Με τις από 28ης Σεπτεμβρίου αποφάσεις της Διάσκεψης των Προέδρων της Βουλής για τοποθετήσεις μελών στο ΕΣΡ (Εθνικό Ραδιοτηλεοπτικό Συμβούλιο) και την ΑΔΑΕ (Αρχή Διασφάλισης του Απορρήτου των Επικοινωνιών) εγκαινιάστηκε η λειτουργία των ανεξάρτητων Αρχών υπό το νέο, μετά την αναθεώρηση του 2019, συνταγματικό καθεστώς: η πρόβλεψη του αναθεωρημένου άρθρου 101 Α, παρ. 2, για επιλογή των προσώπων που συγκροτούν όλες τις ανεξάρτητες Αρχές με πλειοψηφία 3/5 – και όχι 4/5, όπως στην προ της αναθεώρησης διάταξη – των μελών της Διάσκεψης των Προέδρων, απέτρεψε ένα πολύ πιθανό, υπό τις παλαιές συνθήκες, μπλοκάρισμα. Όμως η διαδικασία αφήνει μια αρκετά προβληματική θεσμική επίγευση.
Ένα πρώτο σημείο αμφισβήτησης αφορά στον αριθμητικό προσδιορισμό της απαιτούμενης πλειοψηφίας.
Επί 26 παριστάμενων μελών της Διάσκεψης των Προέδρων – η πρώην Πρόεδρος της Βουλής και αρχηγός κόμματος στην παρούσα Βουλή δεν μετείχε λόγω ασθένειας – φ\υπέρ των μελών των δυο Αρχών που τελικά επελέγησαν ψήφισαν 16. Ανταποκρίνεται αυτός ο αριθμός στη συνταγματική απαίτηση των 3/5, με δεδομένο ότι, από μαθηματική άποψη, τα 3/5 των 27 μας κάνουν 16,2, δηλαδή πρώτον μη ακέραιο αριθμό και δεύτερον κατά τι ανώτερο του 16; Διάταξη ή κατευθυντήρια γραμμή που να λύνει το πρόβλημα δεν υπάρχει και, στη συγκεκριμένη περίπτωση, το ζήτημα λύθηκε με παρέμβαση του Προέδρου της Βουλής υπέρ της άποψης ότι αρκεί ο αριθμός των 16 υπερψηφισάντων για πλήρωση των προϋποθέσεων νόμιμης πλειοψηφίας.
Κατά τη γνώμη μου, ληπτέα υπόψη είναι τα ακόλουθα στοιχεία:
α) για θεσμικά ζητήματα δεν χωρεί, ούτε λογικώς ούτε νομικώς, η χρήση του κανόνα «υπέρ του μαθητή» (το 0,2 είναι πιο κοντά στο 16 παρά στο 17),
β) προκειμένου περί ψηφιζόντων, δηλαδή περί ανθρώπων, δεν νοείται «0,2% άνθρωπος», δηλαδή λιγότερος από ολόκληρος,
γ) σκοπός της ρύθμισης, παρά τη μείωση του απαιτούμενου αριθμού με την αναθεώρηση, είναι η μεγαλύτερη δυνατή συναίνεση,
δ) ναι μεν ο Πρόεδρος της Βουλής είναι και Πρόεδρος της Διάσκεψης των Προέδρων (άρθρο 13 παρ. 1 Κανονισμού της Βουλής) και ναι μεν εθιμικά διαθέτει τη δυνατότητα να «τέμνει ζητήματα», αρμόζει, όμως, να πρόκειται περί ζητημάτων διαδικαστικού και όχι αποφασιστικού χαρακτήρα, πόσο μάλλον όταν δεν υπάρχει, όπως στην προκειμένη περίπτωση, ρητή διάταξη που να επιτρέπει στον Προέδρο να λαμβάνει απόφαση, ή να «ζυγίζει» περισσότερο σε απόφαση, με τόσο σημαντικά θεσμικά αποτελέσματα. Η φράση του Προέδρου της Βουλής «αυτό κάνουμε τα τελευταία 20 χρόνια», πρώτον μένει να αποδειχθεί αν περιλαμβάνει όμοιες καταστάσεις, και δεύτερον δεν έχει κανονιστική αξία,
