Με τον ν. 4048/2012, ο οποίος εισήχθη στη Βουλή με επίσπευση του τότε υπουργείου Διοικητικής Μεταρρύθμισης και Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης, επιδιώχθηκε, σύμφωνα με τον διακηρυγμένο σκοπό της αιτιολογικής εκθέσεως, η βελτίωση της ποιότητας των νομοθετικών και κανονιστικών ρυθμίσεων, με τη θεσμοθέτηση αρχών καλής νομοθέτησης και διαδικασιών τήρησης αυτών. Στο άρθρο 6 του ανωτέρω σχεδίου νόμου, προβλέφθηκε η διαδικασία της κοινωνικής διαβούλευσης των προτεινόμενων νομοθετικών ρυθμίσεων. Ο νομοθέτης μάλιστα, επέλεξε, η διαδικασία της διαβούλευσης να λαμβάνει χώρα κεντρικά, μέσω ενός δικτυακού τόπου, του www.opengov.gr, στον οποίο θα αναρτώνται όλες οι σχεδιαζόμενες νομοθετικές πρωτοβουλίες των υπουργείων της χώρας, με τους πολίτες να έχουν τη δυνατότητα να σχολιάζουν και να παραθέτουν τις απόψεις τους επ’ αυτών. Προσέτι, η διάδραση αυτή με τους πολίτες δεν εξαντλείται στην παράθεση των σχολίων και των απόψεών τους, αλλά περιλαμβάνει την ομαδοποίηση των σχολίων από το επισπεύδον υπουργείο και την κατάρτιση ειδικής έκθεσης επί της διαβούλευσης, στην οποία επεξηγείται ποια εκ των σχολίων ενσωματώθηκαν στις ρυθμίσεις και ποια όχι και γιατί, ενώ η ανωτέρω έκθεση αποτελεί αναγκαίο προσάρτημα της νομοθετικής ρύθμισης κατά την κατάθεσή της στη Βουλή.
Η διαδικασία της διαβούλευσης προβλέφθηκε και στον μεταγενέστερο ν. 4622/2019 και συγκεκριμένα στο άρθρο 61, ενώ με το άρθρο 119 παρ. 1 του νόμου αυτού καταργήθηκαν (και) οι διατάξεις του άρθρου 6 του ν. 4048/2012. Με τον ν. 4622/2019, παραλείφθηκε η φάση της διαβούλευσης που αφορούσε στην ενημέρωση και την παροχή δυνατότητας σχολιασμού σχετικά με τον στόχο και το επιδιωκόμενο αποτέλεσμα της σχεδιαζόμενης ρύθμισης, τις εναλλακτικές επιλογές, το κόστος, τα οφέλη και τις διακινδυνεύσεις που ενδέχεται να προκύψουν από αυτήν – φάση, η οποία ομοίως παρακάμπτονταν με πρωτοβουλία του οικείου υπουργού και κατά τα οριζόμενα στον ν. 4048/2012, εφόσον υπήρχε έτοιμο πλαίσιο προτεινόμενων διατάξεων, επιμηκύνοντας τον χρόνο διαβούλευσης κατά μια εβδομάδα – ενώ μειώθηκε καταρχήν το minimum χρονικό διάστημα της διαβούλευσης (από 3 εβδομάδες, σε 2 εβδομάδες). Κατά τα λοιπά, η ρύθμιση του άρθρου 6 του ν. 4048/2012 κατ’ ουσίαν επαναλήφθηκε στον ν. 4622/2019, προσαρμοζόμενη στα νέα δεδομένα, τόσο εξ απόψεως αρμοδιοτήτων [με τον ορισμό ως υπόχρεης για την κίνηση της διαδικασίας διαβούλευσης της Προεδρίας της Κυβέρνησης (άρθρα 21-34 του ν. 4622/2019) αντί του επισπεύδοντος υπουργού] όσο και νομοθετικής διαδικασίας [με την πρόβλεψη συν-ανάρτησης στον οικείο δικτυακό τόπο και της σχετικής ανάλυσης συνεπειών ρύθμισης (άρθρο 62 του ν. 4622/2019)].
Είναι προφανές, ότι η εγκαθίδρυση της διαβούλευσης, ως μιας συμμετοχικής και συλλογικής διαδικασίας στην διαμόρφωση των κανόνων δικαίου που διέπουν την κοινωνία, ενισχύει την ενεργό πολιτειότητα. Και τούτο, διότι πρακτικά υποκινεί τους πολίτες να συνδράμουν στη νομοθετική διαδικασία, με τις ιδέες και τις σκέψεις τους, δοθέντος μάλιστα ότι οι ρυθμίσεις επιστρέφουν πάλι πίσω σε αυτούς (αφού οι πολίτες αποτελούν και τα υποκείμενα των ρυθμίσεων). Παράλληλα, όλοι μπορούν να καταθέσουν τη γνώμη τους και τη συνεισφορά τους στην νομοπαραγωγική διαδικασία, και όλοι δικαιούνται και λαμβάνουν μια απάντηση ως προς την ενσωμάτωση ή μη της πρότασής τους επί της ρυθμίσεως.
