Brexit: Το χρονικό του δράματος
Το δράμα του Brexit δείχνει να μην έχει τέλος και πάντως απ’ ό,τι φαίνεται αυτό δεν θα επέλθει στις 31 Οκτωβρίου, που έχει αποφασιστεί να αποχωρήσει επίσημα το Ηνωμένο Βασίλειο (Η.Β.) από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ε.Ε.). Η πολιτική κατάσταση στην χώρα κινείται μεταξύ σουρεαλιστικού παραλογισμού, πολιτικού οπορτουνισμού και τραγελαφικής ασυναρτησίας. Κι όλα αυτά στην χώρα που αποτελεί την κοιτίδα του κοινοβουλευτισμού και κατά πολλούς πρότυπο για την λειτουργία των κοινοβουλευτικών θεσμών.
Ο Πρωθυπουργός Boris Johnson εκλέχθηκε Αρχηγός του Συντηρητικού κόμματος και Πρωθυπουργός, διαδεχόμενος την Thereza May, διότι η Συμφωνία ή καλλίτερα το Σχέδιο Συμφωνίας το οποίο συμφώνησε η τελευταία με την Ε.Ε. τον Νοέμβριο του 2018 καταψηφίστηκε τρις από την Βουλή των Κοινοτήτων, ενώ ο ίδιος ήταν από τους πιο φανατικούς πολέμιούς του. Υποσχέθηκε ότι θα φέρει μία συμφωνία διαφορετική στο Κοινοβούλιο, η οποία θα περιλάμβανε την απεμπλοκή του Η.Β. από την Τελωνειακή Ένωση και την Ενιαία Αγορά και κυρίως την κατάργηση του λεγόμενου backstop που προβλέπει την κατάργηση των συνόρων (φυσικών και τελωνειακών) μεταξύ Βορείου Ιρλανδίας ως τμήματος του Ηνωμένου Βασιλείου, που θα ακολουθούσε το Η.Β. στην αποχώρηση από την Ε.Ε. και Δημοκρατίας της Ιρλανδίας που παραμένει κράτος μέλος της Ε.Ε.
Άρα, το φυσικό και τελωνειακό σύνορο μεταξύ Ιρλανδίας και Η.Β. θα ήταν η Ιρλανδική θάλασσα, η δε Βόρεια Ιρλανδία θα παρέμενε στην Τελωνειακή Ένωση της Ε.Ε. και θα αποκτούσε τελωνειακά σύνορα με το υπόλοιπο Η.Β. Τουναντίον, συμφώνησε μία συμφωνία με την Ε.Ε. που πολύ λίγο διαφέρει από αυτήν της May και διατηρεί κατά βάση ρυθμίσεις που ο Johnson πολέμησε μανιωδώς.
Πέραν των ουσιαστικών ρυθμίσεων της νέας Συμφωνίας μεταξύ Η.Β. και Ε.Ε. και των ερωτημάτων που εγείρει, τόσο η Βρετανική όσο και η Ευρωπαϊκή κοινή γνώμη παρακολουθούν με αγωνία το σήριαλ του Brexit και το κατά πόσο θα μπορέσει το Η.Β. να αποχωρήσει τελικά από την Ε.Ε. στις 31 Οκτωβρίου με την συμφωνία να τίθεται σε ισχύ ούτως ώστε να αποφευχθεί το no deal ή σκληρό Brexit.
Χρήσιμο είναι να δούμε το νομικό πλαίσιο που διέπει το θέμα τόσο από πλευράς Ενωσιακού όσο και από πλευράς Βρετανικού Συνταγματικού Δικαίου για να μπορέσουμε να καταλάβουμε καλλίτερα και την υπάρχουσα περιπεπλεγμένη κατάσταση αλλά και το δέον γενέσθαι από εδώ και πέρα.
