Η εφαρμογή της απλής αναλογικής στις αυτοδιοικητικές εκλογές, δημιουργεί ένα πολύπλοκο και εν δυνάμει εκρηκτικό περιβάλλον για τη λειτουργία των Περιφερειών και των Δήμων από την 1η Σεπτεμβρίου. Έχει ήδη επισημανθεί ο κίνδυνος «ακυβερνησίας» που εγκυμονεί και οι ορατές δυσμενείς συνέπειες για πολλούς οργανισμούς τοπικής αυτοδιοίκησης.
Θεσμική Στρέβλωση
Στο 70% των δήμων (229 στους 332), οι εκλεγμένοι δήμαρχοι δεν διαθέτουν την πλειοψηφία στο δημοτικό συμβούλιο. Στο 20% (69 δήμους), ο δήμαρχος που εξελέγη, διαθέτει λιγότερους δημοτικούς συμβούλους από τον αποτυχόντα να εκλεγεί, δεδομένου ότι ήταν δεύτερος την πρώτη Κυριακή. Πρόκειται για προφανή θεσμική στρέβλωση που δημιουργεί μια προβληματική διάσταση μεταξύ δύο άμεσα εκλεγμένων και άρα δημοκρατικά νομιμοποιημένων οργάνων, του δημάρχου και του δημοτικού συμβουλίου. Σε ορισμένες περιπτώσεις, αυτή η εν δυνάμει διάσταση, μπορεί να οδηγήσει σε πραγματικά αδιέξοδα.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα η πρόβλεψη του «Κλεισθένη» (ν. 4555/2018) για δυνατότητα κατάθεση και ψήφισης «εναλλακτικής πρότασης προϋπολογισμού» από τη δεύτερη σε δύναμη παράταξη του δημοτικού συμβουλίου, για τη σύνταξη της οποίας δικαιούται να έχει στη διάθεσή της την βοήθεια των υπηρεσιών του δήμου. Δεδομένου ότι ο προϋπολογισμός αποτελεί το σημαντικότερο εργαλείο άσκησης πολιτικής, δημιουργείται το παράδοξο, ένας δήμαρχος να καλείται να εκτελέσει προϋπολογισμό που δεν θα εκφράζει τις δικές του προτεραιότητες, δηλαδή το πρόγραμμα για το οποίο εξελέγη. Πρόκειται για διάχυση της θεσμικής ευθύνης κατά τρόπο που καθιστά τον δήμαρχο δέσμιο να εφαρμόσει πολιτικές αντίθετες με το δικό του πρόγραμμα και οδηγεί ανεπίτρεπτα σε θεσμικά αδιέξοδα.
Προβλέψεις και ελλείψεις
Η μέχρι σήμερα λειτουργία των δημοτικών και περιφερειακών συμβουλίων δεν δημιουργεί αισιοδοξία ως προς την επίτευξη συνθέσεων και αυτό είναι κάτι που ο νομοθέτης όφειλε να λάβει υπόψη του. Ακόμα και σε σχετικά ανώδυνες αποφάσεις όπως η επιλογή δημοτικού ή περιφερειακού συμπαραστάτη, η πρόβλεψη για επίτευξη ενισχυμένης πλειοψηφίας στα αντίστοιχα συμβούλια, οδήγησε συχνά στην αδυναμία επιλογής και στην αμφισβήτηση συνολικά του θεσμού. Η εμπειρία αυτή, φάνηκε να λαμβάνεται υπόψη στον σχεδιασμό του «Κλεισθένη», με τον οποίο συστήνονται ο δημοτικός και περιφερειακός διαμεσολαβητής, οι οποίοι θα επιλέγονται, όχι με ενισχυμένη, αλλά ακόμα και με σχετική πλειοψηφία. Με τον τρόπο αυτό η διάταξη καθίσταται εντελής και δεν αφήνονται περιθώρια μη στελέχωσης του θεσμού. Επίσης, για τον δημοτικό και τον περιφερειακό διαμεσολαβητή προβλέπονται από το νόμο συγκεκριμένα προσόντα, αλλά και υποχρεωτική εκπαίδευση πριν την ανάληψη των καθηκόντων τους.
