Η 11η Δεκεμβρίου είναι η Παγκόσμια Ημέρα αφιερωμένη στα παιδιά και τα παιδιά έχουν δικαιώματα, που προστατεύονται τόσο από το εσωτερικό δίκαιο όσο και από τις διεθνείς συμβάσεις, κατά κύριο λόγο τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα του Παιδιού.
Τα παιδιά έχουν φωνή και λόγο και το δικαίωμα αυτό είναι θεσμικά κατοχυρωμένο. Τα παιδιά έχουν το δικαίωμα να ακουστούν και να εκφράζονται για όλες τις αποφάσεις που τους επηρεάζουν, είτε στο σπίτι, στην κοινότητα, στο σχολείο ή σε ατομικά νομικά και διοικητικά θέματα που διακριτά προσδιορίζει το άρθρο 12 της Σύμβασης. Οι απόψεις του παιδιού πρέπει να λαμβάνονται ως ουσιώδες στοιχείο για τον καθορισμό του καλύτερου συμφέροντός του. Αυτό το προφανές σημείο και η νομική υποχρέωση είναι συχνά όροι ξεχασμένοι, με αποτέλεσμα τα παιδιά να μην συμμετέχουν σε διαδικασίες και αποφάσεις που τα αφορούν. Όμως, η ικανότητα του παιδιού να σχηματίζει και να εκφράζει γνώμη εξαρτάται επίσης από την εκπλήρωση πολλών άλλων δικαιωμάτων, όπως το δικαίωμα στην εκπαίδευση και τις ευκαιρίες για άθληση και ψυχαγωγία.
Μέσα σε ένα διαρκώς μεταβαλλόμενο κοινωνικό περιβάλλον, το εκπαιδευτικό σύστημα καλείται να διαδραματίσει έναν ρόλο περιορισμού των αρνητικών συμπεριφορών, αλλά και των φαινομένων βίας που καταπατούν βασικές ανθρώπινες αξίες, όπως του σεβασμού της προσωπικότητας του παιδιού- μαθητή. Η βία στα σχολεία μπορεί να λάβει πολλές μορφές, από τη σωματική έως την ψυχολογική και ολοένα και συχνότερα, εκφράζεται μέσω πράξεων εκφοβισμού, δημιουργώντας ανασφάλεια και παραβιάζοντας το δικαίωμα των μαθητών για ένα ασφαλές εκπαιδευτικό περιβάλλον. Σχετικές έρευνες καταδεικνύουν ότι η δημιουργία ενός ασφαλούς, χωρίς αποκλεισμούς, υγιούς μαθησιακού περιβάλλοντος μπορεί να συμβάλει στην εξισορρόπηση της σημασίας του κοινωνικού υπόβαθρου στην εκπαιδευτική πορεία των παιδιών. Επίσης, τα ευρήματα δείχνουν ότι τα παιδιά εντάσσονται καλύτερα στο σχολείο εάν τους δοθεί μια ισχυρή βάση στα πρώτα χρόνια της ζωής τους και σε αυτή την κατεύθυνση βρίσκεται η χάραξη καινοτόμων δράσεων και προγραμμάτων στο επίπεδο της προσχολικής ηλικίας, ώστε να βρεθούν λύσεις σε πρακτικές προκλήσεις στην εκπαίδευση και στη φροντίδα της πρώιμης παιδικής ηλικίας. Επομένως, μια καλά σχεδιασμένη προσχολική εκπαίδευση προοδευτικά συμβάλλει στην προώθηση της κοινωνικής και συναισθηματικής ανάπτυξης των παιδιών.
Οι προκλήσεις για τη διαφύλαξη των δικαιωμάτων των παιδιών, όμως, τόσο στην Ελλάδα όσο και στην Ευρώπη, είναι πολλές. Παρά το υψηλό επίπεδο εφαρμογής των, παραγνωρίζεται το γεγονός ότι ιδιαίτερα μειονεκτούσες ομάδες παιδιών – για παράδειγμα παιδιά που υφίστανται κακοποίηση, παιδιά με αναπηρίες, παιδιά φυλακισμένων γονέων, κ.ά. – μπορεί να βιώσουν σημαντικές και απαράδεκτες παραβιάσεις δικαιωμάτων. Έτσι, η σχολική συμπερίληψη για παιδιά με αναπηρία, για παιδιά ρομά, για παιδιά πρόσφυγες, πραγματοποιείται με αργά βήματα, με τις όποιες εξαιρέσεις να αποτελούν φάρο ηθικής και κοινωνικής ανάτασης.
Θέλουμε να μιλήσουμε για την προστασία και τη φροντίδα του παιδιού καθολικά, αλλά ακόμα και σήμερα, στη χώρα μας, παρουσιάζεται σημαντική χρήση σωματικής τιμωρίας ως «μέρος» της ανατροφής των παιδιών, κάτι που δείχνει το έλλειμμα εκπαίδευσης και ευαισθητοποίησης των γονέων, αλλά και της κοινωνίας συνολικά. Ένα γονικό συμπεριφορικό πρότυπο «διαπαιδαγώγησης» που συνεχίζει να αναπαράγεται και σε κατάφωρη παραβίαση θεμελιωδών αξιών και δικαιωμάτων του παιδιού.
Η παροχή των κοινωνικών υπηρεσιών πρέπει να σχεδιάζεται στη λογική ικανοποίησης των αναγκών κάθε παιδιού και της οικογένειάς του, σε μια δεδομένη στιγμή, με γνώμονα φυσικά τη μελλοντική του ανάπτυξη. Η πρωτοβουλία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την «εγγύηση των παιδιών» (child guarantee), προσπαθεί να διασφαλίσει ότι κάθε παιδί στην Ευρώπη που κινδυνεύει από τη φτώχεια ή τον κοινωνικό αποκλεισμό έχει πρόσβαση σε δωρεάν υγειονομική περίθαλψη, δωρεάν εκπαίδευση, μέριμνα στην πρώιμη παιδική ηλικία, αξιοπρεπή στέγαση και επαρκή διατροφή. Η δράση αυτή, στην πιλοτική εφαρμογή της οποίας συμμετέχει η Ελλάδα ως μία από τις επτά χώρες της Ε.Ε., καλείται να αντιμετωπίσει μια πραγματικότητα όπου θεμελιώδη δικαιώματα δεν μπορεί να λογίζονται πάντοτε ως δεδομένα, για όλα τα παιδιά.
Από την άποψη των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, η ποιότητα μιας κοινωνίας μετριέται από το πώς αντιμετωπίζει τις πιο ευάλωτες ομάδες της, όπως είναι και τα παιδιά. Σ’ αυτό, θα προσέθετα ειδικότερα και από το πόσο δυνατά ακούγεται η φωνή και τα θέλω των παιδιών. Αυτό που χρειάζεται, είναι η κοινωνία των ενηλίκων, επιτέλους, να «ενηλικιωθεί» και να έρθει στο ύψος…των παιδιών.
Δημήτριος Π. Νικόλσκυ
Πρόεδρος Δ.Σ. Ιδρύματος «Η Παιδική Στέγη»
