Παράλληλα μία συμβολή στην ερμηνεία του άρθρου 50 ΣΕΕ και θεμελιωδών συνταγματικών αρχών του Ηνωμένου Βασιλείου.
Πρόλογος Ευάγγελου Βενιζέλου
Σειρά Συγκριτικού Συνταγματικού Δικαίου (5ο βιβλίο) του Κέντρου Ευρωπαϊκού Συνταγματικού Δικαίου
Η νέα Συμφωνία Εμπορίου και Συνεργασίας μεταξύ της Ευρωπαϊκής Ένωσης και του Ηνωμένου Βασιλείου (EU-UK Trade and Cooperation Agreement) αναζωπύρωσε τις συζητήσεις και το ενδιαφέρον και στη χώρα μας για το Brexit, την αποχώρηση δηλ. του ΗΒ από την ΕΕ. Η τελευταία Συμφωνία αποτελεί την οριστική διευθέτηση των σχέσεων μεταξύ των δύο μερών, μετά την επίσημη αποχώρηση του ΗΒ από την ΕΕ την 1 Φεβρουαρίου 2020 με τη Συμφωνία Αποχώρησης, η οποία, αν και οδήγησε το ΗΒ στην έξοδο από την ΕΕ βάσει του άρθρου 50 ΣΕΕ, έχει μεταβατικό χαρακτήρα και η ισχύς της για το μεγαλύτερο μέρος της διαρκεί μέχρι 31 Δεκεμβρίου 2020.
Το βιβλίο του Χαράλαμπου Τσιλιώτη, το οποίο προλογίζει ο Καθηγητής και τ. Αντιπρόεδρος της Κυβέρνησης Ευάγγελος Βενιζέλος, καταπιάνεται αρχικά με τις ιστορικές αιτίες και εν συνεχεία με τη διαδικασία αποχώρησης του ΗΒ από την ΕΕ κατά την πρώτη φάση. Τη φάση που αρχίζει με το δημοψήφισμα της 23ης Ιουνίου 2016 και τελειώνει με την έναρξη ισχύος της Συμφωνίας Αποχώρησης. Η διαδικασία μετά την αποχώρηση, με τις διαπραγματεύσεις για τη νέα Συμφωνία και την τελική επίτευξη της Συμφωνίας Εμπορίου και Συνεργασίας, αποτελεί τη δεύτερη φάση του Brexit, η οποία δεν απασχολεί το βιβλίο.
Μέσα από την παρουσίαση των δραματικών γεγονότων της διαδικασίας αποχώρησης, που πολλές φορές προσέλαβαν τη μορφή πολιτικού και ιστορικού θρίλερ, το βιβλίο επικεντρώνεται και αναλύει τα συνταγματικά ζητήματα που ανέκυψαν αλλά και τις πολιτικές εντάσεις και ισορροπίες που διαμορφώθηκαν τόσο σε επίπεδο ΕΕ όσο και σε επίπεδο ΗΒ. Ενώ η ΕΕ αποτελούσε πρότυπο ενότητας κατά ασυνήθιστο για τα ενωσιακά δεδομένα τρόπο, χωρίς παραφωνίες και έξαρση εθνικών συμφερόντων υπεράνω των ευρωπαϊκών, στο ΗΒ κοινωνία και πολιτικό σύστημα ήταν και παραμένουν διαιρεμένα στο θέμα των σχέσεων της χώρας με το ευρωπαϊκό μπλοκ και την εν γένει διαδικασία της ευρωπαϊκής ενοποίησης. Τις αντιθέσεις αυτές και τα μείζονα συνταγματικά ζητήματα που αυτές ανέδειξαν για πρώτη φορά, ή μετά από δεκαετίες ή και αιώνες στην συνταγματική ιστορία του ΗΒ, αναδεικνύει ανάγλυφα το βιβλίο κατά την εξιστόρηση των δραματικών γεγονότων.
