Την τελευταία εβδομάδα, η Πολωνία είναι αντιμέτωπη με μαζικές διαδηλώσεις διαμαρτυρίας, λόγω της κυβερνητικής απόφασης να αυστηροποιήσει την ήδη περιοριστική της νομοθεσία για την εκούσια διακοπή της κύησης (άμβλωση). Πιο συγκεκριμένα, τέθηκε εκτός νόμου και η δυνατότητα διακοπής της εγκυμοσύνης, λόγω σοβαρής δυσμορφίας του εμβρύου. Και τούτο, με την σκέψη ότι η εν λόγω πράξη είναι αντίθετη προς το Σύνταγμα. Έτσι πλέον, στην Πολωνία απαγορεύονται όλες οι αμβλώσεις, εκτός αν πρόκειται για περιπτώσεις βιασμού, αιμομιξίας ή αν κινδυνεύει η ζωή της εγκύου.
Σε αντίθεση με την Πολωνία, στην ελληνική έννομη τάξη η διακοπή της κύησης είναι ελεύθερη τους 3 πρώτους μήνες, ενώ έως τους 6 μήνες μπορεί να διενεργηθεί μόνο εφόσον έχει διαπιστωθεί σοβαρή ανωμαλία του εμβρύου. Σε κάθε περίπτωση, μπορεί να διενεργηθεί οποτεδήποτε έως τη γέννηση, εφόσον κινδυνεύει η ζωή της εγκύου ή προκειμένου να αποφευχθεί σοβαρός κίνδυνος για την υγεία της.
Είναι όμως πράγματι, αντίθετη προς το Σύνταγμα η άμβλωση ή θα πρέπει να εναπόκειται στην ελεύθερη βούληση της γυναίκας; Μήπως, το έμβρυο έχει και αυτό δικαιώματα, τα οποία πρέπει να προστατευθούν;
Αναμφίβολα, η άμβλωση είναι ακραία ανθρώπινη πράξη που αφορά όχι απλώς δυνατότητα διάθεσης του ανθρώπινου σώματος και τη σχέση των δύο συντρόφων, αλλά και την «καταστροφή» του εμβρύου.
Όμως, από συνταγματική σκοπιά, το έμβρυο δεν έχει δικαιώματα. Για το Δίκαιο, αυτό που έχει κομβική σημασία είναι η ύπαρξη προσώπου / υποκειμένου. Αυτή αποκτάται με τη γέννηση, κατά την οποία υποστασιοποιείται ο άνθρωπος και διαμορφώνεται ολοκληρωμένος ο ανθρώπινος οργανισμός. Πριν από τη γέννηση δεν μπορεί κανείς να κάνει λόγο για την ύπαρξη υποκειμένου («προσώπου»). Επομένως, καταρχήν δεν νοείται δικαίωμα στη ζωή του εμβρύου, το οποίο να αντιτίθεται στα δικαιώματα της εγκυμονούσας για διακοπή της κύησής της.
Αν και πλήρες υποκείμενο δικαίου και πρόσωπο, το κυοφορούμενο γίνεται μόνο μετά τη γέννησή του, παρόλα αυτά έχει και το ίδιο «αξία». Και τούτο, παρά την βιολογική εξάρτησή του την έγκυο γυναίκα. Πράγματι, το κυοφορούμενο δεν εξομοιώνεται με «απλό όργανο» του σώματος της μητέρας. Η «αξία» του εμβρύου βρίσκεται στο χαμηλότερο επίπεδο όταν ξεκινά η διαδικασία της κυοφορίας (τη στιγμή της γονιμοποίησης του ωαρίου) και αυξάνεται όσο προσδοκάται η ανάπτυξη και η αυτόνομη επιβίωσή του ως ανθρώπου. Πράγματι, όσο προχωρά η εγκυμοσύνη και αυξάνεται αυτή η προσδοκία αυτόνομης επιβίωσης του οργανισμού που κυοφορείται, τόσο μειώνεται και το δικαίωμα της εγκύου να διακόψει την κύησή της. Έτσι, ενώ το δικαίωμα της γυναίκας στην άμβλωση είναι απεριόριστο τους πρώτους μήνες της κυοφορίας, στο τέλος επιτρέπεται μόνον αν πρόκειται να προστατευθούν σημαντικότερα έννομα αγαθά της ιδίας (δηλαδή, η ζωή και η υγεία της γυναίκας).
Στην έννοια της «βιωσιμότητας» (“viability”), της ικανότητας, δηλαδή, του κυοφορούμενου να επιβιώσει έστω και με τη βοήθεια τεχνικών μέσων, ως αντίβαρο στο δικαίωμα της άμβλωσης αναφέρθηκε πρώτη η αμερικανική νομολογία. Ήδη από το 1973, στην απόφαση «σταθμό» Roe v. Wade, το Supreme Court έκρινε ότι η γυναίκα έχει δικαίωμα στην άμβλωση, απορρίπτοντας το επιχείρημα της Πολιτείας του Τέξας ότι το κυοφορούμενο είναι «πρόσωπο».
Σε αντίθεση με το Ανώτατο Δικαστήριο των Η.Π.Α., το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου είναι έως σήμερα πιο επιφυλακτικό (μεταξύ άλλων, Open Door and Dublin Well Woman κατά Ιρλανδίας, 29.10.1992, Boso κατά Ιταλίας, 5.9.2002, Vo κατά Γαλλίας, 8.7.2004, Tysiac κατά Πολωνίας, 20.3.2007). Και τούτο, λόγω των διαφορετικών ηθικών, φιλοσοφικών, ιατρικών, θρησκευτικών και νομικών προσεγγίσεων που υπάρχουν στα ευρωπαϊκά κράτη όσον αφορά την προστασία που πρέπει να τυγχάνει το έμβρυο. Παρόλα αυτά, από την νομολογία του Δικαστηρίου του Στρασβούργου μπορεί κανείς να κάνει μια σειρά από διαπιστώσεις: πρώτον, από τις εθνικές νομοθεσίες και από σχετικές διεθνείς συνθήκες προκύπτει ένα minimum προστασίας του εμβρύου: είναι η «δυναμικότητα» του εμβρύου, η προσδοκία γέννησής του που επιβάλλουν την έννομη προστασία του. Δεύτερον, η ζωή και η ύπαρξη του εμβρύου είναι άρρηκτα συνδεδεμένες με τη γυναίκα που το κυοφορεί. Εντέλει, η προστασία που παρέχεται στο έμβρυο περιορίζεται σημαντικά από τα δικαιώματα της μητέρας του.
Βαγγέλης Μάλλιος
Διδάκτωρ Νομικής, Δικηγόρος
