Έχω το δικαίωμα να εκπροσωπήσω ο ίδιος τον εαυτό μου σε δίκη, χωρίς την παρουσία δικηγόρου;

Ερώτημα Πολίτη:

Μου έχει επιδοθεί μια αγωγή εναντίον μου, η οποία θα συζητηθεί στο Ειρηνοδικείο, τακτική διαδικασία, άνω των 5.000 €.

Απευθύνομαι σε εσάς, σχετικά με το εξής ζήτημα: σύμφωνα με πρόσφατες ρυθμίσεις, φαίνεται ότι δεν μπορώ να εκπροσωπήσω ο ίδιος τον εαυτό μου, αλλά πρέπει υποχρεωτικά να παρασταθώ μέσω πληρεξούσιου δικηγόρου. Όμως:

1. Το Σύνταγμα της Ελλάδας (άρθρο 20) κατοχυρώνει το δικαίωμα στην έννομη προστασία, και το δικαίωμα στην προηγούμενη ακρόαση.
2. Το Σύνταγμα της Ελλάδας (άρθρο 8) κατοχυρώνει το δικαίωμα του νόμιμου δικαστή.
3. Το άρθρο 6 της ΕΣΔΑ κατοχυρώνει το δικαίωμα στην δίκαιη δίκη, ορίζοντας στην παράγραφο 1 του άρθρου 6, ως γενική αρχή, ότι το δικαίωμα στην δίκαιη δίκη ισχύει και εφαρμόζεται και σε ποινικά και σε αστικά δικαστήρια.
4. Η Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου είναι Νόμος του Ελληνικού κράτους με το Νομοθετικό Διάταγμα 53/1974 – ΦΕΚ 256/Α/20-9-1974.
5. Το Σύνταγμα της Ελλάδας (άρθρο 28) ορίζει ότι «1. Οι γενικά παραδεγμένοι κανόνες του διεθνούς δικαίου, καθώς και οι διεθνείς συμβάσεις, από την επικύρωσή τους με νόμο και τη θέση τους σε ισχύ σύμφωνα με τους όρους καθεμιάς, αποτελούν αναπόσπαστο μέρος του εσωτερικού ελληνικού δικαίου και υπερισχύουν από κάθε άλλη αντίθετη διάταξη νόμου.»
6. Το άρθρο 6 της ΕΣΔΑ, αφού πρώτα κατοχυρώνει στην παράγραφο 1 του άρθρου 6, ως γενική αρχή, ότι το δικαίωμα στην δίκαιη δίκη ισχύει και εφαρμόζεται και σε ποινικά και σε αστικά δικαστήρια, στην παράγραφο 3γ ορίζει το δικαίωμα «όπως υπερασπίση ο ίδιος εαυτόν ή αναθέση την υπεράσπισίν του εις συνήγορον της εκλογής του», και στην παράγραφο 3δ «να εξετάση ή ζητήση όπως εξετασθώσιν οι μάρτυρες κατηγορίας»
7. Το Σύνταγμα της Ελλάδας (άρθρο 93) επιτάσσει «4. Τα δικαστήρια υποχρεούνται να μην εφαρμόζουν νόμο που το περιεχόμενό του είναι αντίθετο προς το Σύνταγμα.»
8. Το Σύνταγμα της Ελλάδας (άρθρο 25) “Αρχή του κοινωνικού κράτους δικαίου, προστασία θεμελιωδών δικαιωμάτων” ορίζει ότι «1. Τα δικαιώματα του ανθρώπου ως ατόμου και ως μέλους του κοινωνικού συνόλου και η αρχή του κοινωνικού κράτους δικαίου τελούν υπό την εγγύηση του Κράτους. Όλα τα κρατικά όργανα υποχρεούνται να διασφαλίζουν την ανεμπόδιστη και αποτελεσματική άσκησή τους. Τα δικαιώματα αυτά ισχύουν και στις σχέσεις μεταξύ ιδιωτών στις οποίες προσιδιάζουν. Οι κάθε είδους περιορισμοί που μπορούν κατά το Σύνταγμα να επιβληθούν στα δικαιώματα αυτά πρέπει να προβλέπονται είτε απευθείας από το Σύνταγμα είτε από το νόμο, εφόσον υπάρχει επιφύλαξη υπέρ αυτού και να σέβονται την αρχή της αναλογικότητας. 2. H αναγνώριση και η προστασία των θεμελιωδών και απαράγραπτων δικαιωμάτων του ανθρώπου από την Πολιτεία αποβλέπει στην πραγμάτωση της κοινωνικής προόδου μέσα σε ελευθερία και δικαιοσύνη.»
9. Ο Κώδικας Πολιτικής Δικονομίας στο άρθρο 62 ορίζει ότι «Όποιος έχει την ικανότητα να είναι υποκείμενο δικαιωμάτων και υποχρεώσεων έχει και την ικανότητα να είναι διάδικος», στο άρθρο 63 ορίζει ότι «1. Όποιος είναι ικανός για οποιαδήποτε δικαιοπραξία μπορεί να παρίσταται στο δικαστήριο με το δικό του όνομα», στο άρθρο 109 ορίζει ότι «Δεν επιτρέπεται να αφαιρεθεί από κανέναν, χωρίς τη θέλησή του, ο δικαστής που ορίζει ο νόμος γι’ αυτόν.», στο άρθρο 110 ορίζει ότι «Οι διάδικοι έχουν δικαίωμα να παρίστανται σε όλες τις συζητήσεις της υπόθεσης, ακόμη και όταν γίνονται κεκλεισμένων των θυρών και πρέπει για το σκοπό αυτό να καλούνται σύμφωνα με τις διατάξεις του νόμου.», και στο άρθρο 112 ορίζει ότι «Η προδικασία και η διαδικασία έξω από το ακροατήριο δεν είναι δημόσιες, επιτρέπεται όμως να προσέρχονται σε αυτές οι διάδικοι».

