Με τη συνταγματική αναθεώρηση έτους 2019 απαλείφθηκε από το άρθρο 86 του Συντάγματος η προϋπόθεση της αποσβεστικής προθεσμίας για την άσκηση ποινικής δίωξης κατά Υπουργών από τη Βουλή, που είχε τεθεί το 2001, η οποία αποσβεστική προθεσμία είχε τεθεί στην αναθεώρηση του 2001 ως πιο δόκιμη αντί της συντομότατης παραγραφής που επιμηκύνθηκε ταυτιζόμενη με το κοινό δίκαιο. Όμως δεν τροποποιήθηκε ο εκτελεστικός νόμος 3126/2003 περί ποινικής ευθύνης Υπουργών και δεν καταργήθηκαν εκεί οι διατάξεις περί αποσβεστικής προθεσμίας. Θυμίζω επίσης ότι στο ηπειρωτικό δίκαιο παραγραφές και αποσβεστικές προθεσμίες όπου προβλέπονται θεωρούνται επί 200 χρόνια αντικείμενο ουσιαστικό δικαίου και όχι δικονομίας όπως στο αγγλοσαξωνικό, άρα δεν γίνεται να θεωρηθεί αντικείμενο ποινικής δικονομίας όπου κατά την κρατούσα άποψη δεν εφαρμόζεται η αρχή της μη αναδρομικότητας του αυστηρότερου νόμου.
Πότε εφαρμόζεται αμέσως το Σύνταγμα; Πολλές διατάξεις του εφαρμόζονται ευθέως λόγω κανονιστικής πληρότητας και «πυκνότητας». Άλλες όμως διατάξεις του κατά τρόπο διάσημο χρειάζονται τη διαμεσολάβηση του νόμου. Ειδικά οι διατάξεις περί οργάνων και θεσμών του Συντάγματος κατά κανόνα χρειάζονται «οργανικούς» νόμους. Υπάρχει μια συζήτηση πολύ ενδιαφέρουσα για την άμεση εφαρμογή του Συντάγματος από διοικητικά και δικαστικά όργανα όταν το νομοθετικό πλαίσιο εξειδικεύει ατελώς τη συνταγματική ρύθμιση. Στην Γερμανία μάλιστα αναγράφεται στο Σύνταγμα ειδική εντολή προς αυτό και μολονότι τα άλλα Συντάγματα μιλάνε για «δέσμευση» της δικαστικής εξουσίας και της Διοίκησης, όπως το δικό μας, πολλοί το ερμηνεύουν ως εντολή. Δεν είναι το απλό το ζήτημα, καθώς ένας συγκερασμός της νομοθετικής φυσιολογικής αρμοδιότητας με τις καθ’ υποκατάσταση αρμοδιότητες της Διοίκησης και της δικαστικής εξουσίας είναι απαραίτητος. Συνήθως όταν μιλάμε για την προβληματική της άμεσης εφαρμογής του Συντάγματος «κάτι λείπει» από το νομικό πλαίσιο. Υπάρχει είτε ρύθμιση αντισυνταγματική που παραμερίζεται είτε κάποιο «κενό» στην εξειδίκευση του Συντάγματος.
Εντούτοις στο χώρο του ουσιαστικού ποινικού και φορολογικού δικαίου η άμεση εφαρμογή λόγω ανωτερότητας/αντισυνταγματικότητας συναντά τα όριά της. Είναι σίγουρο για μένα ότι η λογική ότι νόμος 3126/2003 που προβλέπει την καταργηθείσα στο Σύνταγμα αποσβεστική προθεσμία είναι ανεφάρμοστος ως αντισυνταγματικός είναι ΑΛΥΣΙΤΕΛΗΣ. Πρόκειται περί προϋπόθεσης μείωσης/κατάργησης του αξιοποίνου. Το να μην εφαρμόσεις αντισυνταγματικό νόμο που μειώνει το αξιόποινο αντίκειται ευθέως στο άρθρο 7 του Συντάγματος και στις γενικές αρχές του ποινικού δικαίου. Μπορεί να μην εφαρμοστεί αντισυνταγματικός νόμος θεμελίωσης/επαύξησης του αξιοποίνου γιατί εκεί ο κατηγορούμενος κηρύσσεται αθώος, παύει η ποινική του δίωξη, ή καταδικάζεται σε ελαφρύτερη ποινή για ελαφρύτερο έγκλημα. Το αντίστροφο δεν γίνεται. Εδώ (και στους stricto sensu φόρους κατά το α. 78Σ) άμεση εφαρμογή του Συντάγματος που να θεμελιώνει/προσαυξάνει ποινή ή φόρο εκ της ιεραρχικής του ανωτερότητας, δεν είναι νοητή : τα άρθρα 7 και 78 του Συντάγματος απαγορεύουν την υποκατάσταση του νομοθέτη.
