Διάλυση της Βουλής
Σύμφωνα με το Σύνταγμα και τον εκλογικό νόμο, η Βουλή πρέπει να διαλυθεί από 22 έως 30 ημέρες πριν από τη διεξαγωγή των εκλογών.
Άρα, αν οι εκλογές πραγματοποιηθούν στις 21 Μαΐου, όπως έχει προαναγγείλει ο Πρωθυπουργός (παρότι δεν είναι αρμοδιότητά του η συγκεκριμένη απόφαση, σύμφωνα με το άρθρο 41 Σ), αυτό σημαίνει πως το σχετικό Προεδρικό Διάταγμα θα πρέπει να θυροκολληθεί στο Κοινοβούλιο το νωρίτερο 21 και το αργότερο 29 Απριλίου.
Η κάλπη της 21ης Μαΐου
Αν στις εκλογές της 21ης Μαΐου κανένα κόμμα δεν συγκεντρώσει την απόλυτη πλειοψηφία του συνολικού αριθμού των βουλευτών, ώστε να σχηματιστεί αυτοδύναμη Κυβέρνηση, την επόμενη μέρα θα ενεργοποιηθεί η διαδικασία των διερευνητικών εντολών. Αυτό είναι πολύ πιθανό να συμβεί, δεδομένου ότι σύμφωνα με το ισχύον εκλογικό σύστημα της απλής αναλογικής υπολογίζεται ότι για τον σχηματισμό αυτοδύναμης μονοκομματικής Κυβέρνησης, το πρώτο κόμμα πρέπει να συγκεντρώσει τουλάχιστον 46% των ψηφισάντων.
Οι διερευνητικές εντολές και οι προεδρικοί χειρισμοί
Η διαδικασία των διερευνητικών εντολών
Στο άρθρο 37 Σ. ρυθμίζεται η διαδικασία των διερευνητικών εντολών για τη διακρίβωση της δυνατότητας σχηματισμού Κυβέρνησης σε περίπτωση που κανένα κόμμα δεν διαθέτει την απόλυτη πλειοψηφία των εδρών. Και στην περίπτωση αυτή η αρμοδιότητα του Προέδρου της Δημοκρατίας είναι δέσμια, αφού υποχρεούται να παράσχει την εντολή στον αρχηγό του κόμματος που διαθέτει τη σχετική πλειοψηφία των εδρών, προκειμένου αυτός να πραγματοποιήσει πολιτικές διαβουλεύσεις με τα άλλα κόμματα και να διαπιστωθεί αν μπορεί να σχηματιστεί βιώσιμη Κυβέρνηση που να απολαύει της εμπιστοσύνης της Βουλής. Στην περίπτωση των διερευνητικών εντολών, προϋπόθεση για τη χορήγηση της εντολής σχηματισμού Κυβέρνησης δεν αποτελεί η διαπίστωση της στήριξης της Κυβέρνησης από την απόλυτη κοινοβουλευτική πλειοψηφία, όπως συμβαίνει στην περίπτωση του άρθ. 37§1 Σ., αλλά αρκεί η «δεδηλωμένη» στήριξη της σχετικής πλειοψηφίας του άρθ. 84§6 Σ.
Κάθε διερευνητική εντολή ισχύει για τρεις πλήρεις ημέρες. Ο αρχηγός του σχετικά πλειοψηφούντος κόμματος δεν είναι υποχρεωμένος να εξαντλήσει το χρονικό αυτό διάστημα, αλλά δύναται να μην την αναλάβει ή να την καταθέσει αμέσως, θεωρώντας ότι το εγχείρημά του θα αποβεί ατελέσφορο.
Αν ο αποδέκτης της διερευνητικής εντολής διαπιστώσει ότι δεν συντρέχουν οι προϋποθέσεις σχηματισμού Κυβέρνησης που να απολαύει της εμπιστοσύνης της Βουλής, δηλαδή προκύπτει «αρνητική δεδηλωμένη», τότε οφείλει να την καταθέσει στον Πρόεδρο της Δημοκρατίας, ο οποίος θα προχωρήσει αμέσως στην παροχή διερευνητικής εντολής στον αρχηγό του δεύτερου σε κοινοβουλευτική δύναμη κόμματος και, αν δεν τελεσφορήσει ούτε αυτή, στον αρχηγό του τρίτου σε δύναμη κόμματος. Και αυτές οι διερευνητικές εντολές ισχύουν για τρεις ημέρες (άρθ. 37§3 εδ. α΄ και β΄ Σ.).
Αν στο πλαίσιο των διαβουλεύσεων που διεξάγονται κατά τη διαδικασία των διερευνητικών εντολών διακριβωθεί η δυνατότητα σχηματισμού Κυβέρνησης που θα λάβει ψήφο εμπιστοσύνης, ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας υποχρεούται να προβεί στον διορισμό ως πρωθυπουργού είτε του αρχηγού του κόμματος που είχε λάβει τη διερευνητική εντολή είτε τρίτου προσώπου που εκείνος θα του υποδείξει.