ε) η διάταξη του άρθρου 74 του Κανονισμού της Βουλής, που ορίζει ότι: «Όπoυ τo Σύνταγμα ή o Kανoνισμός oρίζoυν πoσoστό Boυλευτών, είτε για την υπoβoλή αίτησης ή πρότασης είτε για τη λήψη απόφασης είτε για oπoιoνδήπoτε άλλo σκoπό, τo πoσoστό αυτό υπoλoγίζεται με βάση τoν συνoλικό αριθμό των Boυλευτών της Oλoμέλειας ή τoυ Tμήματoς διακοπής των εργασιών της Βουλής και παραλείπεται τo κλάσμα με την επιφύλαξη αντίθετης διάταξης τoυ Συντάγματoς ή τoυ Kανoνισμoύ», δεν είναι διόλου βέβαιο ότι μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως ερμηνευτικός οδηγός για «απαλειφή του κλάσματος» σε ψηφοφορίες εντός της Διάσκεψης των Προέδρων (το άρθρο 74 κάνει λόγο για «Ολομέλεια ή Τμήμα διακοπών της Βουλής») και πάντως για την επιλογή προσώπων,
στ) σε κάθε περίπτωση, και καθ’ υπέρβαση των μαθηματικών, ορθότερο θα ήταν, προκειμένου περί τέτοιου είδους αποφάσεων, να αναζητείται η λύση με την οποία θα μπορούσαν να συμφωνήσουν όλοι και όχι μια «διχαστική» λύση ενόψει της επίτευξης πρακτικού-πολιτικού αποτελέσματος. Ο σκοπός ΔΕΝ αγιάζει, κατά τη γνώμη μου, τα μέσα, όταν πρόκειται για ζητήματα ανεξαρτησίας και δικαιοκρατίας. Βέβαια, για να είμαστε δίκαιοι, εξίσου θεσμικά και δημοκρατικά προβληματική είναι, εφόσον λαμβάνει χώρα, και η «άρνηση για την άρνηση» εκπροσώπων κομμάτων της αντιπολίτευσης να εκπληρώσουν το συνταγματικό καθήκον τους για συγκρότηση των ανεξάρτητων Αρχών. Ανεξαρτησία όχι απλώς ΔΕΝ σημαίνει πολιτική συγγένεια, απαιτεί το ακριβώς αντίθετο: επιλογή χωρίς λήψη υπόψη πολιτικών κριτηρίων.
Ακόμα σημαντικότερο ζήτημα αναφύεται από τη βιασύνη και την έλλειψη εσωτερικής συνεννόησης στην όλη διαδικασία.
Η συνεδρίαση της Διάσκεψης των Προέδρων έλαβε χώρα μία μέρα πριν από προγραμματισμένη, κατόπιν αναβολής μάλιστα, συνεδρίαση της ΑΔΑΕ για την κρίσιμη «υπόθεση των υποκλοπών» και εκκρεμούσης πρότασης του Προέδρου της Αρχής για επιβολή προστίμου στην ΕΥΠ. Η τόσο μεγάλη χρονική εγγύτητα διορισμού των νέων μελών και συζήτησης ενός τόσο σοβαρού θέματος δεν συνιστά καλή πρακτική ούτε από θεσμική, ούτε από διαδικαστική, ούτε από δημοκρατική άποψη. Πόσο μάλλον όταν, όπως συνέβη στην προκείμενη περίπτωση, διατυπώθηκαν επίσημα αιτήματα, και μάλιστα όχι από εκπροσώπους ενός μόνου κόμματος, ώστε να αποφευχθεί και η βιασύνη και η «σύμπτωση» νέων διορισμών και κρίσιμων αποφάσεων. Το επιχείρημα ότι η θητεία ορισμένων μελών είχε λήξει και η αναπλήρωση έπρεπε να γίνει το συντομότερο δυνατό είναι, υπ’ αυτό το πρίσμα, μάλλον τυπικιστικό (για να μην πούμε προσχηματικό): η θεσμική ουσία είναι εκείνη που (θα όφειλε να) έχει πρωτεύουσα σημασία, ενώ, σε πιο πρακτικό επίπεδο, στο πολύ άμεσο παρελθόν, είχαν λάβει χώρα πολύ μεγάλες (για να μην πούμε αδικαιολόγητα μεγάλες) καθυστερήσεις. Ούτε η «ευκαιρία» να αναπληρωθούν, στην ίδια συνεδρίαση της Διάσκεψης των Προέδρων, τα μέλη τόσο της ΑΔΑΕ όσο και του ΕΣΡ, συνιστά, κατά τη γνώμη μου, πειστικό επιχείρημα, με κριτήριο πάντα την ουσία των θεσμών.
