Πυροσβεστικού Σώματος, που θα έχουν προβεί στον σχετικό αναγκαίο εμβολιασμό. Επομένως, η υποχρεωτικότητα του εμβολιασμού μετριάζεται με την παροχή εναλλακτικής επιλογής σε περίπτωση άρνησης εφαρμογής της. Μάλιστα, το ΣτΕ ορίζει ρητά ότι η εν λόγω επιλογή συνιστά αποφασιστικό κριτήριο και τεκμήριο μη συνδρομής του εξαναγκασμού εμβολιασμού, ο οποίος έχει ήδη κριθεί ως αντίθετος σε εθνικές, ενωσιακές και διεθνείς διατάξεις[4]. Επιπρόσθετα, η επιβολή εμβολιασμού στις εν λόγω κατηγορίες νομιμοποιείται για λόγους επιτακτικών αναγκών προστασίας δημοσίου συμφέροντος εξαιτίας της ειδικής φύσης της υπηρεσίας. Χαρακτηριστικά ορίζεται ότι η τέλεση ομαδικής εργασίας που προϋποθέτει σωματική επαφή δρουν καθοριστικά στην επιρροή της δημόσιας υγείας. Αντιστοίχως, ο προβαλλόμενος ισχυρισμός περί καταστρατήγησης της αρχής της ισότητας εξαιτίας της μη λήψεως υπόψη των ατομικών συνθηκών κάθε στελέχους (προηγούμενη νόσηση, ιατρικοί λόγοι που απαγορεύουν τον εμβολιασμό κλπ.) δεν μπορεί να θεωρηθεί προδήλως βάσιμος, διότι δεν είναι πρόδηλη η συνδρομή ενεστώτος εννόμου συμφέροντος για την προβολή του αφού τα ειδικότερα αυτά ζητήματα δύνανται να αποτελέσουν αντικείμενο εξέτασης από τα αρμόδια όργανα και τελικώς τα δικαστήρια κατά την έκδοση των οικείων πράξεων υπηρεσιακών μεταβολών.
Συνοπτικά, παρόλη την ένστασή μας προς παράνομης έκδοσης της Διαταγής υποχρεωτικού εμβολιασμού στις Ε.Μ.Α.Κ. το Συμβούλιο της Επικρατείας τάχθηκε προς την αντίθετη κατεύθυνση, απορρίπτοντας κάθε ισχυρισμό περί αντισυνταγματικότητας και παρανομίας. Ενδεχομένως, το βαθύτερο σκεπτικό της απόφασης του Δικαστηρίου είναι η επιτακτική ανάγκη προστασίας της υγείας του κοινωνικού συνόλου σε έκτακτες συνθήκες, όπως είναι η σημερινή πανδημία, υπό το πρίσμα της στάθμισης αγαθών και η ικανοποίηση των αρχών του κράτους πρόνοιας και κοινωνικής αλληλεγγύης. Σε κάθε περίπτωση, η τήρηση της αρχής νομιμότητας δεν πρέπει ποτέ ούτε να υποσκελίζεται ούτε να παρακάμπτεται προκειμένου να δικαιολογηθούν περιορισμοί στην απόλαυση θεμελιωδών ελευθεριών.
Κουρούπης Κωνσταντίνος
Επίκουρος Καθηγητής Ευρωπαϊκού Δικαίου και Δικαίου Προσωπικών Δεδομένων, Τμήμα Νομικής Πανεπιστημίου Frederick, Κύπρος
Υποσημειώσεις:
[1] Απόφαση 1313/2013/Eu 17ης Δεκεμβρίου 2013 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για έναν Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Πολιτικής Προστασίας και 2014/762/ΕΕ Εκτελεστική απόφαση της Επιτροπής, της 16ης Οκτωβρίου 2014, για τη θέσπιση κανόνων εφαρμογής της απόφασης 1313/2013/ΕΕ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου σχετικά με μηχανισμό πολιτικής προστασίας της Ένωσης και για την κατάργηση των αποφάσεων της Επιτροπής 2004/277/ΕΚ, Ευρατόμ και 2007/606/ ΕΚ, Ευρατόμ.
[2] Βλ. σχετική ανάλυση της νομιμότητας πρόβλεψης υποχρεωτικού εμβολιασμού υπαλλήλων της ΕΜΑΚ κατόπιν διαταγής του Αρχηγού του Πυροσβεστικού Σώματος σε Γ.Καρούζο, Μ.Κατσιάδα, «Εμβόλιο στο Δημόσιο: Μπορεί να γίνει υποχρεωτικό; Ποιες οι κυρώσεις;», άρθρο στην πλατφόρμα syntagmawatch.gr του Κέντρου Ευρωπαϊκού και Συνταγματικού Δικαίου-Ιδρύματος Θεμιστοκλή και Δημήτρη Τσάτσου, 21 Μαΐου 2021, Χ.Τσιλιώτη, «Ο υποχρεωτικός εμβολιασμός των υπαλλήλων της ΕΜΑΚ απαιτεί τυπικό νόμο και υπουργική απόφαση», άρθρο στην πλατφόρμα syntagmawatch.gr, 20 Μαΐου 2021.
[3] 1313/2013/ΕΕ απόφαση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 17.12.2013 και από 16.10.2014 εκτελεστική απόφαση της Επιτροπής.
[4] Άρθρα 2 παρ. 1, 5 παρ. 1 και παρ. 5 του Συντάγματος, 8 παρ. 1 της Ε.Σ.Δ.Α., 3 παρ. 2 του Χ.Θ.Δ.Ε.Ε. και 5 της Σύμβασης του Οβιέδο.