Δυστυχώς, η πρόβλεψη που αφορά τη λειτουργία του θεσμού του διαμεσολαβητή, που φαίνεται να έλαβε υπόψη της την εμπειρία από τη λειτουργία των δημοτικών και περιφερειακών συμβουλίων και γενικότερα το πλαίσιο λειτουργίας των ΟΤΑ, δεν φαίνεται να αποτέλεσε παράδειγμα για τον συνολικό σχεδιασμό της αρχιτεκτονικής του «Κλεισθένη».
Ενώ φαίνεται να έγιναν κατανοητές οι συνέπειες από τη δημιουργία θεσμικών αδιεξόδων στην περίπτωση της επιλογής διαμεσολαβητή, τα αδιέξοδα επεκτάθηκαν συνολικά στη λειτουργία των δημοτικών και περιφερειακών συμβουλίων και στη σχέση τους με τους δημάρχους και τους περιφερειάρχες.
Ενώ για την περίπτωση των διαμεσολαβητών, κρίθηκε αναγκαία η πρόβλεψη αυξημένων προσόντων, δεν φαίνεται να θεωρήθηκε αντίστοιχα σημαντική η πρόβλεψη προσόντων για την επιλογή γενικού γραμματέα του δήμου ή εκτελεστικού γραμματέα της περιφέρειας (όπου αρκεί ένα πτυχίο ΑΕΙ ή ΤΕΙ) ή για την επιλογή ειδικών συμβούλων και συνεργατών (όπου σε ορισμένες περιπτώσεις αρκεί το απολυτήριο λυκείου).
Ενώ για την περίπτωση των διαμεσολαβητών προβλέφθηκε η υποχρεωτική εκπαίδευση τους πριν την ανάληψη των καθηκόντων τους, δεν γίνεται αντίστοιχη πρόβλεψη τόσο για τους αιρετούς που μόλις εξελέγησαν, όσο και για τους συνεργάτες τους (γενικούς και εκτελεστικούς γραμματείς, διευθυντή γραφείου περιφερειάρχη, κ.α.), αν και το χρονικό διάστημα που μεσολαβεί μέχρι την ανάληψη των καθηκόντων τους, θα έδινε αυτή τη δυνατότητα, μέσω της σύμπραξης του Υπουργείου Εσωτερικών, του Εθνικού Κέντρου Δημόσιας Διοίκησης και Αυτοδιοίκησης, της ΚΕΔΕ, κ.λπ.
«Κλεισθένης» και Δυσλειτουργίες
Είναι προφανές ότι ο «Κλεισθένης» δημιουργεί σημαντικές δυσλειτουργίες, ξεχνώντας ότι οι οργανισμοί τοπικής αυτοδιοίκησης αποτελούν νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου και όχι χώρους πειραματισμού. Το χειρότερο όμως είναι ότι η πολιτεία δεν φαίνεται να ανησυχεί για το εκρηκτικό περιβάλλον που δημιουργείται στην τοπική αυτοδιοίκηση και δεν κάνει τίποτα για να προετοιμάσει αυτούς που θα αναλάβουν τις τοπικές ευθύνες και υποθέσεις, σε ένα νέο πολυδαίδαλο τοπίο. Είναι κρίμα το τρίμηνο που μεσολαβεί μέχρι την 1η Σεπτεμβρίου, να σπαταληθεί σε πολιτικές μεθοδεύσεις και όχι σε ουσιαστική προετοιμασία όλων για το νέο περιβάλλον που διαμορφώνεται.
Γιώργος Δίελλας
Διδάκτωρ Διοικητικής Επιστήμης
