Μία σειρά από διαδοχικά γεγονότα που ήρθαν στο προσκήνιο, με αποκορύφωμα την πρόσφατη είδηση (09.04.2024) του θανάτου ενός 60χρονου πολίτη στην Χαλκίδα, όσο εκείνος περίμενε το ασθενοφόρο πάνω από μία ολόκληρη ώρα στο κέντρο της πόλης,[1] παρείχαν το έναυσμα μιας εγγύτερης νομικής προσέγγισης του ζητήματος της ευθύνης του κράτους, σε περίπτωση που προκληθεί θάνατος ασθενούς λόγω καθυστερημένης προσέλευσης ασθενοφόρου.
Το μείζον θέμα που ανακύπτει έγκειται στις προϋποθέσεις που πρέπει να συντρέξουν προκειμένου να θεμελιωθεί η εν λόγω αστική ευθύνη του δημοσίου και σε καταφατική εκδοχή, υπό ποιες προϋποθέσεις δύναται ο πολίτης να διεκδικήσει την αποζημίωση που οφείλεται.
Αναλυτικότερα: το Εθνικό Κέντρο Άμεσης Βοήθειας ή ευρύτερα γνωστό ως ΕΚΑΒ, συστάθηκε ως νομικό πρόσωπο δημοσίου δικαίου με τον Ν. 1579/1985 και έκτοτε αποτελεί το σημαντικότερο δίαυλο, μέσω του οποίου ο πολίτης έχει πρόσβαση σε εξειδικευμένη παροχή πρώτων βοηθειών και γρήγορης διακομιδής στα δημόσια νοσοκομεία της χώρας. Πιο συγκεκριμένα, βάσει του άρθρου 29 του Ν. 4633/2019 καθορίζεται πως σκοπός του ΕΚΑΒ είναι «ο συντονισμός της παροχής σε έκτακτες περιπτώσεις άμεσης βοήθειας και επείγουσας ιατρικής φροντίδας στους πολίτες και η μεταφορά των πολιτών αυτών σε μονάδες παροχής υπηρεσιών υγείας, ο συντονισμός της νοσοκομειακής και προνοσοκομειακής φροντίδας σε καταστάσεις εκτάκτων αναγκών και κρίσεων και η παρακολούθηση και ο συντονισμός των συστημάτων εφημερίας των νοσοκομείων του Ε.Σ.Υ.».
Η κρίσιμη νομική διάταξη, βάσει της οποίας υφίσταται κατ’ αρχήν δικαίωμα αποζημίωσης του πολίτη από το δημόσιο και πρέπει να εξετάσουμε σε αρχικό πλαίσιο, είναι αυτή του άρθρου 105 εδ. α΄ ΕισΝΑΚ, στην οποία ορίζεται πώς «για παράνομες πράξεις ή παραλείψεις των οργάνων του δημοσίου κατά την άσκηση της δημόσιας εξουσίας που τους έχει ανατεθεί, το δημόσιο ενέχεται σε αποζημίωση, εκτός αν η πράξη ή η παράλειψη έγινε κατά παράβαση διάταξης που υπάρχει για χάρη του γενικού συμφέροντος».
