Search
Close this search box.

Επιλογές από Δημήτρη Θ. Τσάτσο // 2o κείμενο: Η έννοια του κανόνα δικαίου

Ο δικαιικός κανόνας έχει δεοντολογικό περιεχόμενο με το οποίο ρυθμίζει την εν κοινωνία συμβίωση των ανθρώπων. Κάθε δικαιικός κανόνας είναι ένας δεοντολογικός κανόνας στη βάση μιας υπόθεσης, δηλαδή ενός υποθετικού λόγου.

1. Μετά από μια εισαγωγική προσέγγιση της έννοιας του κανόνα, ερχόμαστε στο δεύτερο ερώτημα, που αφορά τη μετάβαση από την έννοια του κανόνα σ’ εκείνη του κανόνα δικαίου. Ο δικαιικός κανόνας έχει δεοντολογικό περιεχόμενο με το οποίο ρυθμίζει την εν κοινωνία συμβίωση των ανθρώπων. Με το ρυθμιστικό περιεχόμενο ενός κανόνα δικαίου ο νομοθέτης ή εντέλλεται ή απαγορεύει ή επιτρέπει μια συμπεριφορά. Επίσης εξουσιοδοτεί άλλο υποκείμενο να θέσει ή να καταργήσει κανόνες. Τέλος αναιρεί προγενέστερο κανόνα δικαίου.[1]

2. Κάθε δικαιικός κανόνας είναι ένας δεοντολογικός κανόνας στη βάση μιας υπόθεσης, δηλαδή ενός υποθετικού λόγου. Εάν π.χ. κάποιος υπαίτια προκαλέσει ζημία (υπόθεση), οφείλει αποζημίωση στον ζημιωθέντα (δεοντολογικό περιεχόμενο του κανόνα). Η δομή του κανόνα δικαίου δηλαδή συνιστά υποθετικό λόγο. Η υπόθεση του δεοντολογικού κανόνα δεν εμπεριέχεται όμως, κατ’ ανάγκην και ρητά στο κείμενο του κανόνα δικαίου, προκύπτει όμως μόνο από τη λογική της κανονιστικής ρύθμισης που διαθέτει πάντοτε προϋποθετική λογική. Έτσι στο άρθρο 2 § 1 του Συντάγματος, η υπόθεση που δεν διατυπώνεται ρητά, συνίσταται στο ότι η πολιτεία κατ’ αρχήν μπορεί να δρα και σε πεδία που αγγίζουν την ανθρώπινη προσωπικότητα. Η συνδρομή αυτή της προϋπόθεσης έχει ως έννομη συνέπεια  ότι (τότε) η πολιτεία, κατά τη δράση της αυτή, οφείλει να σέβεται και να προστατεύει την αξία του ανθρώπου.

3. Ο κανόνας του θετικού ειδικότερα δικαίου, εκπορεύεται, αντλεί δηλαδή το περιεχόμενό του, από μια διαδικασία η οποία σε μια πολιτεία αναγνωρίζεται ως δικαιογενεσιουργική. Κατ’ αρχήν μόνο τέτοιοι κανόνες δεσμεύουν την κοινωνική συμβίωση και τη λειτουργία της πολιτείας. Η δεσμευτικότητα αυτή συνιστά το αίτιο της ισχύος του θετικού δικαίου. Η έννομη τάξη βασίζεται σε ισχύοντες νομικούς κανόνες, που εμπεριέχουν την αξίωση της πολιτείας, έναντι εκείνων προς τους οποίους απευθύνονται, να προσαρμόζονται προς το δεοντολογικό τους περιεχόμενο.

4. Τρία είναι τα ουσιώδη χαρακτηριστικά της έννοιας θετικού δικαιικού κανόνα.[2]Πρώτον, περιεχόμενο ρυθμιστικό της εξωτερικής συμπεριφοράς του ατόμου και της οργάνωσης του κοινωνικού σε θέματα από τη φύση τους ρυθμίσιμα. Δεύτερον, η βούληση της πολιτειακής τάξης να τηρείται το περιεχόμενο του κανόνα. Τρίτον, το δεοντολογικό του περιεχόμενο να μην αφορά μόνο μια συγκεκριμένη περίπτωση, αλλά όλες τις όμοιες περιπτώσεις μιας κατηγορίας κοινωνικής ύλης.[3]

