Εκείνοι που έχουν την ευθύνη για τη σύνταξη της ύλης των δελτίων ειδήσεων και των άλλων ενημερωτικών προγραμμάτων δικαιούνται, βάσει του Συντάγματος (άρθρο 14 παρ. 1 και 2), να επιλέγουν ποια πληροφορία αξίζει να μεταδοθεί ως είδηση. Έχουν περαιτέρω την ευχέρεια να ιεραρχούν τις ειδήσεις, να αποφασίζουν με ποια σειρά αυτές θα μεταδοθούν, πόσος χρόνος θα διατεθεί σε κάθε μία κ.ο.κ.
Όμως, η άσκηση της «συντακτικής ελευθερίας» πρέπει να είναι συμβατή με το δικαίωμα του κοινού να λαμβάνει πληροφόρηση (άρθρα 14 παρ. 1 και 5Α παρ. 1 του Συντάγματος), σύμφωνα με τη συνταγματική αρχή της πολυφωνίας (άρθρο 14 παρ. 9). Άλλωστε, το άρθρο 15 παρ. 2 του Συντάγματος αναθέτει στο Εθνικό Συμβούλιο Ραδιοτηλεόρασης (Ε.Σ.Ρ.) την αποστολή να ελέγχει εάν οι εκπομπές των ραδιοτηλεοπτικών σταθμών τηρούν την απαίτηση για «αντικειμενική και με ίσους όρους μετάδοση πληροφοριών και ειδήσεων».
Η αρχή της αντικειμενικότητας και της πολυφωνίας
Όπως έχει κρίνει το Συμβούλιο της Επικρατείας (ΣτΕ), η αντικειμενικότητα «επιβάλλει την τήρηση ίσων αποστάσεων από όλες τις δυνατές απόψεις που μπορούν να διατυπωθούν σε σχέση με ένα πολιτικό ή κοινωνικό ζήτημα». Η αντικειμενικότητα επιβάλλει, επίσης, κατά την παρουσίαση των ειδήσεων, «ουδετερότητα σε σχέση με τις απόψεις αυτές, υπό την έννοια ότι απαγορεύεται η συστηματική παρουσίαση ορισμένων μόνο εξ αυτών και η αποσιώπηση των υπολοίπων».
Η αρχή της πολυφωνίας, από την άλλη πλευρά, παραβιάζεται «όταν δεν παρουσιάζονται γεγονότα της πολιτικής επικαιρότητας, σχετιζόμενα με συγκεκριμένο ή συγκεκριμένα πολιτικά κόμματα και άξια μεταδόσεως με βάση τα κριτήρια της δημοσιογραφικής δεοντολογίας», εφόσον η παράλειψη αυτή «συνεχίζεται για σημαντικό χρονικό διάστημα», η διάρκεια του οποίου κρίνεται «ανάλογα με την επικαιρότητα της αντίστοιχης περιόδου και την πυκνότητα των γεγονότων και των εξελίξεων». Όμως, δεν απαιτείται κάθε δελτίο ειδήσεων ή κάθε άλλο ενημερωτικό πρόγραμμα να κατανέμει με τρόπο μαθηματικό το χρόνο στα πολιτικά κόμματα, λ.χ. ανάλογα με την κοινοβουλευτική δύναμή τους (βλ. ΣτΕ 240/2012, σκ. 5, και ΣτΕ 2678/2014, σκ. 4). Γενικότερα, το ΕΣΡ έχει την εξουσία να ελέγξει κάποιο ραδιοτηλεοπτικό σταθμό μόνο «αν παρέλειψε πλήρως να μεταδώσει ως είδηση κάποιο γεγονός, το οποίο, κατά γενική παραδοχή, είναι εξόχως και ιδιαιτέρως σημαντικό» (ΣτΕ 3620/2008 σκ. 5).