Τι προβλέπει το Ενωσιακό και Βρετανικό Συνταγματικό Δίκαιο με βάση τις τελευταίες εξελίξεις
Σύμφωνα με το άρθρο 50 παρ. 3 της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση (Σ.Ε.Ε.), οι Συνθήκες παύουν να ισχύουν στο κράτος που θέλει να αποχωρήσει από την ημερομηνία έναρξης ισχύος της συμφωνίας αποχώρησης ή, ελλείψει τέτοιας συμφωνίας, δύο έτη μετά τη γνωστοποίηση που μνημονεύεται στην παράγραφο 2, εκτός εάν το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, σε συμφωνία με το εν λόγω κράτος μέλος, αποφασίσει ομόφωνα την παράταση της προθεσμίας αυτής. Η διετία που αναφέρει η διάταξη έληξε στις 29 Μαρτίου 2019 και έκτοτε έχουν δοθεί βάσει αυτής δύο παρατάσεις της προθεσμίας, η τελευταία λήγει στις 31 Οκτωβρίου 2019.
Ναι μεν, συμφωνήθηκε μία Συμφωνία Αποχώρησης βάσει του άρθρου 50 παρ. 3 ΣΕΕ, πλην, όμως, δεν αρκεί η απλή ανακοίνωση της Συμφωνίας για να αποχωρήσει το Η.Β. Άλλωστε και τον Νοέμβριο του 2018 είχε συμφωνηθεί ανάλογη Συμφωνία Αποχώρησης, η οποία όμως δεν ίσχυσε ποτέ και βέβαια δεν επέτρεψε στο Η.Β. να αποχωρήσει από την ΕΕ βάσει αυτής. Η διαδικασία είναι πολύ πιο πολύπλοκη, τα δε χρονικά περιθώρια είναι στενότατα για να αποχωρήσει το ΗΒ στις 31 Οκτωβρίου με βάση αυτήν την Συμφωνία ή καλλίτερα το Σχέδιο Συμφωνίας, ενώ και στο εσωτερικό του Η.Β. εγείρονται Συνταγματικά ζητήματα για την αποχώρηση στις 31 Οκτωβρίου με ή χωρίς Συμφωνία.
Για την αποχώρηση του Η.Β. από την Ε.Ε. με Συμφωνία προβλέπονται πολλές αλληλοδιάδοχες πράξεις τόσο στο Η.Β. όσο και στην Ε.Ε. για να ισχύσει η τελική Συμφωνία. Συγκεκριμένα, το Σχέδιο Συμφωνίας θα πρέπει να εγκριθεί από τα δύο νομοθετικά σώματα του Η.Β., την Βουλή των Κοινοτήτων και την Βουλή των Λόρδων σε 21 ημέρες από την κατάθεσή τους στην Βουλή των Κοινοτήτων από την Κυβέρνηση με βάση την Συνθήκη Ponsonby (Ponsonby Convention) που έχει περιβληθεί τον νομοθετικό τύπο με το άρθρο 20 του Constitutional Reform and Governance Act του 2010, ο οποίος αποτελεί Συνταγματικό νόμο. Για να ξεπεραστεί αυτό το εμπόδιο, η Κυβέρνηση στο νομοσχέδιο που ετοιμάζει για την έγκριση του Σχεδίου Συμφωνίας που πέτυχε με την Ε.Ε. προβλέπει εξαίρεση από αυτόν τον κανόνα λόγω του κατεπείγοντος χαρακτήρα της υπόθεσης.
Η έγκριση του Σχεδίου Συμφωνίας από το Βρετανικό Κοινοβούλιο παραπέμπει το θέμα στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο το οποίο κατά το άρθρο 50 παρ. 2 εδ. δ΄ ΣΕΕ θα πρέπει να εγκρίνει το Σχέδιο Συμφωνίας με την διαδικασία που προβλέπει ο Κανονισμός του, που απαιτεί κάποιο χρόνο. Μετά την έγκριση από το Ε.Κ. θα πρέπει η Συμφωνία να υπογραφεί σύμφωνα με την ίδια διάταξη από τον πληρεξούσιο του Συμβουλίου αφενός, τον Πρόεδρο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου ή τον Πρόεδρο της Επιτροπής, και τον Πρωθυπουργό του Η.Β. αφετέρου και να τεθεί πλέον ως οριστικό κείμενο προς κύρωση στο Βρετανικό Κοινοβούλιο για να γίνει νόμος του κράτους με την βασιλική έγκριση (Royal Assent) κατά το Βρετανικό Συνταγματικό Δίκαιο σε συνδυασμό με την δυαδική θεωρία περί σχέσεων εσωτερικού και Διεθνούς Δικαίου που ακολουθείται παραδοσιακά στην Βρετανική έννομη τάξη.
