Στις επερχόμενες εκλογές, ένα σημαντικό ποσοστό του εκλογικού σώματος αποτελείται από άτομα με αναπηρίες, οποιασδήποτε μορφής, κινητικής, αισθητηριακής, νοητικής ή ψυχοκοινωνικής. Ένα σημαντικό τμήμα του πληθυσμού, καλείται να προσέλθει στις κάλπες, σε ένα περιβάλλον περιορισμένης προσβασιμότητας. Με την προσβασιμότητα δεν αναφερόμαστε μόνο, όπως λανθασμένα γίνεται, στο κατά πόσο ένα εκλογικό κέντρο είναι προσβάσιμο αλλά σε ένα πλήθος υποστηρικτικών υπηρεσιών που ικανοποιούν την απαραίτητη συνθήκη για να θεωρηθεί η άσκηση του εκλογικού δικαιώματος πλήρως εναρμονισμένη με τα όσα προβλέπει το Σύνταγμα και η σχετική νομολογία.
Η εκλογική διαδικασία περιλαμβάνει και το διάστημα που προηγείται της ψήφισης και σχετίζεται με τη δυνατότητα που έχουν τα άτομα με αναπηρίες να λαμβάνουν γνώση του προεκλογικού υλικού, να μπορούν να ενημερώνονται, να συμμετέχουν σε συζητήσεις χωρίς να αισθάνονται μειονεκτικά. Δυστυχώς, ακόμα και οι ίδιοι οι πολιτικοί συνδυασμοί, περιορίζουν τη σχέση τους με την ευπαθή ομάδα ατόμων με αναπηρίες, στην τοποθέτηση τους ως υποψηφίων. Φυσικά και αυτό είναι ένα θετικό βήμα όχι όμως αρκετό και σε καμιά περίπτωση ικανό να δημιουργήσει ένα πλαίσιο ισότητας. Ας αναρωτηθούμε, για παράδειγμα, εάν κάποιος συνδυασμός, έχει διαθέσιμο το πρόγραμμα, έστω τα κύρια σημεία, σε μορφή Braille. Να σημειώσουμε, ότι για τα άτομα με αισθητηριακή αναπηρία (τυφλότητα κ.α.), δεν υπάρχει η δυνατότητα της άσκησης του εκλογικού δικαιώματος, χωρίς τη βοήθεια τρίτου προσώπου. Ενώ η τεχνολογία δίδει τα κατάλληλα μέσα, το σχετικά υψηλό κόστος, τα κάνει, προς το παρόν, απαγορευτικά.
Ισότητα και εκλογική διαδικασία
Σε καμιά περίπτωση όμως, ο οικονομικός παράγοντας, δεν μπορεί να χρησιμοποιείται για να δικαιολογήσει καταστάσεις που αντιβαίνουν του Συντάγματος και της νομοθεσίας. Η Σύμβαση του Ο.Η.Ε. για τα δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρίες, συγκεκριμένα αναφέρει ότι τα Κράτη Μέρη πρέπει να εγγυώνται στα ΑμεΑ πολιτικά δικαιώματα και τη δυνατότητα να τα απολαμβάνουν σε ίση βάση με τους άλλους και να εξασφαλίζουν, μεταξύ άλλων, ότι οι εκλογικές διαδικασίες, οι εγκαταστάσεις και τα υλικά είναι κατάλληλα, προσβάσιμα, ευκολονόητα και εύχρηστα. Δυστυχώς, η προσβασιμότητα περιορίζεται στο κατά πόσο ένας κινητικά ανάπηρος με αμαξίδιο μπορεί να μπει σε ένα εκλογικό κέντρο και όχι στην ουσία που είναι η εξασφάλιση του δικαιώματος όλων των ατόμων με αναπηρία ότι μπορούν να συμμετέχουν αποτελεσματικά και πλήρως στον πολιτικό και δημόσιο βίο σε ίση βάση με τους άλλους.
Κάθε ψήφος μετράει και όλοι ήμαστε ίσοι στην εκλογική διαδικασία. Η μυστική ψηφοφορία είναι ο ακρογωνιαίος λίθος της δημοκρατίας και το θεμελιώδες δικαίωμα στο εκλέγειν και εκλέγεσθαι είναι καθολικό. Ωστόσο αυτό, πολλές φορές, δεν εξασφαλίζεται και παρ όλες τις καλές προθέσεις, άτομα με αναπηρίες μένουν εκτός της διαδικασίας. Έτσι, σχετική νομοθεσία θεσπίζει κριτήρια που περιορίζουν το δικαίωμα ψήφου για τα άτομα π.χ. με ψυχοκοινωνικού τύπου αναπηρίες ή αφαιρεί το δικαίωμα ψήφου όταν κάποιος βρίσκεται υπό δικαστική συμπαράσταση/κηδεμονία. Διακρίσεις που αντιβαίνουν σε διατάξεις και στο πνεύμα της Σύμβασης του Ο.Η.Ε. και που συνδέονται με σημαντικές διαθρωτικές αλλαγές και μεταρρυθμίσεις που πρέπει να γίνουν στη νομοθεσία, εξασφαλίζοντας τη νομική ικανότητα των ατόμων με αναπηρίες, όπως προσδιορίζεται στο άρθρο 12 της σχετικής Σύμβασης, η οποία από το 2012 αποτελεί νόμο του ελληνικού κράτους.
Όλο αυτό το πλαίσιο περιλαμβάνει ένα πλέγμα μεταρρυθμίσεων που θα επιτρέπουν τη λήψη μέτρων για την υποστήριξη όλων των ατόμων με αναπηρίες, στην άσκηση των δικαιωμάτων τους, όπως η άρση των νομικών και διοικητικών εμποδίων στην πολιτική συμμετοχή, η αύξηση της ευαισθητοποίησης σχετικά με το δικαίωμά τους στην πολιτική συμμετοχή ή με το να είναι οι διαδικασίες ψηφοφορίας πιο προσιτές διευρύνοντας έτσι τις ευκαιρίες συμμετοχής στην πολιτική ζωή.
Οφείλουμε να αναγνωρίσουμε ότι οι συνθήκες συμμετοχής των ατόμων με αναπηρίες στη πολιτική σφαίρα βελτιώνονται, χωρίς να παραγνωρίζουμε την αναγκαιότητα για μια σειρά από νομοθετικές πρωτοβουλίες αλλά και αλλαγές σε νοοτροπίες και στάσεις που θα έχουν ως γνώμονα την εξασφάλιση «εν τη πράξει» του εκλογικού δικαιώματός σε όλους, διαβιώνοντας σε ένα «ανάπηρο κοινωνικό περιβάλλον». Οι αλλαγές απαιτούν χρόνο, πολιτική βούληση, διοικητική ικανότητα και αποδοχή από τη κοινωνία ώστε αυτό που φαντάζει ως ένα ακόμη «παραμύθι» που «γλυκαίνει τα αυτιά μας» να γίνει πράξη προς όφελος των ατόμων με αναπηρίες, της κοινωνίας και της δημοκρατίας.
Δημήτριος Π. Νικόλσκυ
Πρόεδρος της Επιτροπής για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρίες του Συμβουλίου της Ευρώπης
* Το κείμενο δημοσιεύθηκε για πρώτη φορά στην εφημερίδα ΤΟ ΒΗΜΑ στις 16/5/2019.