Ειδικότερα, κατά τις προεκλογικές περιόδους ισχύουν ειδικές ρυθμίσεις, οι οποίες συγκεκριμενοποιούνται με υπουργικές αποφάσεις (βλ. για τις εκλογές του Σεπτεμβρίου του 2015 εδώ) και με συναφείς οδηγίες του Ε.Σ.Ρ. (βλ. λ.χ. εδώ).
Το καθήκον αληθείας – Ο Κώδικας Δεοντολογίας των Ενημερωτικών Εκπομπών
Ο Άρειος Πάγος από την πλευρά του έχει συναγάγει από το Σύνταγμα και από μια σειρά διατάξεων του Αστικού και του Ποινικού Κώδικα το καθήκον αληθείας του Τύπου και των δημοσιογράφων (ΑΠ 1265/2010, Α2, Πολιτική). Το καθήκον αυτό περιλαμβάνει την υποχρέωση ελέγχου της αλήθειας των πληροφοριών πριν από τη δημοσίευση τους και την υποχρέωση αποχής από διαστρεβλώσεις και παραποιήσεις. Η παρουσίαση μιας είδησης λογίζεται ανακριβής όταν «παραλείπονται ουσιώδη στοιχεία και αποδίδεται παραποιημένη η εικόνα της πραγματικότητας». Παράβαση του καθήκοντος αληθείας θεωρείται και η μονομερής παρουσίαση μιας είδησης.
Άλλωστε, ισχύει ο Κώδικας Δεοντολογίας Ειδησεογραφικών και Άλλων Δημοσιογραφικών και Πολιτικών Εκπομπών (ΠΔ 77/2003) ο οποίος περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων:
- Την απαγόρευση μετάδοσης μειωτικών, ρατσιστικών, ξενοφοβικών ή σεξιστικών μηνυμάτων και χαρακτηρισμών, καθώς και μισαλλόδοξων θέσεων
- Την υποχρέωση σαφούς διάκρισης των ειδήσεων από τις απόψεις και τα σχόλια
- Την απαγόρευση μετάδοσης υποθέσεων ή πιθανολογήσεων ως γεγονότων
- Την υποχρέωση μετάδοσης των γεγονότων με προσοχή και με αίσθημα ευθύνης, ώστε να μην δημιουργείται υπέρμετρη ελπίδα, σύγχυση ή πανικός στο κοινό
- Την απαγόρευση προφανούς αναντιστοιχίας ανάμεσα στους τίτλους και το περιεχόμενο της είδησης
- Την απαγόρευση μετάδοσης εικόνων που έχουν ληφθεί χωρίς προειδοποίηση
Οι κανόνες του Π.Δ. 77/2003 ισχύουν για όλες τις ειδησεογραφικές, δημοσιογραφικές και πολιτικές εκπομπές, τόσο της ιδιωτικής όσο και της δημόσιας ραδιοτηλεόρασης. Εάν κρίνετε ότι κάποιος από αυτούς παραβιάζεται, μπορείτε να υποβάλλετε καταγγελία στο Ε.Σ.Ρ., συμπληρώνοντας τη σχετική φόρμα. Αξιοποιώντας αυτή τη δυνατότητα, μπορείτε να συμβάλλετε στην ανάσχεση πιθανής ανακύκλωσης των ψευδών ειδήσεων (fake news) από τα κάθε λογής ενημερωτικά προγράμματα.
Εξάλλου, εάν θίγεστε προσωπικά από ανακριβή εκπομπή, ενδεχομένως και από υβριστική ή συκοφαντική αναφορά στο πρόσωπό σας, έχετε δικαίωμα να παρέμβετε άμεσα σε αυτή την εκπομπή, προκειμένου να απαντήσετε, ενώ δικαιούστε να ζητήσετε και αργότερα την επανόρθωση της προσβολής (άρθρο 14 παρ. 5 του Συντάγματος).
Κώστας Ν. Στρατηλάτης
Αναπληρωτής Καθηγητής Νομικής Σχολής Πανεπιστημίου Λευκωσίας Κύπρου.