Θα πρέπει δηλ. να περάσει δύο φορές από τα δύο νομοθετικά σώματα του Westminster, μία φορά από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και να υπογραφεί από τα δύο μέρη για να ισχύσει τόσο στο εσωτερικό του Η.Β. σύμφωνα με τους συνταγματικούς του κανόνες όσο και στην Ε.Ε., σύμφωνα με τους δικούς της συνταγματικούς κανόνες και κυρίως το άρθρο 50 ΣΕΕ όσο και με βάση το Δημόσιο Διεθνές Δίκαιο, κυρίως τα άρθρα 11 επ. της Σύμβασης της Βιέννης για το Δίκαιο των Συνθηκών του 1969.
Η Συμφωνία Αποχώρησης θα έχει τριπλή νομική υπόσταση και θα αποτελεί τόσο νόμο του Η.Β. όσο και Ενωσιακό Δίκαιο σε θέση ενδιάμεση μεταξύ του πρωτογενούς και του δευτερογενούς Δικαίου όσο και Διεθνές Δίκαιο ως διεθνής συμφωνία.
Συμφωνία δηλαδή που έχουν υπογράψει δύο υποκείμενα του Διεθνούς Δικαίου, η Ε.Ε. και το Η.Β. ως τρίτο κράτος πλέον.
Εσωτερικά νομικά εμπόδια
Ακόμη κι αν υποτεθεί ότι μπορούν να γίνουν όλα αυτά σε 9 ημέρες, πράγμα μάλλον απίθανο, υφίστανται και εσωτερικά νομικά εμπόδια στην πραγμάτωση ενός τόσο εξωπραγματικού σεναρίου. Σύμφωνα με τον νόμο Benn (Benn Act), που ψήφισε η Βουλή των Κοινοτήτων στις αρχές Σεπτεμβρίου, ο Πρωθυπουργός είναι υποχρεωμένος να ζητήσει παράταση της προθεσμίας αποχώρησης κατά το άρθρο 50 παρ. 3 Σ.Ε.Ε., εάν μέχρι 19 Οκτωβρίου η Βουλή των Κοινοτήτων δεν έχει εγκρίνει Σχέδιο Συμφωνίας Αποχώρησης ή δεν έχει αποφασίσει την Αποχώρηση χωρίς Συμφωνία.
Μέχρι τις 19 Οκτωβρίου δεν είχε γίνει ούτε το ένα ούτε το άλλο. Με την υπερψήφιση της τροπολογίας Letwin που θεωρήθηκε παγίδευση του Πρωθυπουργού και υποχρεώνει τον Πρωθυπουργό σε συνέχεια του Benn Act να ζητήσει την παράταση της προθεσμίας αποχώρησης ακόμα κι αν εγκριθεί από το Κοινοβούλιο η Συμφωνία πριν τις 31 Οκτωβρίου, ο Πρωθυπουργός καθίσταται διπλά δεσμευμένος στην αποστολή αιτήματος παράτασης, κάτι που έπραξε ήδη με «μισή καρδιά» αποστέλλοντας στον Πρόεδρο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου μία ανυπόγραφη επιστολή με την οποία ζητά την παράταση μέχρι 31 Ιανουαρίου 2019, στέλνοντας παράλληλα μία δεύτερη επιστολή, ενυπόγραφη αυτή την φορά, με αντίθετο περιεχόμενο από την πρώτη, εξηγώντας γιατί διαφωνεί με την παράταση.
Το θέμα είναι ότι ο Πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου θεώρησε την πρώτη επιστολή ως έγκυρο αίτημα για παράταση της προθεσμίας αποχώρησης κατ’ άρθρο 50 παρ. 3 ΣΕΕ, αρχίζοντας διαβούλευση με τα άλλα κράτη μέλη, δείχνοντας παράλληλα «κατανόηση» στην δεινή αλλά και σουρεαλιστική πολιτική θέση του Βρετανού Πρωθυπουργού, ο οποίος λίγες εβδομάδες πριν δήλωνε δημοσίως ότι καλλίτερα να βρεθεί νεκρός σε χαντάκι παρά να ζητήσει παράταση της προθεσμίας αποχώρησης.