5. Η έννοια της γενικότητας  ενός κανόνα δεν είναι νοητή έξω από την εναντιωματική σχέση του κανόνα προς τον ατομικό κανόνα, ακριβώς όπως δεν μπορεί κανείς να συλλάβει τη θεωρία έξω από την εναντιωματική της σχέση προς την εμπειρία, την άρνηση έξω από την εναντιωματική σχέση της προς τη θέση. Η γενικότητα του δικαιικού κανόνα ανταποκρίνεται στην αποστολή του δικαίου να καταστήσει εφικτή τη συμβίωση του των ανθρώπων βάσει κοινών για όλους κανόνων. Οι κανόνες δικαίου είναι λοιπόν νοητοί μόνο εν κοινωνία. Η εν κοινωνία συμβίωση των ανθρώπων είναι νοητή μόνο υπό τη μορφή μιας τάξης προκύπτει από την υπαγωγή των μελών της σε κανόνες δικαίου, οι οποίοι υπαγορεύουν ή απαγορεύουν συμπεριφορές ή θέτουν το πλαίσιο εντός του οποίου αυτές αναπτύσσονται.

Το σύστημα των κανόνων δικαίου

1. Παραπάνω σημειώθηκε ότι το δίκαιο εμφανίζεται είτε ως μεμονωμένος κανόνας είτε ως σύστημα κανόνων. Άρα στη συνέχεια και ως απάντηση στο τρίτο ερώτημα που αρχικά θέσαμε, ζητούμενο είναι τόσο η έννοια του συστήματος κανόνων δικαίου όσο και το αν νοείται δικαιική λειτουργία με κανόνες που δεν αποτελούν σύστημα.

2. Όταν βρισκόμαστε μπροστά σε ένα σύνολο κανόνων θετικού δικαίου, τότε το σύνολο αυτό είναι ή απλά ένα άθροισμα ισότιμων ή ένα σύστημα ιεραρχημένων κανόνων δικαίου. Το άθροισμα γίνεται σύστημα όταν τα κατ’ ιδίαν στοιχεία του αναδεικνύουν συνοχή και συνιστούν ιεραρχικά δομημένη τάξη. Η διαφορά μεταξύ αθροίσματος κανόνων και συστήματος κανόνων είναι κρίσιμη: στο πλαίσιο ενός αθροίσματος ιεραρχικά ισότιμων κανόνων η σύγκρουση μεταξύ τους είναι όχι μόνο νοητή αλλά και κατά την εφαρμογή τους αναπότρεπτη. Η ισοτιμία ενός αθροίσματος δικαιικών κανόνων θα είχε ως συνέπεια την τυχαία ή αυθαίρετη επιλογή ενός κανόνα που θα εφαρμοζόταν στο υπό κρίση ζήτημα. Ερμηνευτικά δηλαδή θα βρισκόμαστε (λογικά) σε αδιέξοδο. Αντιθέτως, στο πλαίσιο ενός συστήματος κανόνων δικαίου η εσωτερική τους ιεράρχηση επιτρέπει πάντοτε τη συναγωγή τη συναγωγή ενός τελικού δικαιικού συμπεράσματος, δηλαδή μιας απάντησης στο ερώτημα quid juris, άρα και στη δυνατότητα να ισχύσουν.  Εάν μια έννομη τάξη δεν στηρίζεται στην ιεραρχία των κανόνων του δικαίου δηλαδή, οι δικαιικοί της κανόνες δεν συνιστούν σύστημα, αναιρείται τελικά η εφαρμοσιμότητά της. Άρα η δικαιική λειτουργία στο πλαίσιο της έννομης τάξης δεν είναι νοητή αν το σύνολο των κανόνων δικαίου δεν συνιστά σύστημα.

3. Σε ένα σύστημα κανόνων δικαίου δεν νοείται το δίκαιο να δίνει προς τον ίδιο δέκτη δύο αντιφατικές εντολές, δηλαδή και την εντολή πράξε και την εντολή μην πράξεις, ή, με άλλα λόγια, τόσο την πληροφορία δικαιούσαι όσο και την πληροφορία δεν δικαιούσαι. Γι’ αυτό και οι δικαιικοί κανόνες κάθε συστήματος δικαίου έχουν μεταξύ τους ορισμένες, είτε ιεραρχικές είτε λογικές, σχέσεις, που σε κάθε συγκεκριμένη περίπτωση επιτρέπουν τη συναγωγή μιας μη αντιφατικής, και γι’ αυτό εφαρμόσιμης, επιταγής. Έτσι προβλέπεται μια ιεραρχία κανόνων αφού π.χ., το Σύνταγμα υπερισχύει του νόμου κι ο νόμος υπερισχύει του διατάγματος κ.ο.κ. (ιεραρχική σχέση). Επίσης σε σύστημα υπάγεται τόσο η χρονική σχέση των κανόνων μεταξύ τους (π.χ. ο νεότερος καταργεί τον παλαιότερο αντίθετο δικαιικό κανόνα) όσο και η λογική τους σχέση (π.χ. ο ειδικός κανόνας υπερισχύει του γενικού). Όταν βέβαια αυτοί οι κανόνες αφορούν το ίδιο ακριβώς θέμα, αντιφάσκουν, οπότε η αντίφαση επιλύεται βάσει των ανωτέρω κανόνων.

