Διαδήλωση είναι η οργανωμένη συγκέντρωση προσώπων με σκοπό την έκφραση απόψεων και πεποιθήσεων, την προβολή αιτημάτων και διεκδικήσεων. Το δικαίωμα στην διαδήλωση, ή αλλιώς το δικαίωμα της συνάθροισης (ή του συνέρχεσθαι), κατοχυρώνεται στο άρθρο 11 του Ελληνικού Συντάγματος και της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και συνίσταται στο δικαίωμα των προσώπων να καθορίζουν ελεύθερα τον τόπο, τον χρόνο, το είδος και το περιεχόμενο της διαδήλωσης, αλλά και τον ειδικότερο τρόπο έκφρασης των απόψεών τους κατά τη διάρκεια αυτής (π.χ. σιωπηλή διαμαρτυρία, διαδήλωση με την συμμετοχή μουσικών οργάνων, καθιστική διαμαρτυρία, διαδήλωση με πανό κ.λ.π.).
Ο σκοπός της διαδήλωσης μπορεί να είναι πολιτικός, θρησκευτικός, κοινωνικός ή άλλος, χωρίς να μπορεί να επιβληθεί κανένα «θεματικό όριο». Ως εκ τούτου, μπορεί να υπάρξει διαδήλωση για οποιοδήποτε θέμα, όσο μειοψηφικό, «ανήθικο» ή παράνομο και αν είναι αυτό (π.χ. διαδήλωση υπέρ της νομιμοποίησης των ναρκωτικών, ή υπέρ της επαναφοράς της θανατικής ποινής, κλπ.). Αντίστοιχα, το γεγονός ότι οι διαδηλωτές είναι μια μη δημοφιλής ομάδα ατόμων δεν συνιστά επαρκή λόγο προκειμένου να εμποδιστεί η συνάθροιση τους. Το αντίθετο θα έθετε θεματικούς περιορισμούς στο δικαίωμα της συνάθροισης, κάτι το οποίο θα οδηγούσε σε δυσμενείς διακρίσεις εις βάρος των «μη αρεστών» ιδεών και κοινωνικών ομάδων και θα ήταν ευθέως αντίθετο με την έννοια του πλουραλισμού και της ανεκτικότητας.
Επίσης, η ελευθερία αυτή σημαίνει το δικαίωμα του καθενός να συμμετέχει σε μια διαδήλωση (ή να απέχει από αυτή), χωρίς να υφίσταται αρνητικές επιπτώσεις. Εντέλει, δε νοείται προηγούμενη διοικητική άδεια προκειμένου να πραγματοποιηθεί μια διαδήλωση.
Αν και η διαδήλωση είναι ελεύθερη ως προς το περιεχόμενο («είμαστε ελεύθεροι να διαδηλώνουμε για ό,τι θέλουμε») εντούτοις δεν είμαστε ελεύθεροι να χρησιμοποιήσουμε κάθε μέσο και τρόπο διαδήλωσης. Έτσι, σύμφωνα με το Σύνταγμα, η διαδήλωση πρέπει να είναι ήσυχη και άοπλη. Η έννοια της ησυχίας προφανώς δε σημαίνει ότι δεν πρέπει να παράγεται θόρυβος από τους διαδηλωτές, αφού κάτι τέτοιο θα αναιρούσε την ίδια την ουσία της διαδήλωσης. Σημαίνει αντίθετα ότι πρέπει να είναι ειρηνική και μην να σημειώνονται βιαιοπραγίες κατά προσώπων ή πραγμάτων. Άοπλη είναι η διαδήλωση που διεξάγεται χωρίς την παρουσία ενόπλων προσώπων ή τη χρησιμοποίηση οποιωνδήποτε αντικειμένων ως όπλων. Στην έννοια των όπλων συγκαταλέγεται οποιοδήποτε αντικείμενο μπορεί να χρησιμοποιηθεί κατά τρόπο που να προκαλέσει προσβολή της ανθρώπινης ζωής, υγείας και ακεραιότητας (π.χ. τούβλα, μπουκάλια, πέτρες, κλπ.).
Επίσης, αν και στις διαδηλώσεις υπάρχει μια εμπειρική σχέση ανάμεσα στην «κουκούλα» και τις πράξεις βίας, εντούτοις η σχέση αυτή δεν είναι ούτε αναγκαία ούτε εκ των προτέρων δεδομένη. Για τον λόγο αυτό, δεν θα πρέπει να υπάρχει οποιαδήποτε κύρωση που να συναρτάται με την αμφίεση των διαδηλωτών (μάσκες προσώπου, κουκούλες, στολές, διακριτικά σήματα, κλπ.)
Ο ρόλος της Αστυνομίας
Πότε μπορεί η αστυνομία να επεμβαίνει στις διαδηλώσεις; Η αστυνομία έχει καθήκον να επεμβαίνει κατασταλτικά, συλλαμβάνοντας όσους αμαυρώνουν τις δημόσιες, υπαίθριες συναθροίσεις, αποκλίνουν από τον ειρηνικό χαρακτήρα αυτών και διαπράττουν ποινικά αδικήματα. Επίσης, οφείλει να προστατεύει όσους ασκούν το δικαίωμά τους να συνέρχονται ειρηνικά από οποιαδήποτε βία ασκείται από αντι-διαδηλωτές.
Τέλος, το Σύνταγμα προβλέπει ότι οι λόγοι για τους οποίους μπορεί να απαγορευθεί μια συγκέντρωση από την αστυνομία είναι είτε ο «σοβαρός κίνδυνος για τη δημόσια ασφάλεια» είτε «σε ορισμένη περιοχή, αν απειλείται σοβαρή διατάραξη της κοινωνικοοικονομικής ζωής». Σοβαρός κίνδυνος για τη δημόσια ασφάλεια υπάρχει όταν κινδυνεύουν άμεσα και απειλούνται η ζωή, η ακεραιότητα ή η περιουσία των ατόμων. Από την άλλη, τοπική σοβαρή διατάραξη της κοινωνικοοικονομικής ζωής υφίσταται όταν εξαγγέλλεται συνάθροιση που πρόκειται να πλήξει άμεσα, σοβαρά και με διάρκεια μια περιοχή. Εδώ εντάσσονται συναθροίσεις που αποκόπτουν για μέρες εθνικούς δρόμους και αποκλείουν περιοχές, ενώ δεν εντάσσονται πορείες σε μια πόλη που απλώς εμποδίζουν την κυκλοφορία. Και τούτο, διότι η κυκλοφορία αφενός αποκόπτεται πρόσκαιρα, αφετέρου διότι μπορεί να πραγματοποιηθεί από γειτονικούς δρόμους.
Βαγγέλης Μάλλιος
Διδάκτωρ Νομικής, Δικηγόρος