Η πορεία προς παράταση της προθεσμίας
Με αυτά και με εκείνα βαδίζουμε προς παράταση της προθεσμίας αποχώρησης για μετά τις 31 Οκτωβρίου. Αλλά μέχρι πότε και γιατί; Σε τι θα φανεί χρήσιμη μία παράταση, πέραν της αποφυγής του no deal Brexit που τελικά δείχνει να μη θέλει καμία πλευρά, αναλογιζόμενοι όλοι τις φοβερές συνέπειες που μπορεί να έχει ένα τέτοιο ενδεχόμενο για όλους και κυρίως για το Η.Β.
Η μόνη λογική σκοπιμότητα είναι η αναδιάταξη του πολιτικού σκηνικού στο Η.Β. με πρόωρες βουλευτικές εκλογές ή/και δεύτερο δημοψήφισμα.
Είναι εμφανές ότι η Αντιπολίτευση και οι 21 διαγραφέντες Βουλευτές των Συντηρητικών δεν επιθυμούν εκλογές γιατί διαβλέπουν ότι είναι πιθανό να τις κερδίσει o Johnson. Για τον λόγο αυτόν και διότι περιλαμβάνουν δυνάμεις που τάσσονται κατά του Brexit, οι διαγραφέντες Συντηρητικοί Βουλευτές, το Φιλελεύθερο Δημοκρατικό κόμμα, το Εθνικιστικό κόμμα Σκωτίας, το Ουαλικό κόμμα (Plaid Cymru), το κόμμα των Πρασίνων και ένα μεγάλο μέρος των Εργατικών ζητάνε την διεξαγωγή δεύτερου δημοψηφίσματος, ευελπιστώντας ότι θα συσπειρώσουν τις φιλοευρωπαϊκές δυνάμεις κατά του Johnson οδηγώντας τον τελικά στην παραίτηση ως έχοντα αποτύχει να βγάλει την χώρα από την Ε.Ε.
Από την άλλη και ο Johnson μπορεί να συσπειρώσει γύρω του τους φανατικούς Brexiteers στο κόμμα του και κυρίως τους λαϊκιστές του κόμματος Brexit του Νigel Farage μέχρι και Brexiteers Εργατικούς. Σύμμαχός του είναι η αντιδημοφιλία του ηγέτη των Εργατικών και Αρχηγού της Αξιωματικής Αντιπολίτευσης Jeremy Corbyn και η αδυναμία της Αντιπολίτευσης να συστοιχηθεί γύρω από ένα πρόσωπο κοινής αποδοχής που θα ηγηθεί μίας Κυβέρνησης με φιλοευρωπαϊκή κατεύθυνση και θα διενεργήσει ένα δεύτερο δημοψήφισμα που θα αποτρέψει την έξοδο.
Η διεξαγωγή του δημοψηφίσματος στην Βρετανία είναι πολύ σοβαρή υπόθεση και προϋποθέτει μία μακρά (πολύμηνη) προδημοψηφισματική περίοδο. Άρα, είναι ενδεχόμενο και μία παράταση μέχρι 31 Ιανουαρίου 2020 να αποδειχθεί μικρή και να χρειασθεί και άλλη παράταση. Πρέπει, όμως, να καταστεί σαφές ότι δεν είναι καθόλου βέβαιη η έκβαση ενός δεύτερου δημοψηφίσματος.
Στην περίπτωση που αυτό αποβεί υπέρ της παραμονής αυτό μάλλον θα είναι το τέλος του Boris Johnson. Εάν όμως αποβεί για δεύτερη φορά υπέρ του Brexit, τότε ο τελευταίος θα καταστεί ο κυρίαρχος του παιχνιδιού στην Μεγάλη Βρετανία, έχοντας ενδεχομένως ως κύριο πολιτικό του εταίρο τον Nigel Farage. Σε αυτήν την περίπτωση θα έχουν αποδείξει οι φλεγματικοί Βρετανοί ότι ακολουθώντας τα βήματα των Αμερικανών και του Προέδρου Trump αποδέχονται ένα άλλο πολιτικό στυλ στην πολιτική ζωή του τόπου τους ακόμη κι αν αυτό είναι αλλοπρόσαλλο.
Χαράλαμπος Μ. Τσιλιώτης
Επίκουρος Καθηγητής Συνταγματικού Δικαίου Τμήματος Πολιτικής Επιστήμης και Διεθνών Σχέσεων Πανεπιστημίου Πελοποννήσου