Εν τέλει, η ανεξαρτησία των Αρχών υπό τη νέα τους σύνθεση θα κριθεί στην πράξη.
Κρίσιμο στοιχείο είναι εν προκειμένω ότι στο αμέσως προσεχές μέλλον οι δυο Αρχές θα αποφασίσουν για μεγάλης σημασίας εκκρεμή ζητήματα: η μεν ΑΔΑΕ για πρόστιμο 100.000 ευρώ κατά της ΕΥΠ στην υπόθεση των υποκλοπών, το δε ΕΣΡ για πρόστιμο 2.000.000 ευρώ κατά του κόμματος «Ελληνική Λύση», οι εκπρόσωποι του οποίου ψήφισαν υπέρ του διορισμού των νέων μελών και στις δυο Αρχές.
Στην πρώτη περίπτωση, ο Πρόεδρος έχει εισηγηθεί πρόστιμο λόγω μη συνεργασίας της ΕΥΠ, καθώς και μη παράδοσης (και μάλιστα καταστροφής) του φακέλου τον οποίο ζήτησε η Αρχή –στοιχεία που δεν αμφισβητούνται και που πάντως, αν οψίμως αμφισβητηθούν, θα πρέπει να αποδειχθεί με στοιχεία γιατί η αρχική εκτίμηση ήταν λανθασμένη. Οποιαδήποτε υποψία ότι «άλλαξε η σύνθεση για να πέσει στα μαλακά η ΕΥΠ» θα πρέπει να διασκεδαστεί από το σκεπτικό της απόφασης, που δεν προκαταλαμβάνεται, αλλά και δεν επιτρέπεται να είναι αυθαίρετο. Το ίδιο ακριβώς ισχύει και στην περίπτωση του ΕΣΡ, αφού η «πολιτική σχέση» – ψήφος εκπροσώπων της «Ελληνικής Λύσης» με απόφαση επί θέματος που αφορά άμεσα την «Ελληνική Λύση» – είναι παραπάνω από εμφανής. Το ότι ψήφισαν όπως ψήφισαν οι εκπρόσωποι του συγκεκριμένου κόμματος στη Διάσκεψη των Προέδρων δεν αποκαλύπτει αυτομάτως μια «συμπαιγνία», αλλά αυτό μένει να κριθεί και υπό το φως της απόφασης – της βασιμότητάς της, όχι του αποτελέσματός της – που αφορά στο συγκεκριμένο κόμμα.
Ειδικά περί της ΑΔΑΕ υπάρχει και ένα άλλο σημαντικό ζήτημα: οποιοσδήποτε εξαναγκασμός, ή «πίεση», άμεση ή έμμεση, για παραίτηση του Προέδρου της Αρχής, του οποίου η θητεία δεν έχει λήξει και άρα παραμένει στη θέση του, θα ήταν όχι απλώς αντιθεσμική αλλά αντίθετη στην ίδια την έννοια της ανεξαρτησίας. Ενδεχόμενη επίκληση, ρητή ή υπόρρητη, ότι «αυτά γίνονταν πάντα», θα ενδυνάμωνε την παραβίαση και τη δημοκρατική απαξία. Πόσο μάλλον όταν ο συγκεκριμένος Πρόεδρος έχει επιχειρηθεί να παρουσιαστεί από την κυβερνητική πλειοψηφία –με τρόπο επίσης αντιθεσμικό και αντιδημοκρατικό – ως «εχθρός του λαού».
Είναι κρίμα που ξεκινούν έτσι τη θητεία τους οι δυο σημαντικές Αρχές – αλλά ίσως είναι και ευκαιρία γι’ αυτές να αποδείξουν ότι σκοπεύουν και μπορούν να σταθούν στο θεσμικό ύψος τους.
Κώστας Μποτόπουλος
Διδάκτωρ Συνταγματικού Δικαίου, πρ. Ευρωβουλευτής και Πρόεδρος της Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς
