Το Σύνταγμα των Δικαιωμάτων

Οι ανεξάρτητες Αρχές, που εμφανίστηκαν στην ελληνική έννομη τάξη από τη δεκαετία του 1980, είναι μορφώματα με ενδο-διοικητική ανεξαρτησία. Αποστολή τους είναι είτε η ρύθμιση της άσκησης ενός συνταγματικού δικαιώματος, είτε η ρύθμιση μιας οικονομικής, κατά κανόνα δραστηριότητας που συνιστά αγορά απελευθερωμένης δημόσιας υπηρεσίας υπό λειτουργική έννοια. Ποιες είναι και τι ακριβώς ρυθμίζουν στο ευαίσθητο πεδίο της διοικητικής δραστηριότητας;

Η φιλελεύθερη δημοκρατία πετυχαίνει να παραμένει σταθερή, γιατί, εν τέλει, οι πολίτες προτιμούν ένα πολιτικό πλαίσιο που σέβεται όλους το ίδιο. Τι σημαίνουν τα παραπάνω για τη σχέση ελευθερίας και ασφάλειας; Η ιδέα ότι η σταθερότητα της δημοκρατικής κοινωνίας στηρίζεται πάνω στον ίσο σεβασμό της ελευθερίας του καθενός είναι ένας νέος τρόπος νοηματοδότησης της σχέσης ασφάλειας και ελευθερίας.

Η κατοικία του καθενός αποτελεί το καταφύγιό του και συνεπώς η εισβολή σε αυτόν από τρίτους προστατεύεται στο Σύνταγμα από το ατομικό-αμυντικό δικαίωμα που αφορά στο λεγόμενο άσυλο της κατοικίας. Πρόκειται για ένα σημαντικό δικαίωμα η απόλαυση του οποίου επιτρέπει την απόλαυση άλλων ανεκτίμητων δικαιωμάτων του πολίτη.

Το «κράτος δικαίου» είναι άξιο της ονομασίας του μονάχα εάν οπλίζει θεσμικά τον καθένα και την καθεμιά μας με τη δυνατότητα να στραφούμε σε αρμόδιες Αρχές έτσι ώστε να πετύχουμε να αναγνωριστούν ως τέτοιες οι αυθαίρετες αποφάσεις της διοίκησης και, στο μέτρο του νομίμως δυνατού, να αλλάξουν.

Τα κοινωνικά δικαιώματα υποχρεώνουν το κράτος να διασφαλίζει στους πολίτες ορισμένα κοινωνικά αγαθά. Αυτό επιτυγχάνεται μέσα από μια σειρά δημόσιων συστημάτων (θεσμών, δημόσιων υπηρεσιών) με αποστολή την παροχή κοινωνικών υπηρεσιών στους πολίτες. Με αυτόν τον τρόπο διασφαλίζεται η καθολικότητα πρόσβασης στις σχετικές υπηρεσίες. Τι είναι αυτό, λοιπόν, που μας συγκροτεί ως κοινωνία αλληλεγγύης;

Το πολυδιάστατο δικαίωμα στη λήθη αναφέρεται στο δικαίωμα ενός προσώπου να μην ανασύρεται διαρκώς το παρελθόν του μέσα από αναφορές παρελθοντικών γεγονότων. Ωστόσο, το ψηφιακό περιβάλλον χάρη στην «αρχιτεκτονική της τέλειας μνήμης» αναχαιτίζει τη διαδικασία της λήθης στην κοινωνία.

Παρόλο που η αξία του ανθρώπου είναι απαραβίαστη και η προστασία της δεν υπόκειται σε κανένα περιορισμό και σε καμία επιφύλαξη νόμου, το τελευταίο διάστημα έχει επιταθεί στη δημόσια σφαίρα η συζήτηση για το εάν επιτρέπονται τα βασανιστήρια ή η άσκηση βίας σε ακραίες περιπτώσεις ή περιπτώσεις έκτακτης ανάγκης.

Η απόλυτη προστασία της ανθρώπινης ζωής καθώς και το δικαίωμα διάθεσης της ανθρώπινης ζωής κατοχυρώνονται από το Σύνταγμα, ωστόσο αυτό δεν αναιρεί την παράλληλη αναγνώριση του δικαιώματος αυτοκτονίας, που συνιστά μια από τις σημαντικότερες εκφάνσεις του δικαιώματος αυτοπροσδιορισμού του ατόμου.

Η έννοια της ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητας είναι πολυσήμαντη. Από το Σύνταγμα συνάγεται το δικαίωμα του ανθρώπου όχι μόνο να έχει και να ασκεί τα δικαιώματα που απορρέουν από την προσωπικότητά του, αλλά και να την αναπτύσσει σε όλους τους τομείς της κρατικά οργανωμένης συμβίωσης: κοινωνικό, οικονομικό, πολιτικό.