Υποσημειώσεις:

[1] Βλ. Th. Meyer-Maly, Rechtsphilosophie, Wien-N. York 2001, σ. 15.

[2] Βλ. αντί πολλών, Κ. Larenz – CI.-W. Canaris, Methodenlehre der Rechtswissenschaft, γ έκδ, Berlin 1995, σ. 71 κε. Βλ. και από την πρόσφατη βιβλιογραφία P. Hollander, Abriss einer Rechtsphilosophie. Strukturelle Uberlegungen, Berlin 2003, σ. 23 επ.  

[3] Βλ. το ερώτημα, αν η συμβατότητα του δεοντολογικού του περιεχομένου με θεμελιώδεις αξιακές αρχές όπου στηρίζεται η ανθρώπινη συμβίωση, αποτελεί εννοιολογικό στοιχείο, εξετάζεται παρακ. κεφ. 11.

Πηγή: Τσάτσος, Θ. Δημήτρης (2010): Πολιτεία, Αθήνα: Εκδόσεις Γαβριηλίδης, σσ. 70-73.

Δημήτρης Θ. Τσάτσος

Σου άρεσε το άρθρο, αλλά σου δημιούργησε νέες απορίες;

Έχεις και άλλα ερωτήματα που σε απασχολούν σε σχέση με το Σύνταγμα, τους Θεσμούς, τα δικαιώματα και τη λειτουργία της Δημοκρατίας;

Σχετικά Άρθρα

Έχουν σημασία οι Ευρωεκλογές;

Τα πολιτικά κόμματα που κατεβαίνουν στις Ευρωεκλογές, ταυτιζόμενα με τα κόμματα της εθνικής πολιτικής σκηνής, εκλαμβάνουν την εκλογική αναμέτρηση ως πρόκριμα για τις εθνικές εκλογές. Η επικράτηση στις Ευρωεκλογές θεωρείται πάντα προάγγελος ανάλογου αποτελέσματος και στις εθνικές εκλογές.

Περισσότερα

Νομοθετική διαδικασία και Αναθεώρηση του Συντάγματος: ούτε κωλυσιεργία, ούτε διεκπεραίωση

Ο Νίκος Παπασπύρου αναλύει πως θα μπορούσε να προωθηθεί η ταχύρρυθμη διεξαγωγή του νομοθετικού έργου στην επικείμενη αναθεώρηση του Συντάγματος, ώστε να διασφαλίζονται η ορθολογικότητα και η διαφάνεια, τονίζοντας ωστόσο ότι μόνο τα ισχυρά θεσμικά αντανακλαστικά μπορούν να εγγυηθούν την ύπαρξη ορθολογικού κοινοβουλευτισμού.

Περισσότερα

Θέλεις να μαθαίνεις

πρώτος τα νέα μας;

Αν σε ενδιαφέρει να ενημερώνεσαι άμεσα για τις νέες δημοσιεύσεις και τις δράσεις του Syntagma Watch, τότε εγγράψου στο newsletter μας!

Αυτός ο ιστότοπος για τη διευκόλυνση της λειτουργίας του και προκειμένου να σας παρέχει μια προσωποποιημένη εμπειρία χρησιμοποιεί cookies. Για να ενημερωθείτε για τη χρήση των cookies και τις σχετικές ρυθμίσεις μπορείτε να επιλέξετε εδώ

JOIN THE CLUB!

It’s easy: all we need is your email & your eternal love. But we’ll settle for your email.

Subscribe

* indicates required
Email Format

Please select all the ways you would like to hear from Syntagma Watch:

You can unsubscribe at any time by clicking the link in the footer of our emails. For information about our privacy practices, please visit our website.

We use Mailchimp as our marketing platform. By clicking below to subscribe, you acknowledge that your information will be transferred to Mailchimp for processing. Learn more about Mailchimp's privacy practices here.