Από την αναλογική σε ένα μεικτό σύστημα που έχει ένα αναλογικό και ένα πλειοψηφικό τμήμα η απόσταση είναι το πολύ 50 έδρες.
Πριν από τους αριθμούς να πω ότι ο εκλογικός νόμος δεν είναι μόνο ο κανόνας αντιστοίχισης ποσοστού ψήφων σε ποσοστό εδρών. Επειδή στην παράδοση της Ευρώπης (εκτός Γαλλίας που είναι προεδρική δημοκρατία και Ηνωμένου Βασιλείου που έχει από παλιά την παράδοση ανάδειξης εκπροσώπων τοπικών ενοτήτων) ο πολυκομματισμός έχει ισχυρή παρουσία ενισχύεται η αντιπροσώπευση. Αλλά, μέχρι εκεί.
Σε πολλές χώρες η επιλογή εξαντλείται στην εκλογική περιφέρεια (δηλαδή οι βουλευτές εκλέγονται σε αυτήν με βάση ψήφους των κομμάτων σε αυτήν), χρησιμοποιούν άλλο κανόνα (διαδοχικές διαιρέσεις και όχι εκλογικό μέτρο) ή ενισχύουν την επιλογή προσώπων (όπως στην Μάλτα και την Ιρλανδία), δίνοντας την ευχέρεια στον ψηφοφόρο να εκφραστεί υπέρ προσώπων πιθανόν και από διαφορετικό κόμμα.
Εμείς έχουμε μία (όχι 59 όπως νομίζουν πολλοί) περιφέρεια (την επικράτεια) για να αντιστοιχίσουμε ψήφους σε έδρες. Έτσι (επειδή το Σύνταγμα λέει ότι οι Βουλευτές εκπροσωπούν το Έθνος άσχετα αν οι Βουλευτές αναφέρονται στην εκλογική τους περιφέρεια) μοιράζουμε τις έδρες ανάλογα με το ποσοστό στο σύνολο της Επικράτειας.
Η προσπάθεια επίτευξης της διακυβέρνησης
Στην επιλογή συστήματος πάντα υπάρχει το ερώτημα της διακυβέρνησης. Για αυτό οι παλαιότεροι νόμοι προέβλεπαν ένα πλειοψηφικό κομμάτι. 260 αναλογικά και 40 πλειοψηφικά (για το πρώτο κόμμα), 250 αναλογικά και 50 (για το πρώτο κόμμα). Αυτό ώστε να είναι ποιο εύκολο να σχηματιστεί αυτοδύναμη κυβέρνηση.
Είναι άξιο απορίας γιατί δεν ενισχύονται συνασπισμοί εξουσίας – αφού για να χρησιμοποιήσει τις επιπλέον πλειοψηφικές έδρες ένας συνδυασμός κομμάτων έπρεπε να υπερβεί κατά πολύ το μεγαλύτερο αυτοτελές κόμμα. Για παράδειγμα, αν κατεβούν μαζί ΚΙΝΑΛ και ΝΔ πρέπει ο ΣΥΡΙΖΑ να πάρει το μισό του ενιαίου σχήματος!
Έτσι αποθαρρύνουμε τις εκ των προτέρων συνεργασίες που είναι το πλέον τίμιο! Σκεφτείτε τον Ιανουάριο του 2015 να είχαμε πρόταση κυβέρνησης πριν τις εκλογές από ΣΥΡΙΖΑ και ΑΝΕΛ!
Ο υπολογισμός της αυτοδυναμίας
Πόσο έπρεπε να πάρει ένα κόμμα για να έχει αυτοδυναμία; Αυτό εξαρτάται μόνο από το άθροισμα των ποσοστών των κομμάτων που δεν θα περάσουν το 3%. Αυτό συνήθως είναι κοντά στο 6-8% (τον Μάιο του 2012 ήταν 20%). Έτσι, αν είναι Α αρκεί να διαιρέσει κανείς τον αριθμό «ποσοστό 1ου κόμματος» με το 100-Α για να βρει το ποσοστό εδρών. Για παράδειγμα, στις προηγούμενες εκλογές η Ν.Δ. πήρε 39,85% και εκτός του 3% έμεινε 8,08%.
