To άρθρο 9 παρ. 1 του Συντάγματος κατοχυρώνει το άσυλο της κατοικίας, ορίζοντας ρητά ότι καμία έρευνα δεν γίνεται σε κατοικία, παρά μόνο όταν και όπως ορίζει ο νόμος και πάντοτε με την παρουσία εκπροσώπων της δικαστικής εξουσίας.
Η κατοικία αποτελεί έναν περίκλειστο χώρο, στον οποίο δεν είναι ελεύθερη η είσοδος στον καθένα, παρά μόνο με την συναίνεση του διαμένοντος σε αυτόν. Ο χώρος αυτός δεν είναι απαραίτητο να είναι μόνο οικοδόμημα, αλλά μπορεί να είναι οικόπεδο, αυτοκίνητο, σκάφος ή αεροσκάφος, υπό την προϋπόθεση ότι είναι περίκλειστος και δεν είναι ελεύθερη η είσοδος σε τρίτους.
Άσυλο κατοικίας αποτελούν ακόμα και οι επαγγελματικοί χώροι, εφόσον ο επαγγελματίας δέχεται πελάτες ύστερα από συνεννόηση, όπως στην περίπτωση του δικηγορικού γραφείου και του ιατρείου, όχι όμως όταν ο πελάτης μπορεί να προσέρχεται οποτεδήποτε, όπως στην περίπτωση του εστιατορίου, του κουρείου και του κινηματογράφου.
Το δικαίωμα στο άσυλο της κατοικίας συνιστά την κλασική περίπτωση ατομικού-αμυντικού δικαιώματος, υπό την έννοια ότι η κατοικία του καθενός συνιστά το καταφύγιό του και δεν επιτρέπεται η εισβολή κρατικών αρχών ή ιδιωτών χωρίς να συντρέχουν οι νόμιμες προϋποθέσεις που θεσπίζει ο νόμος. Το άσυλο της κατοικίας συνιστά μια άμυνα από επεμβάσεις τρίτων, τόσο του κράτους όσο και ιδιωτών. Υπό αυτή την έννοια, το κράτος προστατεύει το σπίτι μας από την εισβολή τρίτων και εμείς που μένουμε στο σπίτι μας μπορούμε να το διαμορφώσουμε, όπως επιθυμούμε.
Σημειώνεται ότι η εισβολή στην κατοικία μπορεί να λαμβάνει χώρα και με τεχνικά μέσα. Γίνεται, συνεπώς, δεκτό ότι η καταγραφή δημοσίων χώρων με κλειστό κύκλωμα τηλεόρασης δεν επιτρέπεται να διεισδύει σε εισόδους κατοικιών ή στο εσωτερικό μέρος αυτών. Η απόλαυση αυτού του ιδιωτικού χώρου αποτελεί αναγκαία προϋπόθεση για την απόλαυση μιας σειράς άλλων δικαιωμάτων, όπως της ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητας, της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής, του απορρήτου των ανταποκρίσεων, της προστασίας προσωπικών δεδομένων και της θρησκευτικής ελευθερίας.
Πότε η έρευνα στην κατοικία είναι επιτρεπτή;
Το δικαίωμα στο άσυλο της κατοικίας δεν κατοχυρώνεται στο Σύνταγμα ως απόλυτο. Τα όρια του τίθενται με βάση την αρχή της αναλογικότητας. Η παραγγελία της έρευνας γίνεται από τον αρμόδιο εισαγγελέα. Το Σύνταγμά μας απαιτεί ρητά την παρουσία εκπροσώπου της δικαστικής εξουσίας, αποκλείοντας την ηλεκτρονική παρακολούθηση της κατοικίας. Η έρευνα της κατοικίας θα πρέπει να λαμβάνει χώρα μόνο εάν αποτελεί αναγκαίο, κατάλληλο και ηπιότερο μέσο για την επίτευξη του επιδιωκόμενου σκοπού.
Η έρευνα της κατοικίας δεν είναι επιτρεπτή κατά τη διάρκεια της νύχτας, παρά μόνο για τη σύλληψη νόμιμα διωκόμενων δραστών αυτόφωρων εγκλημάτων ή για την αποτροπή κινδύνου. Δεν παραβιάζεται το άσυλο της κατοικίας στην περίπτωση διάπραξης εγκληματικής επιθέσεως, όταν το θύμα καλεί σε βοήθεια, καθώς η είσοδος γίνεται ύστερα από πρόσκληση ενός εκ των ενοίκων ή σε περίπτωση επέμβασης του πυροσβεστικού σώματος για την κατάσβεση της πυρκαγιάς.
Φερενίκη Παναγοπούλου-Κουτνατζή
Επίκουρη Καθηγήτρια Παντείου Πανεπιστημίου
