Η εγκαθίδρυση των τοπικών πολιτευμάτων συνδέεται με τις απαρχές του Αγώνα της Ανεξαρτησίας. Από το Μάιο του 1821 έως τα τέλη του ίδιου έτους οι νίκες των επαναστατικών δυνάμεων και η εκδίωξη των οθωμανικών Αρχών δημιούργησαν τις προϋποθέσεις για τη δημιουργία τοπικών διοικητικών δομών. Μέσα σε αυτές τις συνθήκες, ποικίλοι πολιτικοί παράγοντες, φορείς παραδοσιακών και νεωτερικών ιδεολογιών, διεκδίκησαν την πολιτική εξουσία στον ελλαδικό χώρο, έχοντας διαφορετικά οράματα για την πολιτειακή συγκρότηση του επαναστατημένου έθνους.
Ο Αγώνας της Ελληνικής Ανεξαρτησίας συνδέθηκε από την πρώτη στιγμή με το αίτημα των επαναστατημένων Ελλήνων για εγκαθίδρυση συνταγματικού πολιτεύματος. Το αίτημα αυτό εκφράστηκε, κατ’ αρχάς, με την ψήφιση των αυτοσχέδιων «τοπικών πολιτευμάτων». Με τον όρο αυτό αποδίδονται τα συνταγματικά κείμενα που καταρτίσθηκαν και ίσχυσαν σε περιφερειακό επίπεδο κατά τις απαρχές του Αγώνα της Ανεξαρτησίας (1821).
Στην κατηγορία αυτή εμπίπτουν τα εξής κείμενα:
- Ο Οργανισμός της Πελοποννησιακής Γερουσίας
- Ο Γενικός Οργανισμός της Πελοποννήσου
- Η Νομική Διάταξη της Ανατολικής Χέρσου Ελλάδος
- Ο Οργανισμός της Γερουσίας της Δυτικής Χέρσου Ελλάδος
Από τα παραπάνω συνταγματικά κείμενα, η Νομική Διάταξη της Ανατολικής Χέρσου Ελλάδος θεωρείται ως το αρτιότερο του είδους της. Αξιοσημείωτο είναι επίσης ότι πρόκειται για το μοναδικό από τα τοπικά πολιτεύματα στο οποίο διαλαμβάνεται αναφορά στην προοπτική να εγκαθιδρυθεί πολίτευμα συνταγματικής μοναρχίας.
Ο μεταβατικός χαρακτήρας των τοπικών πολιτευμάτων
Με τη σύνταξη των προαναφερθέντων τοπικών πολιτευμάτων εκδηλώθηκε στον ελλαδικό χώρο μια τάση πολυαρχικής διακυβέρνησης. Αυτά τα τοπικής εμβέλειας πρώιμα συνταγματικά κείμενα είχαν μεταβατικό χαρακτήρα, ενώ οι ρυθμίσεις τους αποτελούσαν κράμα δημοκρατικών και ολιγαρχικών στοιχείων. Με την ψήφισή τους, οι ηγεσίες των τοπικών κοινωνιών επιδίωκαν να ενσωματώσουν στην αναδυόμενη συνταγματική πολιτεία των επαναστατημένων Ελλήνων στοιχεία από την παραδοσιακή κοινωνία του υπό οθωμανική κυριαρχία Ελληνισμού.
Ο βίος των τοπικών πολιτευμάτων υπήρξε βραχύτατος, καθώς ξεπεράστηκαν από τη δυναμική των πολιτικών και θεσμικών εξελίξεων, που οδήγησαν στην ψήφιση εθνικών Συνταγμάτων. Αυτά τα ιδιόμορφα συνταγματικά πολιτεύματα υπήρξαν εξαιρετικώς βραχύβια, καθώς καταργήθηκαν με απόφαση της Β΄ Εθνικής Συνελεύσεως του Άστρους στις 30/3/1823.
Στην ίδια κατηγορία εμπίπτουν ακόμη άλλα τρία τοπικά συνταγματικά κείμενα που ίσχυσαν στον ελλαδικό χώρο κατά την περίοδο της Εθνεγερσίας:
- Το «Στρατοπολιτικόν Σύστημα» της Σάμου (1821-1828).
- Η «Οργανική Διάταξη» της Σάμου (1832).
- Το «Προσωρινόν Πολίτευμα» της Κρήτης (1822-1823).
Τα παραπάνω τρία τοπικά συνταγματικά κείμενα συνέβαλαν στη δημιουργία ενός ιδιαίτερου ιστορικού-θεσμικού κεκτημένου, δεδομένου ότι τα δύο νησιά (Σάμος, Κρήτη) δεν περιελήφθησαν, αρχικά, στον εθνικό κορμό.
«Στρατοπολιτικός Διοργανισμός της Νήσου Σάμου»
Το κείμενο συντάχθηκε από τον Λυκούργο Λογοθέτη και ψηφίστηκε στη Σάμο, στις 12/5/1821, κατά τη διάρκεια του επαναστατικού αγώνα. Με αυτό καθιερώθηκε το λεγόμενο «Στρατοπολιτικό Σύστημα», που ανέθετε το σύνολο των εξουσιών στο «Γενικό Διοικητή της Πατρίδος». Το πολίτευμα ίσχυσε μέχρι το 1834.
«Οργανική Διάταξη» Σάμου
Με το πρωτόκολλο του Λονδίνου του 1832, η Σάμος αναγνωρίστηκε ως αυτόνομη ηγεμονία υποτελής στο σουλτάνο. Το σχήμα της ηγεμονικής διοίκησης προσδιορίστηκε από την «Οργανική Διάταξη», εξασφαλίζοντας εσωτερική αυτοδιοίκηση με δική της κυβέρνηση και νομοθετικό σώμα, ιθαγένεια, σημαία, οικονομικό, φορολογικό, δικαστικό και εκπαιδευτικό σύστημα.
Πηγή: Τα Ελληνικά Συντάγματα και η Ιστορία τους (1797-1875), Κέντρο Ευρωπαϊκού Συνταγματικού Δικαίου – Ίδρυμα Θεμιστοκλή και Δημήτρη Τσάτσου, Αθήνα 2012.