Περαιτέρω, για την αποσαφήνιση του τρόπου λειτουργίας και παροχής υπηρεσιών του ΕΚΑΒ είναι απαραίτητο να εξετάσουμε το άρθρο 3 περ. στ. β5 του ΠΔ376/1988, στο οποίο προβλέπεται πως αρμοδιότητα της Διεύθυνσης Νοσηλευτικών Υπηρεσιών είναι η εξασφάλιση ετοιμότητας του προσωπικού για την άμεση κινητοποίησή του σε έκτακτες ανάγκες, μαζικές καταστροφές ή σε ασκήσεις εκπαίδευσης και ετοιμότητας.[2]
Ακόμη, κρίσιμη είναι υπ’ αριθμόν Υ4β/οικ.9239/20.9.1994 απόφαση του Υπουργού Υγείας, Πρόνοιας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων, καθώς ορίζει στο στοιχείο ΣΤ΄ πως η προετοιμασία της μεταφοράς πρέπει να περιλαμβάνει την, από τον καλούντα γιατρό, εφαρμογή μέτρων για την καλύτερη δυνατή αντιμετώπιση του πάσχοντα μέχρι την ολοκλήρωση της μεταφοράς του, καθώς και την καλύτερη δυνατή προετοιμασία του γι’ αυτήν. Στην κρίση του επαφίεται μάλιστα, η επιλογή του τρόπου της μεταφοράς, κατόπιν συμφωνίας με τον γιατρό του ΕΚΑΒ. Για την επιλογή αυτή λαμβάνονται υπόψη ο χαρακτήρας της μεταφοράς (επείγουσα ή εκλεκτική), σε συνδυασμό πάντα με τον χρόνο ανταπόκρισης του μεταφορικού μέσου που πρέπει να χρησιμοποιηθεί. Τέλος, προβλέπεται ακόμη, η ανάγκη συνοδείας του ασθενή από εξειδικευμένο προσωπικό σε κάθε πιθανή περίπτωση. Συμπληρωματικά μάλιστα, στο άρθρο 163 του του π.δ. 141/1991 ορίζεται πως σε περίπτωση οδικού τροχαίου ατυχήματος που έχει ως αποτέλεσμα το θάνατο ή τη σωματική βλάβη προσώπου, οφείλει ο διοικητής ή άλλος βαθμοφόρος της αρμόδιας Υπηρεσίας, ειδοποιούμενος που σπεύδει στον τόπο του ατυχήματος, να έχει μαζί του τα απαραίτητα μέσα για τη διερεύνησή του εν λόγω ατυχήματος και να μεριμνά για την παροχή πρώτων βοηθειών και τη μεταφορά των τραυματιών σε νοσοκομείο, καταγράφοντας παράλληλα τα στοιχεία ταυτότητάς τους και τις ενδείξεις για τα τραύματά τους.
Η κρατούσα νομολογία, εφαρμόζοντας το ως άνω νομοθετικό πλαίσιο, κάνει λόγο για «ιδιαίτερα καθήκοντα που προσιδιάζουν στη φύση και στην αποστολή του ΕΚΑΒ». Αυτό πρακτικά σημαίνει πως κατά την μεταφορά των ασθενών στα οικεία νοσοκομεία, τα ασθενοφόρα οφείλουν να είναι επανδρωμένα με ιατρονοσηλευτικό προσωπικό προσηκόντως εκπαιδευμένο στην αντιμετώπιση ιατρικών επιπλοκών και πάσης φύσεως εκτάκτων αναγκών σχετικών με την υγεία των τραυματιών-ασθενών κατά τον κρίσιμο χρόνο (Golden hour) που μεσολαβεί από την παραλαβή τους μέχρι και την άφιξη τους στο νοσοκομείο. Τα ανωτέρω καθίστανται πλέον κατανοητά, εάν μελετηθούν υπό το πρίσμα συγκεκριμένων υποθέσεων που απασχόλησαν τη νομολογία. Αξίζει μάλιστα να σημειωθεί πως οι σχετικές υποχρεώσεις του κράτους απορρέουν και από το άρθρο 2 της ΕΣΔΑ, το οποίο κατοχυρώνει το δικαίωμα στη ζωή.[3]
Ιδιαίτερη περίπτωση αποτελεί εκείνη που απασχόλησε την υπ’ αριθμ. 1408/2021 απόφαση του Διοικητικού Πρωτοδικείου Αθηνών, η οποία αφορούσε αγωγή κατά του ΕΚΑΒ, του νοσοκομείου διακομιδής και του δημοσίου, από τους συγγενείς θανόντος για επιδίκαση χρηματικής ικανοποίησης, εξαιτίας των παραλείψεων των οργάνων του δημοσίου. Αναλυτικότερα, όπως προκύπτει από το ιστορικό της υπόθεσης, το τηλεφωνικό κέντρο του ΕΚΑΒ έλαβε κλήση για παραλαβή μοτοσικλετιστή, έπειτα από τροχαίο ατύχημα στις 18:29, με το ασθενοφόρο να καταφτάνει στο σημείο του ατυχήματος στις 18:55 και εν συνεχεία να μεταφέρει τελικά τον πολυτραυματία σε κωματώδη κατάσταση στις 19:22. Στην αιτιολογία της απόφασης μάλιστα επισημαίνεται η καθυστέρηση αυτή του ασθενοφόρου τόσο ως προς το χρονικό της σκέλος όσο και στο άπρακτο της προνοσοκομειακής φροντίδας από το ιατρικό προσωπικό που διαπιστώθηκε κατά την μετ’ έπειτα πραγματογνωμοσύνη που διεξήχθη. Από την άλλη, σύμφωνα με τους ισχυρισμούς του ΕΚΑΒ δεν υπήρξε η παραμικρή καθυστέρηση και το προσωπικό έδρασε στον καλύτερο δυνατό χρόνο.