Η μόνη οδός που στέκει είναι ότι η κατάργηση της προϋπόθεσης της αποσβεστικής προθεσμίας από το Σύνταγμα να θεωρηθεί κανονιστικά πλήρης και να εφαρμοστεί άμεσα. Εδώ η νομική λογική είναι διαφορετική : η συνταγματική αναθεώρηση του 2019 κατήργησε τις ρυθμίσεις του νόμου 3126/2003 όχι ως ανώτερη αλλά ως νεώτερη κατά το αξίωμα lex posterior derogat legi priori[1]. Εδώ αμέσως- αμέσως η εύλογη αντίρρηση είναι ότι υπάρχει ειδικότερο αξίωμα, lex posterior generalis non derogat legi priori speciali. Η ένσταση είναι σοβαρή. Αλλά δεν είναι απόλυτη : κανένα από αυτά τα maximes που κακώς λέγονται αξιώματα δεν έχει απόλυτη ισχύ, μιλάμε κατά περίπτωση για συνήθεις ιδιότητες της έννομης τάξης ή επιχειρηματολογικούς τόπους των νομικών. Τι θα μπορούσαμε να πούμε υπέρ αυτής της άμεσης εφαρμογής του Συντάγματος; Μία πρώτη έρευνα είναι θα μπορούσε να είναι η ιστορική ερμηνεία που γενικά θεωρείται έγκυρος τρόπος για να παραμερίζεται το αξίωμα lex posterior generalis non derogat legi priori speciali. Η άλλη όψη είναι η συστηματική ερμηνεία. Το άρθρο 86 Σ είναι εξαντλητικά αναλυτικό, μία μίνι ποινική δικονομία. Ο λόγος που έγινε τόσο σχοινοτενές το 2001 είναι γιατί “απαντούσε” σε κάθε ερώτημα που προκλήθηκε από την εμπειρία του 1989[2]. Παραμένει δε εξαντλητικό και μετά την αναθεώρηση, με κατάργηση της αποσβεστικής προθεσμίας. Το άρθρο 3 παράγραφος 2 του ν. 3126/2003 ορίζει για την αποσβεστική προθεσμία : «. Το αξιόποινο των πράξεων των Υπουργών, που αναφέρονται στο άρθρο 1 παρ. 1, εξαλείφεται με το πέρας της δεύτερης τακτικής συνόδου της βουλευτικής περιόδου που αρχίζει μετά την τέλεση της αξιόποινης πράξης, εάν ως τότε η Βουλή δεν έχει αποφασίσει να ασκήσει ποινική δίωξη κατά του Υπουργού, σύμφωνα με όσα ορίζονται στο νόμο αυτόν.». Το άρθρο 86 του Συντάγματος του 2001 όριζε για την αποσβεστική προθεσμία : « Η Βουλή μπορεί να ασκήσει την κατά την παράγραφο 1 αρμοδιότητά της (ΣΣ: την ποινική δίωξη εννοεί) μέχρι το πέρας της δεύτερης τακτικής συνόδου της βουλευτικής περιόδου που αρχίζει μετά την τέλεση του αδικήματος».