Η ενεργοποίηση των πολιτών και η άμεση συμμετοχή στις κρατικές λειτουργίες αποτελεί τεράστιο επίτευγμα των αντιπροσωπευτικών δημοκρατιών. Έτσι, η ιδιότητα του ενεργού πολίτη, εκφραζόμενη μέσα από τη συμμετοχή του στη διαβούλευση των προτεινόμενων νομοθετικών ρυθμίσεων, οικοδομεί μια ισχυρή σχέση εμπιστοσύνης μεταξύ πολιτών και αντιπροσώπων, καθώς συμβάλλει στη θέσπιση ρυθμίσεων συμβατών με την κοινωνία στην οποία αφορούν (και γι’ αυτό ευχερώς εφαρμόσιμων), ενώ ταυτόχρονα προάγει την προστασία του δημοσίου συμφέροντος. Όσο πιο ενεργός είναι ο πολίτης, τόσο πιο απαλλαγμένος είναι από ατομικιστικά κίνητρα και ιδιοτελή και εγωιστικά ελατήρια. Η σχέση όμως πολίτη και κράτους, για να λειτουργήσει αποδοτικά, πρέπει να είναι ειλικρινής. Μια διαδικασία διαβούλευσης υποκριτική, τυπική και καταναγκαστική αντιστρατεύεται ευθέως τις αρχές της ενεργούς πολιτειότητας, στερούμενη συνάμα της ουσιαστικής συνεισφοράς των ενδιαφερομένων και της εξέλιξης αυτής συν τω χρόνω, και συνακόλουθα της δημιουργικής αλληλεπίδρασης με τον νομοθέτη.
Στην πράξη, όπως προκύπτει από τα στατιστικά στοιχεία που είναι δημοσιοποιημένα στον δικτυακό τόπο www.opengov.gr, έχουν αναρτηθεί συνολικά 1.022 κείμενα προς διαβούλευση, στα οποία έχουν γίνει 310.318 σχόλια, αποδεικνύοντας εν τοις πράγμασι, ότι, παρά την προϋπόθεση του ψηφιακού γραμματισμού του ενδιαφερόμενου για τη σύμπραξη στη διαβούλευση, η συμμετοχή των πολιτών στη νομοπαρασκευαστική διαδικασία, μέσω της διαβούλευσης, είναι ιδιαιτέρως υψηλή. Από τομεακής απόψεως, σταθερά αρκετά σχόλια εντοπίζονται σε νομοθετικές πρωτοβουλίες υπουργείων με «κοινωνικό» χαρτοφυλάκιο, όπως το υπουργείο Παιδείας, Έρευνας και Θρησκευμάτων και το υπουργείο Υγείας, γεγονός που αποδεικνύει το έντονο ενδιαφέρον των πολιτών για το περιεχόμενο των ρυθμίσεων. Και αντίστροφα όμως, νομοθετικές πρωτοβουλίες με κοινωνική χροιά, ακόμα και όταν δεν εκπορεύονται από τα κατεξοχήν «κοινωνικά» υπουργεία, χαρακτηρίζονται από ιδιαίτερο ενδιαφέρον (επί παραδείγματι, στο σχέδιο νόμου του υπουργείου Δικαιοσύνης, με τίτλο «Μεταρρυθμίσεις αναφορικά με τις σχέσεις γονέων και τέκνων και άλλα ζητήματα οικογενειακού δικαίου», έγιναν 14.838 σχόλια). Παραδόξως όμως, την πρωτοκαθεδρία στα σχόλια γενικότερα, κρατά το υπουργείο Εσωτερικών. Αρκεί να σημειωθεί, ότι το σχέδιο νόμου με τίτλο «Νέο πλαίσιο για την ευζωία των ζώων συντροφιάς – Πρόγραμμα – ΑΡΓΟΣ», με επίσπευση του υπουργείου Εσωτερικών, δέχτηκε ρεκόρ σχολίων, αγγίζοντας τα 28.535 σχόλια. Η οξύμωρη αυτή πρωτιά του υπουργείου Εσωτερικών εξηγείται εν πολλοίς από την διεύρυνση του πεδίου των αρμοδιοτήτων του (με την συγχώνευση σε αυτό άλλων υπουργείων και υπηρεσιών), καθώς και από τον ολοένα αυξανόμενο ρόλο της δημόσιας διοίκησης και της τοπικής αυτοδιοίκησης στη σύγχρονη πραγματικότητα. Το κυριότερο όμως συμπέρασμα – με αξιακό πρόσημο – που εξάγεται από τα στατιστικά στοιχεία του επίσημου ιστότοπου για τη διαβούλευση, είναι η διαχρονική αύξηση των σχολίων. Η σταδιακή μεν αλλά διαρκής άνοδος της συμμετοχής στη διαδικασία της διαβούλευσης, με την αντίστοιχη ανάδραση από το νομοθέτη, συνιστά ένα ιδιαιτέρως σημαντικό βήμα προς την ενίσχυση της ενεργούς πολιτειότητας.
Αικατερίνη Γανίδη
ΔΝ Δημοσίου Δικαίου, Δικηγόρος Παρ’ Αρείω Πάγω
