Υπολογίζεται ότι το 2017 περισσότεροι από 250 εκατομμύρια άνθρωποι σε όλο τον κόσμο ζούσαν σε χώρα άλλη από αυτήν όπου γεννήθηκαν. Παράγοντες, όπως η παγκοσμιοποίηση, η γήρανση του πληθυσμού στις οικονομικά αναπτυγμένες χώρες και η κλιματική αλλαγή ενισχύουν την παγκόσμια κινητικότητα και της προσδίδουν αυξητικές τάσεις.
Έχουν λοιπόν οι μετανάστες δικαιώματα; Σε αντίθεση με τους πρόσφυγες, οι οποίοι έχουν δικαίωμα εισόδου και παραμονής σε άλλες χώρες, ώστε να μπορέσουν να ζητήσουν άσυλο, οι μετανάστες δεν επιτρέπεται να περάσουν τα σύνορα και να εγκατασταθούν σε μια ξένη χώρα χωρίς τα κατάλληλα έγγραφα (visa, άδεια διαμονής). Εξάλλου, κάθε χώρα μπορεί να καθορίζει σχεδόν ελεύθερα τον αριθμό των μεταναστών που δέχεται στο έδαφός της, ανάλογα με τις ανάγκες της οικονομίας της και τις πολιτικές επιλογές της εκάστοτε κυβέρνησής της. Για τα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όπως η χώρα μας, οι όροι εισόδου και διαμονής των μεταναστών καθορίζονται κατά κύριο λόγο από το ευρωπαϊκό Δίκαιο.
Οι μετανάστες που βρίσκονται στην Ελλάδα νομότυπα, δηλαδή σύμφωνα με τους κανόνες του ελληνικού και του ευρωπαϊκού Δικαίου, έχουν το δικαίωμα να διαμένουν και να κινούνται ελεύθερα στην ελληνική επικράτεια για όσο χρόνο είναι σε ισχύ τα έγγραφά τους και εφόσον το επιτρέπει η άδεια διαμονής τους, μπορούν να εργάζονται νόμιμα σε συγκεκριμένη εργασία.
Οι εργαζόμενοι μετανάστες απολαμβάνουν επίσης εργασιακά δικαιώματα, όπως το δικαίωμα σε δίκαιη αμοιβή και ασφαλείς συνθήκες εργασίας, σε συμμετοχή σε συνδικαλιστικές οργανώσεις και σε κοινωνική ασφάλιση. Ωστόσο, δεν μπορούν να ασκήσουν οποιοδήποτε επάγγελμα, αλλά αποκλείονται από ορισμένα επαγγέλματα για λόγους δημοσίου συμφέροντος, ιδίως σχετικούς με τη δημόσια τάξη και ασφάλεια. Για παράδειγμα, κατ’ αρχήν μόνο Έλληνες πολίτες – και εξαιρετικά πολίτες της Ε.Ε. – μπορούν να εργαστούν στη δημόσια διοίκηση, στο δικαστικό σώμα ή στις ένοπλες δυνάμεις.
Θεμελιώδη Δικαιώματα
Τα παραπάνω αναφέρονται στα δικαιώματα που συναρτώνται με τη νομότυπη είσοδο και διαμονή των μεταναστών στη χώρα μας. Είναι ωστόσο αυτονόητο ότι κάθε άνθρωπος που βρίσκεται στην ελληνική επικράτεια απολαμβάνει ορισμένα θεμελιώδη δικαιώματα. Το Σύνταγμά μας κατοχυρώνει το σεβασμό στην αξία του ανθρώπου (άρθρο 2) και ορίζει ότι όλοι όσοι βρίσκονται στην ελληνική Επικράτεια απολαμβάνουν την απόλυτη προστασία της ζωής, της τιμής και της ελευθερίας τους χωρίς διακρίσεις (άρθρο 5).
Κάθε μετανάστης είτε βρίσκεται στη χώρα μας νομότυπα είτε παράτυπα έχει, μεταξύ άλλων, το δικαίωμα πρόσβασης σε υπηρεσίες υγείας, το δικαίωμα να μην στερείται την ελευθερία του παρά μόνο για τους λόγους που ορίζει ο νόμος, το δικαίωμα να προσφεύγει στη δικαιοσύνη προκειμένου να αμυνθεί απέναντι σε παράνομες συμπεριφορές εις βάρος του. Όλα τα παιδιά, ανεξάρτητα από το νομικό καθεστώς στο οποίο υπάγονται τα ίδια ή οι γονείς τους, έχουν δικαίωμα στην εκπαίδευση. Τέλος, ορισμένοι μετανάστες έχουν το δικαίωμα να μην απελαύνονται, εφόσον η απέλασή τους είναι πρακτικά αδύνατη ή μπορεί να θέσει σε κίνδυνο τη ζωή ή τα θεμελιώδη δικαιώματά τους.
Η «μετανάστευση» ως φαινόμενο προϋπάρχει της έννοιας των δικαιωμάτων του ανθρώπου. Από την εμφάνιση του στη γη ο άνθρωπος ταξιδεύει, εξερευνά και αναζητά νέες ευκαιρίες. Στην κινητικότητα αυτή χρωστάμε, εν τέλει, την επιβίωση και τον πολιτισμό μας. Σήμερα, ο σεβασμός στον συνάνθρωπο, είτε αυτός βρίσκεται στη χώρα στην οποία γεννήθηκε είτε όχι, αποτελεί κάτι παραπάνω από μια ηθική επιταγή. Ο σεβασμός των θεμελιωδών δικαιωμάτων όλων επιβάλλεται από το νόμο, το Σύνταγμα και τις δημοκρατικές αρχές και αξίες.
Ζωή – Άννα Κασάπη
Δικηγόρος με ειδίκευση στο Δημόσιο Δίκαιο και τα Δικαιώματα του ανθρώπου.