Για να γίνουν νομικά πιο κατανοητά τα ζητήματα αυτά, παρουσιάζεται πρώτα το νομικό τους πλαίσιο και η εφαρμογή του καθ’ όλη τη διαδικασία αποχώρησης. Ο συγγραφέας παρουσιάζει τον ιστορικό περίγυρο της προβληματικής της αποχώρησης κράτους- μέλους από την ΕΕ και τις διάφορες ερμηνείες που δόθηκαν για μία τέτοια δυνατότητα μέχρι τη Συνθήκη της Λισαβόνας. Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται από πλευράς Ενωσιακού Δικαίου στην ερμηνεία του άρθρου 50 Συνθήκης ΕΕ σε όλες του τις παραγράφους και της νεοπαγούς ρήτρας αποχώρησης που αυτό περιέχει, μετά την αναθεώρησή του με τη Συνθήκη της Λισαβόνας και την για πρώτη φορά εφαρμογή του στην διαδικασία του Brexit, γεγονός που οπωσδήποτε δυσκόλεψε τις περιστάσεις και έδωσε τροφή για έναν πλούσιο επιστημονικό διάλογο. Ερμηνευτικά ζητήματα του πεδίου εφαρμογής της διάταξης αυτής, απασχόλησαν στην πράξη τη διαδικασία του Brexit και κυρίως τα όργανα της Ένωσης. Ιδιαίτερη έμφαση δίδεται στα ειδικότερα νομικοπολιτικά ζητήματα που απασχόλησαν τη διαδικασία του Brexit, της ανακλησιμότητας της απόφασης για αποχώρηση, κυρίως μέσα από την απόφαση Wightman του ΔΕΕ, που αναπτέρωσε τις ελπίδες όσων επιθυμούσαν την παραμονή του ΗΒ στην ΕΕ, ακόμα και μετά την ενεργοποίηση του άρθρου 50 ΣΕΕ και των τριών παρατάσεων του χρόνου αποχώρησης μέσα στο 2019, που επίσης τους έδιναν ελπίδες, ότι τελικά το απευκταίο γι’ αυτούς γεγονός δεν θα πραγματοποιηθεί. Ταφόπλακα σε αυτές τις ελπίδες έβαλαν οι βουλευτικές εκλογές του Δεκεμβρίου 2019 στο ΗΒ και η επικράτηση του αντιευρωπαϊστή ηγέτη του Συντηρητικού κόμματος και Πρωθυπουργού Μπόρις Τζόνσον.
Από πλευράς βρετανικού Συνταγματικού Δικαίου παρουσιάζονται οι βασικές έννοιες και αρχές του βρετανικού πολιτεύματος, η αρχή της κοινοβουλευτικής κυριαρχίας, το βασιλικό προνόμιο, η αρχή της κοινοβουλευτικής ευθύνης της Κυβέρνησης, η αντιπροσωπευτική αρχή και το δημοψήφισμα ως νεοπαγής θεσμός του βρετανικού Συντάγματος, που απασχόλησαν κατά κόρον τις δύο πολύ σημαντικές αποφάσεις του Ανωτάτου Δικαστηρίου του ΗΒ στις υποθέσεις Miller (No 1) και Cherry/Miller (No 2), οι οποίες χαρακτηρίστηκαν, ιδίως η πρώτη, ως οι «αποφάσεις του αιώνα» στο ΗΒ και παρουσιάζονται εκτενώς.
Το βιβλίο κλείνει, εν είδει επιλόγου, με το πολιτικό αποτύπωμα της αποχώρησης τόσο στο ΗΒ όσο και στην ΕΕ. Ο συγγραφέας εξαίρει την τήρηση της συνταγματικής νομιμότητας και των διαδικαστικών κανόνων για την αποχώρηση, τόσο στο εσωτερικό του ΗΒ όσο και στην ΕΕ, από την άλλη εκφράζει τον έντονο σκεπτικισμό του για την πολιτική απόφαση της αποχώρησης από τον λαό του ΗΒ και τις πολιτικές δυνάμεις που ανέλαβαν να τη φέρουν σε πέρας. Μία απόφαση που θα κριθεί στο απώτερο μέλλον. Πρέπει να εξάρουμε τη διεισδυτικότητα του συγγραφέα στα δύσκολα και εν πολλοίς πρωτότυπα συνταγματικά ζητήματα, που ανέδειξε στην ενωσιακή και βρετανική έννομη τάξη η διαδικασία του Brexit και την πλούσια βιβλιογραφία, με την παρουσίαση της οποίας εκθέτει όλες τις αντιτιθέμενες απόψεις πάνω στα δύσκολα αυτά ζητήματα, για όλα εκ των οποίων ο συγγραφέας δίνει τη δική του, τεκμηριωμένη άποψη.