Ας συγκρίνουμε τις δύο διατάξεις με μία πολύ σημαντική επεξήγηση : ο παραδοσιακός ορισμός της έννοιας γένους των νομικών πράξεων, ως ο νόμος, που είναι η δικαιοπραξία ξεκινά με το ότι μια δικαιοπραξία είναι δήλωση βουλήσεως που…. Υπάρχει πάντα εδώ ο κίνδυνος σύγχυσης ανάμεσα στη ρύθμιση και τη διάταξη που την εμπεριέχει. Κακώς δεν χρησιμοποιείται ευρύτερα η κελσενική τροποποίηση «δικαιοπραξία είναι η ΣΗΜΑΣΙΑ της δήλωσης βουλήσεως που…». Οι δύο διατάξεις έχουν το ίδιο κανονιστικό περιεχόμενο: η Βουλή έχει προθεσμία μέχρι το «περας της της δεύτερης τακτικής συνόδου της βουλευτικής περιόδου που αρχίζει μετά το πέρας» της «αξιόποινης πράξης» κατά το νόμο, του «αδικήματος» κατά το Σύνταγμα. Οι όροι στο πλαίσιο του ποινικού δικαίου είναι συνώνυμοι. Η ρύθμιση είναι ίδια. Βέβαια ο νόμος εμπεριέχει και την έννομη συνέπεια : «Το αξιόποινο των πράξεων των Υπουργών, που αναφέρονται στο άρθρο 1 παρ. 1, εξαλείφεται». Όμως η έγκυρη άσκηση ποινικής δίωξης είναι προϋπόθεση για το αξιόποινο γενικά κατά το ποινικό δίκαιο. Δηλαδή : δεν υπάρχει διαφοροποίηση στη σημασία των δύο διατάξεων, καθώς ο ν. 3126/2003 επαναλαμβάνει τη συνταγματική ρύθμιση χωρίς να την εξειδικεύει. Η καταργηθείσα συνταγματική ρύθμιση δεν είναι καν γενικότερη.. Η κατάργηση της διάταξης σημαίνει νομικά κατάργηση της σημασίας της διάταξης. Αν υπάρχουν δύο διατάξεις με την ίδια σημασία και το ίδιο πεδίο εφαρμογής και ένας μεταγενέστερος νόμος καταργεί τη μία διάταξη, δεν σημαίνει ότι ισχύει η άλλη. Η ορολογία είναι λάθος : η διάταξη δεν καταργείται ποτέ, πάντα υπάρχουν οι διατάξεις των καταργημένων νόμων ως υλικά αντικείμενα και ως φορείς νοημάτων. Αυτό που καταργείται η νομική ισχύς του νοήματος, δηλαδή η σημασία.
Ενόψει των ανωτέρω : θεσπίζεται με τη συνταγματική αναθεώρηση του 2001 ένα εδάφιο πλήρες για την αποκλειστική προθεσμία της βουλής. Και αν ακόμη δεν συμπεριλαμβανόταν η ρύθμιση αυτή στο ν. 3126/2003, θα ήταν αμέσως εφαρμοστέα. Αν φανταστούμε σενάριο όπου η Βουλή, ελλείψει της ρύθμισης στο ν. 3126/2003, ασκούσε την ποινική δίωξη σε έναν Υπουργό ΜΕΤΑ την προθεσμία που όριζε το α. 86 Σ του 2001, απροβλημάτιστα το Δικαστικό Συμβούλιο θα καταργούσε την ποινική δίωξη με βούλευμα εφαρμόζοντας την πλήρη συνταγματική ρύθμιση. Επομένως : το καταργηθέν εδάφιο του α 86Σ και το ά. 3 παρ. 2 του ν. 3126/2003 έχουν την ίδια ρύθμιση. Ο νομοθέτης του 2019 την καταργεί από το σύνταγμα. Πρέπει να κάνουμε δεκτό ότι καταργείται νοηματικά και η ίδια ρύθμιση του ν. 3126/2003. Η κατάργηση ρύθμισης δεν χρειάζεται να γίνεται πανηγυρικά, μπορεί να προκύπτει από νεώτερη διάταξη. Ο αναθεωρητικός νομοθέτης του 2019είναι πάντα νομοθέτης. Όλες οι συστηματικές και νοηματικές προϋποθέσεις για να δεχθούμε κατάργηση παλαιότερου νόμου από νεώτερη συνταγματική ρύθμιση εκ του χαρακτήρος της ως νομικής ρύθμισης, όχι ως ανώτερης συνταγματικής διάταξης. Η αποσβεστική προθεσμία του α. 3 παρ. 2 του ν. 3126/2003 είναι ήδη καταργημένη.
Ο μηχανισμός όχι ελέγχου αντισυνταγματικότητας που είναι στη λογική της ιεραρχίας αλλά κατάργησης παλαιότερου νόμου από νεώτερη συνταγματική ρύθμιση που είναι στη λογική της χρονικής προτεραιότητας, είχε μεγάλο ενδιαφέρον στη Γαλλία του 1946-1990 με μεγάλες αποφάσεις (μετά υποχώρησε το ενδιαφέρον λόγω ελέγχου ΕΣΔΑ και συνταγματικότητας). Βιβλιογραφία: Tremeau « La caducité des lois incompatibles avec la Constitution », Paris : Economica, Aix-en-Provence : Presses Universitaires d’Aix-Marseille et PERSÉE : Université de Lyon, CNRS & ENS de Lyon, 1992, pp. 219-316 (η διπλωματική του εργασία)
[1] Μια τέτοια λογική ακολουθεί και ο κ. Τσιλιώτης.
[2] Σαφής ο Ε. Βενιζέλος, Το Αναθεωρητικό Κεκτημένο, Αντ. Ν. Σάκκουλα, 2002