Οι προεδρικοί χειρισμοί μετά την αποτυχία των διερευνητικών εντολών
Αν και οι τρεις (ή τέσσερις) διερευνητικές εντολές δεν τελεσφορήσουν, τότε ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας καλεί, σύμφωνα με το άρθ. 37§3 εδ. γ΄ Σ., τους αρχηγούς όλων των κομμάτων που εκπροσωπούνται στη Βουλή, ανεξαρτήτως αν ο αριθμός των βουλευτών τους επαρκεί για τον σχηματισμό κοινοβουλευτικής ομάδας, σε μια τελευταία προσπάθεια σχηματισμού Κυβέρνησης που θα απολαύει κοινοβουλευτικής εμπιστοσύνης.
Οι δυο μορφές εκλογικής Κυβέρνησης
Οικουμενική εκλογική Κυβέρνηση
Η ευθύνη διεξαγωγής των εκλογών μετά την άκαρπη κατάληξη των προσπαθειών σχηματισμού Κυβέρνησης ανατίθεται σε εκλογική Κυβέρνηση, που κατ’ αρχάς επιχειρείται να σχηματιστεί μετά από συμφωνία όλων των κομμάτων που εκπροσωπούνται στη Βουλή (οικουμενική εκλογική Κυβέρνηση). Κυβέρνηση που θα διεξαγάγει εκλογές χωρίς προηγουμένως να έχει λάβει ψήφο εμπιστοσύνης από τη Βουλή προβλέπεται κατά το Σύνταγμα μόνο όταν είναι υπηρεσιακή ή αποδεκτή από όλα ανεξαιρέτως τα κόμματα της Βουλής. Έχει υποστηριχθεί πάντως και η άποψη ότι στην περίπτωση της οικουμενικής εκλογικής Κυβέρνησης δεν απαιτείται να συμφωνούν όλα τα κόμματα της Βουλής, αλλά μόνον όσα πληρούν τις προϋποθέσεις που θέτει ο Κανονισμός της Βουλής για να θεωρηθούν κόμματα.
Υπηρεσιακή Κυβέρνηση
Αν αποτύχει ο σχηματισμός οικουμενικής εκλογικής Κυβέρνησης, την τελευταία λύση αποτελεί πλέον ο σχηματισμός υπηρεσιακής Κυβέρνησης, που κατοχυρώθηκε ρητά για πρώτη φορά με τη συνταγματική αναθεώρηση του 1986. Στην περίπτωση αυτή δεν απαιτείται συμφωνία όλων των κομμάτων της Βουλής, αλλά να τυγχάνει «όσο το δυνατόν ευρύτερης αποδοχής» (άρθ. 37§3 εδ. γ΄ Σ.). Ο πρωθυπουργός επιλέγεται μεταξύ των προέδρων των τριών ανωτάτων δικαστηρίων, με κριτήριο όχι την αρχαιότητα αλλά την ευρύτερη δυνατή αποδοχή.
Κατά τον σχηματισμό της υπηρεσιακής Κυβέρνησης ο ρόλος του Προέδρου της Δημοκρατίας διευρύνεται, συμβάλλοντας στην επιλογή των προσώπων που την απαρτίζουν με γνώμονα την ευρύτερη δυνατή αποδοχή τους. Ωστόσο ο κανόνας της πρότασης και προσυπογραφής του πρωθυπουργού για τον διορισμό των μελών της Κυβέρνησης και των υφυπουργών, κατά το άρθ. 37§1 Σ., ισχύει και στην υπηρεσιακή Κυβέρνηση.
Υπηρεσιακή εκλογική Κυβέρνηση σχηματίζεται και σε περίπτωση που ορισμένοι από τους πολιτικούς αρχηγούς αρνηθούν να προσέλθουν στη σύσκεψη υπό τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας για τον σχηματισμό Κυβέρνησης, όπως συνέβη τον Αύγουστο του 2015.
Αρμοδιότητες των εκλογικών Κυβερνήσεων
Τόσο η οικουμενική όσο και η υπηρεσιακή εκλογική Κυβέρνηση, παράλληλα με την ευθύνη διεξαγωγής των εκλογών, ασκούν τις προβλεπόμενες κυβερνητικές αρμοδιότητες (άρθ. 82 Σ.) και τα μέλη τους φέρουν την αντίστοιχη ευθύνη (άρθ. 85 και 86 Σ.). Στις αρμοδιότητες αυτές περιλαμβάνεται και η έκδοση πράξεων νομοθετικού περιεχομένου. Ωστόσο, στην πράξη πρόκειται για μια «διαχειριστική» Κυβέρνηση, αφού δεν διαθέτει την εμπιστοσύνη της Βουλής.
Ξενοφών Κοντιάδης
Καθηγητής Δημοσίου Δικαίου στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, Πρόεδρος του Κέντρου Ευρωπαϊκού Συνταγματικού Δικαίου
* Το παρόν κείμενο βασίζεται στην αναλυτική ανάπτυξη της ερμηνείας του άρθρου 37 από τον υπογράφοντα, στην ιστοσελίδα syntagmawatch.gr.