Η αυτονομία του ατόμου – εργαζομένου κινδυνεύει από τα συνδικάτα. Κακή λειτουργία και «ύποπτη» καταστατική προέλευση συνιστούν επαρκή λόγο για τη συνεχή αμφισβήτηση του ρόλου της ύπαρξής τους.

Στο πλαίσιο της ιδιωτικής του ζωής, ο καθένας μας έχει δικαίωμα να διαπλάσει αυτοβούλως την σεξουαλικότητά του και να αξιώσει από τους υπόλοιπους (κράτος και ιδιώτες) να απέχουν από οποιαδήποτε πράξη επέμβασης σε αυτή.

Το δικαίωμα στη διαδήλωση, ή αλλιώς το δικαίωμα της συνάθροισης σημαίνει το δικαίωμα του καθενός να συμμετέχει σε μια διαδήλωση (ή να απέχει από αυτή), χωρίς να υφίσταται αρνητικές επιπτώσεις. Αν και η διαδήλωση είναι ελεύθερη ως προς το περιεχόμενο, εντούτοις δεν είμαστε ελεύθεροι να χρησιμοποιήσουμε κάθε μέσο και τρόπο διαδήλωσης.

Στην Ευρώπη σεβόμαστε την αξία του ανθρώπου και πιστεύουμε ότι ο άνθρωπος μπορεί να βελτιωθεί, έχει το απόθεμα και τη δύναμη να το κάνει. Συνεπώς, δεν θεωρούμε ότι υπάρχουν οριακά χαμένες περιπτώσεις.

Οι αρχισυντάκτες των ενημερωτικών ραδιοτηλεοπτικών προγραμμάτων απολαμβάνουν, σύμφωνα με το Σύνταγμα, την άσκηση της «συντακτικής ελευθερίας», η οποία ωστόσο πρέπει να είναι συμβατή με το δικαίωμα του κοινού να λαμβάνει πληροφόρηση, σύμφωνα με τη συνταγματική αρχή της πολυφωνίας και της αντικειμενικότητας.

Η αντίληψη ότι η πολιτική είναι υπόθεση ενός ημίκλειστου κλαμπ ειδικών και επαγγελματιών της πολιτικής έρχεται σε αντίθεση με τη σύγχρονη έννοια της «συμμετοχικής δημοκρατίας», οι θιασώτες της οποίας φιλοδοξούν να αναζωογονήσουν την ιδέα ότι οι πολίτες έχουν δικαίωμα και υποχρέωση στη συν-διαμόρφωση της συλλογικής ζωής.

Παρόλο που το σώμα μάς ανήκει και, από μια φιλελεύθερη οπτική, έχουμε τη δυνατότητα να το διαθέτουμε όπως θέλουμε, στην πραγματικότητα δεν αποκτάμε ποτέ την πλήρη κυριότητά του, αλλά την «επικαρπία» του, μια περιορισμένη δηλαδή ελευθερία χρήσης του.

Σήμερα, είναι τεχνικά δυνατόν να επιλέξουμε το φύλο του μελλοντικού μας παιδιού, μια συνεχώς εξελισσόμενη δυνατότητα που θέτει το ερώτημα της λεγόμενης «θετικής ευγονικής», δηλαδή της επιλογής εμβρύου με βάση επιθυμητά σε εμάς φυσικά χαρακτηριστικά του. Ο «σχεδιασμός» των απογόνων μας είναι πλέον καθ’ οδόν.

Παρά τον δεδομένο φιλελεύθερο χαρακτήρα της έννομης τάξης μας, η οποία επιτρέπει την πορνεία, οι ρυθμίσεις που τη διέπουν υποδηλώνουν την ηθική της αποδοκιμασία ως μια αποκλίνουσα κοινωνική δραστηριότητα.

Η «μετανάστευση» ως φαινόμενο προϋπάρχει της έννοιας των δικαιωμάτων του ανθρώπου. Για τα κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης οι όροι εισόδου και διαμονής των μεταναστών καθορίζονται κατά κύριο λόγο από το ευρωπαϊκό Δίκαιο.

Η θρησκευτική ελευθερία και η ελευθερία της λατρείας είναι από τα πρώτα δικαιώματα που αναγνωρίστηκαν στο πλαίσιο των σύγχρονων Συνταγμάτων και των διακηρύξεων των δικαιωμάτων του ανθρώπου. Η αναγνώριση στον οποιονδήποτε των παραπάνω θεμελιωδών ελευθεριών είναι πρωτίστως αγώνας καθημερινός.