Το ερώτημά μου προς εσάς είναι:

Έχω το δικαίωμα να εκπροσωπήσω ο ίδιος τον εαυτό μου σε όλες τις διαδικασίες ενώπιον του Ειρηνοδικείου, με το όνομά μου, χωρίς δικηγόρο, σύμφωνα με το άρθρο 6 της ΕΣΔΑ; Αυτό σημαίνει να καταθέσω προτάσεις εντός της προθεσμίας που ο νόμος ορίζει, να παραλάβω αντίγραφα των προτάσεων και των αποδεικτικών της αντιδίκου με έξοδά μου, να καταθέσω αντίκρουση εντός της προθεσμίας που θέτει ο νόμος, να παραβρίσκομαι στην εξέταση μαρτύρων της άλλης πλευράς και να τους εξετάσω, να παραβρίσκομαι με ευπρέπεια σε κάθε στάδιο της διαδικασίας («1. Παν πρόσωπον έχει δικαίωμα όπως η υπόθεσίς του δικασθή δικαίως, δημοσία», άρθρο 6 της ΕΣΔΑ);

Μπορεί με νόμο, ο οποίος κατισχύει των προαναφερόμενων άρθρων του Συντάγματος, να μου απαγορεύσουν να υπερασπίσω ο ίδιος τον εαυτό μου επί «επί των δικαιωμάτων και υποχρεώσεών μου αστικής φύσεως», όπως ορίζει το άρθρο 6 της ΕΣΔΑ το οποίο «υπερισχύει από κάθε άλλη αντίθετη διάταξη νόμου.» (άρθρο 28 του Συντάγματος);

Μπορεί με νόμο, ο οποίος κατισχύει των προαναφερόμενων άρθρων του Συντάγματος, να μου στερήσουν τα θεμελιώδη δικαιώματα της έννομης προστασίας, της προηγούμενης ακρόασης (άρθρο 20 του Συντάγματος) και του νόμιμου δικαστή (άρθρο 8 του Συντάγματος);

Μπορεί με νόμο, ο οποίος κατισχύει των προαναφερόμενων άρθρων του Συντάγματος, να με υποχρεώσουν να δικαστώ ερήμην;

Απάντηση:

Η ικανότητα του να είσαι διάδικος, που αφορά κάθε ενήλικο που δεν είναι σε δικαστική συμπαράσταση, δεν ταυτίζεται με την ικανότητα να διενεργείς αυτοπροσώπως διαδικαστικές πράξεις, να «απευθύνεσαι» στο δικαστήριο, που είναι η ικανότητα του δικολογείν. Αυτήν την έχουν κατά κανόνα μόνο οι δικηγόροι. Αυτό δεν παραβιάζει το δικαίωμα δικαστικής προστασίας ούτε το δικαίωμα σε δίκαιη δίκη. Πρώτον, τόσο το Σύνταγμα όσο και η ΕΣΔΑ προβλέπουν τη δυνατότητα του νόμου να ρυθμίζει τη δίκη. Δεύτερον, υπό μία έννοια, είναι εγγύηση, καθώς η παρουσία δικηγόρου εγγυάται στο μέτρο του δυνατού την αποτελεσματική δικαστική προστασία που απαιτεί το Σύνταγμα και τη δίκαιη δίκη που απαιτεί η ΕΣΔΑ: τα νομικά είναι μυστήριο πράγμα και σπάνια η απλή ανάγνωση των νόμων οδηγεί σε ασφαλή συμπεράσματα χωρίς γνώση κατηγοριών, εννοιών, ταξινομήσεων και κλάδων του δικαίου (παράδειγμα ότι ταυτίσατε κατά λάθος την ικανότητα του να είναι κάποιος διάδικος με την ικανότητα προς το δικολογείν που την προβλέπει με σαφήνεια ο ΚΠολΔ στο άρθρο 94). Τρίτον, υπό τη άποψη της υποχρέωσης παράστασης με δικηγόρο στο ακροατήριο, καθώς τα δικαστήρια είναι κρατικά όργανα και μάλιστα πολύ σημαντικά, το κράτος έχει τη δυνατότητα να θέτει εύλογους περιορισμούς. Τέταρτον, το βάρος να παραστείτε με δικηγόρο είναι εύλογο και αναλογικό αν ληφθεί υπόψη ότι, σε περίπτωση νίκης σας, ο αντίδικος καταδικάζεται στη δικαστική δαπάνη και σε περίπτωση πενίας βάσει των εισοδημάτων σας, ο ΚΠολΔ και οι άλλοι δικονομικοί Κώδικες προβλέπουν τον θεσμό της νομικής βοήθειας.

Ενόψει των ανωτέρω, το Ειρηνοδικείο δεν θα θεωρήσει ότι η υποχρεωτική παράσταση με δικηγόρο είναι αντίθετη στο Σύνταγμα ή την ΕΣΔΑ κατά πάσα πιθανότητα. Οπότε, αν παραστείτε χωρίς δικηγόρο θα ερημοδικαστείτε, δηλαδή θα θεωρηθείτε απών και θα χάσετε τη δίκη.

Ιωάννης Κουτσούκος
Δικηγόρος Αθηνών