Η παραπάνω καθυστέρηση και κράτηση του πολυτραυματία εκτός νοσοκομείου σε συνδυασμό με την κρίσιμη απουσία γιατρού στο ασθενοφόρο είναι τα θέματα που απασχόλησαν σε μέγιστο βαθμό το δικαστήριο. Όταν ερωτήθηκε το νοσοκομείο για τη μη στελέχωση του ασθενοφόρου με γιατρό, εκείνο αποκρίθηκε πως υπήρχε μόνο ένας γιατρός εν εφημερία και ήταν αδύνατο να φύγει καθώς φρόντιζε άλλον ασθενή. Πιο συγκεκριμένα, στην πραγματογνωμοσύνη του χειρουργού, αναφέρεται πως ο ασθενής υπέστη σοβαρές σωματικές και κρανιοεγκεφαλικές βλάβες που ήταν όμως δεκτές προς θεραπεία και έμειναν άνευ τούτης μέχρι και την εισαγωγή του στο νοσοκομείο. Άκρως σημαντικό λόγο για την επιδείνωση της υγείας του μάλιστα, αποτελεί η απώλεια αίματος του ασθενή και η συνεχόμενη αιμορραγία του πολυτραυματία, η οποία λάμβανε χώρα με ουδεμία αντιμετώπιση από το προσωπικό του ΕΚΑΒ. Ο πραγματογνώμονας μάλιστα κάνει λόγο για το λεγόμενο golden hour, την κρίσιμη ώρα διακομιδής δηλαδή, η οποία είναι τελικά αυτή που θα κρίνει τις πιθανότητες επιβίωσης του ασθενή, όταν εισαχθεί τελικά στην ΜΕΘ. Στην παρούσα υπόθεση όχι μόνον δεν φρόντισαν να διατηρήσουν και να αυξήσουν τις πιθανότητες αυτές, αλλά συνέβαλαν και στη μείωση τους με τις άκρως αντιεπαγγελματικές παραλείψεις τους. Στο εν λόγω ζήτημα, το δικαστήριο έκρινε πως ανεπαρκώς αποκρίθηκε το ΕΚΑΒ, παραδίδοντας δικαιολογητικά και βεβαιώσεις από τις παρακολουθήσεις του επίδικου πληρώματος επιμορφωτικών σεμιναρίων και προγραμμάτων επαγγελματικής κατάρτισης, καθώς διέταξε τη διενέργεια πραγματογνωμοσύνης με σκοπό να διερευνηθεί η μη τήρηση του διεθνούς πρωτοκόλλου από το πλήρωμα.