Ενώ ο εμβολιασμός αποτελεί ισχυρό όπλο πρόληψης της μετάδοσης ασθενειών με ευρύτερο συνεπώς αντίκτυπο στην προστασία της δημόσιας υγείας, η διενέργειά του εξαρτάται από την ελεύθερη βούληση του προσώπου. Δεν μπορεί να είναι υποχρεωτικός, αλλά η πρόβλεψη υποχρεωτικής διενέργειας δεν αποκλείεται όταν πρόκειται για άσκηση δικαιώματος σε ορισμένα περιβάλλοντα.

Tο ίδιο το Σύνταγμα φαίνεται να επιτάσσει την επαρκή διδασκαλία του μαθήματος των θρησκευτικών. Η επιταγή, ωστόσο, αυτή περικλείει δύο δυνατότητες, που αντιστοιχούν στα δύο βασικά μοντέλα που απαντώνται στις διάφορες ευρωπαϊκές χώρες.

Σήμερα μέρος της Ευρώπης λέει πως «για να μην αναπτύσσεται η ακροδεξιά δεν θα πρέπει να έχουμε πρόσφυγες». Και ενώ ενίοτε είναι δύσκολο να διακρίνει κανείς τους μετανάστες από τους πρόσφυγες, το μεταναστευτικό και το προσφυγικό έχουν γίνει σημεία αιχμής του λόγου των χώρων που επιβουλεύονται τον δημοκρατικό – φιλελεύθερο χαρακτήρα των πολιτευμάτων μας.

Ενώ ο νόμος, όπως επιβάλλει το Σύνταγμα, πρέπει να εφαρμόζεται με ισότητα σε όλους μας, αυτό στην πράξη δεν συνεπάγεται ότι πράγματι συμβαίνει σε κάθε περίπτωση. Μεταξύ του νόμου και αυτών στους οποίους εφαρμόζεται ο νόμος παρεμβάλλονται αυτοί που καλούνται να τον εφαρμόσουν, δηλαδή στην όλη διαδικασία υπεισέρχεται ο υποκειμενισμός.

Απαλλοτρίωση είναι η πράξη ενός οργάνου του κράτους ή νομικού προσώπου δημοσίου δικαίου με την οποία αποφασίζει ότι ένα ακίνητο κάποιου προσώπου είναι απαραίτητο να το πάρει αναγκαστικά το κράτος ή ο δήμος, για να υλοποιήσει ένα σκοπό δημόσιας ωφέλειας που προβλέπεται στο νόμο. Η πράξη αυτή έχει ισχύ υπό προϋποθέσεις, καθώς υπάρχουν άρθρα του Συντάγματος που προστατεύουν τα ατομικά μας δικαιώματα.

Ενώ η εκπαίδευση δεν αποτελεί μια συνηθισμένη υπηρεσία ώστε να αφεθεί στο «αόρατο χέρι» της αγοράς, η αναντίρρητη ωστόσο ανάγκη για αυξημένη δημόσια μέριμνα, στο όνομα του κοινωνικού αγαθού της παιδείας και του θεμελιώδους δικαιώματος στην εκπαίδευση, δεν προϋποθέτει αναγκαστικά τη δημιουργία κρατικού μονοπωλίου.

Οι σύγχρονες δημοκρατικές κοινωνίες εκλαμβάνουν την τέχνη ως μια πολύ σπουδαία κοινωνική αξία. Ο νόμος κηρύσσει την τέχνη ως πάνδημη συνεργατική πρακτική, ανεπιφύλακτα ελεύθερη. Ωστόσο, το κοινό αίσθημα δικαίου ενίοτε φαίνεται να αντιφάσκει ευθέως με τις συνταγματικές διακηρύξεις περί ελευθερίας της τέχνης.

Η ευθανασία, σε αντίθεση με την αυτοκτονία, προϋποθέτει για την τέλεσή της την παρεμβολή του τρίτου, δηλαδή καθίσταται κοινωνική πράξη, στοιχείο που ενεργοποιεί το ενδιαφέρον του νομοθέτη. Έτσι, η έννομη τάξη μας δεν αναγνωρίζει κάποιο δικαίωμα στο θάνατο ως την άλλη όψη του δικαιώματος στη ζωή.

Η ελευθερία της θρησκευτικής συνείδησης είναι απεριόριστη σε ένα πλαίσιο στο οποίο η ελευθερία εκδήλωσης των θρησκευτικών πεποιθήσεων περιορίζεται για την προάσπιση του δημοσίου και ιδιωτικού συμφέροντος.

Η προστασία του περιβάλλοντος (φυσικού και ανθρωπογενούς) προστατεύεται στο άρθρο 24 του Συντάγματος με τον κάθε πολίτη να μπορεί να διεκδικήσει από το κράτος, κυρίως μέσω των δικαστηρίων, τη λήψη σχετικών μέτρων με στόχο την προφύλαξη του περιβάλλοντος από βλαπτικές ενέργειες. Στο επίκεντρο αυτού του στόχου βρίσκονται οι αρχές της αειφορίας, της πρόληψης και της προφύλαξης.