Έτσι, 39,85/91,92 δίνει 43,35% που αντιστοιχεί σε 108+50 έδρες (με βάση το σύστημα που ίσχυε). Με τον παρόντα νόμο (αναλογική των 300 εδρών) θα έπαιρνε 130 έδρες. Χρειαζόταν 46,27% για να πάρει 151 έδρες. Με σχετικό ποσοστό 40,04% θα έπαιρνε 101+50 έδρες (με το παλιό σύστημα). Το απόλυτο ποσοστό που χρειαζόταν είναι 37,14%.
Οι επιδιωκόμενες αλλαγές
Τι αλλάζει τώρα; Η προτεινόμενη ρύθμιση αναφέρεται στο απόλυτο ποσοστό. Ένα κόμμα που παίρνει 25% παίρνει 20 επιπλέον έδρες και μετά για κάθε μισή μονάδα μία μέχρι άλλες 30 το πολύ. Δηλαδή με 40% (απόλυτο ποσοστό) παίρνει επιπλέον 50. Αν πάρει το 1ο κόμμα 30% θα έχει 30 επιπλέον, αν πάρει 35% θα έχει 40. Πόσο χρειάζεται; Με 38% θα πάρει 46 και 105! Με 37% θα πάρει 44 και 103. Με 37,5% θα πάρει 45 και 104. Πάντα λέγοντας ότι θα μείνει 8% αχρησιμοποίητο.
Τι γίνεται δηλαδή; Απλά παίρνει από ένα σύνολο εδρών επιπλέον έδρες. Γενικά, δεν ακριβολογούμε. Δεν παίρνει επιπλέον 50 έδρες αν πάρει 40%. Με 40% παίρνει με βάση την αναλογική των 300 130 έδρες και με βάση την νέα πρόταση 108+50. Δηλαδή 28 επιπλέον έδρες (που είναι το μέγιστο που μπορεί να πάρει). Έτσι, το λεγόμενο μπόνους είναι το πολύ 30 και όχι 50. Θα πρότεινα να υπάρχει κλιμακωτή ενίσχυση (πχ από 25 μέχρι 31 να παίρνει 2 έδρες ανά 1,5% -δηλαδή με 26,5 να πάρει 22, με 28 να πάρει 24, με 29,5 26 και με 31 28. Μετά από 31 μέχρι 36 δύο ανά μονάδα –με 36 38 και τέλος από 36 να παίρνει 4 ανά μονάδα ώστε να φτάσει στο 39 τις 50).
Τι εξυπηρετούν οι αλλαγές;
Θα βοηθήσει σε κάτι η αλλαγή; Μόνο στην ενίσχυση της αυτοδύναμης κυβέρνησης. Αποτελεί ένα μεγάλο ερώτημα γιατί δεν προσπαθούμε να ενισχύσουμε τις συνεργασίες (π.χ. με την δυνατότητα κυβερνητικών προτάσεων πριν από τις εκλογές και την πρόβλεψη να μοιράζονται οι Βουλευτές αναλογικά στα κόμματα που συμμετέχουν και στους ανεξάρτητους υποψήφιους). Γιατί δεν ορίζουμε έναν αριθμό περιφερειών (π.χ. 25 12εδρικές) στις οποίες να εξαντλείται η κατανομή εδρών. Να εκλέγονται δηλαδή (είτε με εκλογικό μέτρο είτε με διαδοχικές διαιρέσεις) οι 12 βουλευτές της περιφέρειας στην περιφέρεια. Θα ενισχύαμε έτσι και το ρόλο του προσώπου-αντιπροσώπου.
Ακόμη και με την παρούσα πρόταση πρέπει να γίνει αναλογική η εκλογή στο εσωτερικό κάθε λίστας (π.χ. με την πρόβλεψη μονοσταυρίας σε κάθε περιφέρεια).
Αυτά και άλλα πολλά είναι καιρός να συζητηθούν. Όπως η κατάργηση του θεσμού «ετεροδημότης», η επιστολική ψήφος, ο εκσυγχρονισμός της διαδικασίας. Ελπίζω στο άμεσο μέλλον να μπορέσουμε να τα συζητήσουμε.
Και κάτι τελευταίο. Η διαδικασία επιλογής των αντιπροσώπων μας ίσως είναι αντικείμενο επιλογής του εκλογικού σώματος και όχι των αντιπροσώπων. Το εκλογικό σύστημα προσφέρεται για δημοψήφισμα και για την διαμόρφωση ενεργών πολιτών κατά την συζήτηση του.
Θεόδωρος Χατζηπαντελής
Καθηγητής Εφαρμοσμένης Στατιστικής στο τμήμα Πολιτικών Επιστημών του Α.Π.Θ.