Σύμφωνα με την κρίση του δικαστηρίου, λοιπόν, σε συνδυασμό με την κρίσιμη πραγματογνωμοσύνη που διενεργήθηκε, εντοπίστηκαν πολλαπλές πλημμέλειες στον τρόπο εκτέλεσης της διακομιδής και των πρώτων βοηθειών. Κρίθηκε πως η μη τήρηση της ενδεδειγμένης, κατά τους κανόνες της ιατρικής επιστήμης και της σχετικής βιβλιογραφίας, προνοσοκομειακή αντιμετώπιση από μέρους του εκπαιδευμένου και έμπειρου πληρώματος του ΕΚΑΒ, συνιστά παράβαση του καθήκοντός επιμέλειας αυτού. Συνεπώς, το δικαστήριο έκρινε ορθά πως πληρούνται οι προϋποθέσεις του άρθρου 105 ΕισΝΑΚ και επιδικάστηκε χρηματική ικανοποίηση στην οικογένεια του θανόντος. Όπως είναι κατανοητό, όμως, ελλείψει της ρητής στον νόμο αποσαφήνισης του τρόπου που οφείλει να ενεργεί το ιατρικό και διασωστικό προσωπικό κατά την άσκηση του λειτουργήματος του, σε περιπτώσεις διακομιδής ασθενούς, το δικαστήριο ωθήθηκε σε εφαρμογή των διεθνών, ενδεδειγμένων κανόνων της επιστήμης, κάνοντας αναφορά στην έννοια του καθήκοντος επιμέλειας.[4] Έτσι, καταλήγουμε στο συμπέρασμα, πως ναι μεν, παρέχεται, μέσω της νομολογίας, δικαστική προστασία αποζημιωτικής φύσεως, στα θύματα και τους συγγενείς τους, πλην όμως, το πρόβλημα παραμένει, εφόσον δεν προσδιορίζονται στον νόμο τα ειδικότερα καθήκοντα των λειτουργών στις πρώτες βοήθειες. Η ανάγκη σχετικού νομοθετήματος, έστω σαν Χάρτης δεοντολογίας[5], είναι επιτακτική και ενεστώσα, ορατή μέσω των συχνότατών συμβάντων πολιτών που έχρηζαν άμεσης και αποτελεσματικής βοηθείας, την οποία δεν έλαβαν ποτέ, για λόγους παρόμοιους με αυτούς της προαναφερθείσας υπόθεσης. Σε ένα κράτος που ενυπάρχει ώριμη και αποτελεσματική δικαιοσύνη, ο νομοθέτης οφείλει να ικανοποιεί τις απαιτήσεις της ασφάλειας δικαίου και να καλύπτει τέτοιου είδους κενά, από το πρώτο κιόλας «κρούσμα» τους, χωρίς υπαίτια καθυστέρηση.
Ανδρέας-Ζαχαρίας Σαριδάκης
Φοιτητής Νομικής Neapolis University Pafos
Υποσημειώσεις:
[1] Βλ. https://www.in.gr/2024/04/09/greece/xalkida-60xronos-ksepsyxise-sti-mesi-tou-dromou-perimenontas-asthenoforo/
[2] Αξίζει να σημειωθεί πως το στοιχείο της ετοιμότητας κατέχει βαρύνουσα σημασία εν γένει στο δίκαιο ιατρικής ευθύνης. Βλ. Κ. Φράγκου, Ιατρική ευθύνη, Σάκκουλας, Αθηνά-Θεσσαλονίκη, 2018, σελ. 220: «Εξάλλου, κατά το διοικητικό εφετείο, μετά την εισαγωγή του ασθενούς στο αναιρεσείον νοσοκομείο δεν διενεργήθηκαν αιματολογικές εξετάσεις ούτε ανάλυση των αερίων του αίματός του, προκειμένου να διαπιστωθεί επακριβώς η κατάσταση της υγείας του, αφού το αιματολογικό εργαστήριο του νοσοκομείου δεν λειτουργούσε όταν ο ασθενής εισήχθη σε αυτό, αν και το νοσοκομείο εφημέρευε, και, ως εκ τούτου, οι υπηρεσίες του νοσοκομείου θα έπρεπε να βρίσκονταν σε κατάσταση ετοιμότητας για την υποδοχή έκτακτων περιστατικών».
[3] Βλ. σχετικώς την υπόθεση Asiye Genç κατά Τουρκίας (Προσφυγή υπ ‘αριθμ. 32086/07, απόφαση της 27 Ιανουαρίου 2015), όπως ανθολογείται από Π. Νάσκου-Περράκη, Το δικαίωμα στην υγεία, εκδ. Σάκκουλα, Αθήνα-Θεσσαλονίκη, 2022, σελ. 295: Η υπόθεση αφορούσε τον θάνατο ενός πρόωρα γεννημένου μωρού σε ασθενοφόρο λίγες ώρες μετά τη γέννηση του και μετά τη μεταφορά του μεταξύ των νοσοκομείων χωρίς να του έχει χορηγηθεί καμία θεραπεία. Η προσφεύγουσα διαμαρτυρήθηκε ιδιαίτερα για ελλείψεις στην έρευνα για τον θάνατο του γιου της. Το Δικαστήριο έκρινε ότι υπήρξε παραβίαση του άρθρου 2 (δικαίωμα στη ζωή) της Σύμβασης. Θεώρησε, πρώτον, ότι το Τουρκικό Κράτος δεν είχε εξασφαλίσει επαρκώς την ορθή οργάνωση και λειτουργία της δημόσιας νοσοκομειακής υπηρεσίας ή του συστήματος προστασίας της υγείας. Το παιδί πέθανε επειδή δεν του είχε δοθεί καμία θεραπεία. Μια τέτοια κατάσταση, παρατήρησε το Δικαστήριο, αποτελούσε άρνηση ιατρικής περίθαλψης που θα έθετε σε κίνδυνο την ζωή ενός ατόμου. Δεύτερον, το Δικαστήριο έκρινε ότι η απόκριση του Τουρκικού δικαστικού συστήματος στην τραγωδία δεν ήταν κατάλληλη για να ρίξει φως στις ακριβείς αιτίες θανάτου του παιδιού. Επομένως, το Δικαστήριο διαπίστωσε ότι η Τουρκία παρέβη τις υποχρεώσεις που υπέχει από το άρθρο 2 της Σύμβασης όσον αφορά το παιδί, το οποίο είχε πεθάνει λίγες ώρες μετά τη γέννηση. Βλ. ευρύτερα για περιπτώσεις ιατρικής αμέλειας που εξετάστηκαν από το ΕΔΔΑ, Το ΕΔΔΑ,
Ι. Σαρμά/Ξ. ΚοντιάδηςΧ. Ανθόπουλο (-Μ. Γαλανού), ΕΣΔΑ,εκδ. Σάκκουλα, Αθήνα-Θεσσαλονίκη, 2021, σελ. 92.
[4] Βλ. σχετικώς και τη ΣτΕ 582/2020: «Εξάλλου, υπάρχει ευθύνη του Δημοσίου ή ν.π.δ.δ., τηρουμένων και των λοιπών προϋποθέσεων του νόμου, όχι μόνον όταν με πράξη ή παράλειψη οργάνου τους παραβιάζεται συγκεκριμένη διάταξη νόμου αλλά και όταν παραλείπονται τα ιδιαίτερα καθήκοντα και υποχρεώσεις που προσιδιάζουν στη συγκεκριμένη υπηρεσία και προσδιορίζονται από την κείμενη εν γένει νομοθεσία, τα διδάγματα της κοινής πείρας και τις αρχές της καλής πίστης (ΣτΕ 116/2019, βλ. ΣτΕ 2432-2433/2018, 2776/2016, 3793/2014, 4133/2011 επταμ. κ.ά.)»
[5] Βλ. σχετικώς τον κώδικα δεοντολογίας προσωπικού πρώτων βοηθειών στην Ιρλανδία (διαθέσιμο στην https://www.phecit.ie/PHECC/Public_and_patients/PHECC/Public_and_Patients/Code_of_Professional_Conduct_and_Ethics/Code_of_Professional_Conduct_and_Ethics.aspx)
