Ένα από τα τελευταία νομοσχέδια που ψηφίσθηκαν τον Δεκέμβριο του 2021 στην Ολομέλεια της Βουλής ήταν η «Προστασία του εθελοντισμού, ενίσχυση της δράσης της Κοινωνίας των Πολιτών, φορολογικά κίνητρα για την ενίσχυση της κοινωφελούς δράσης των Ο.Κοι.Π. και λοιπές διατάξεις» (ν. 4873/2021, ΦΕΚ 248 Α’/16.12.2021).
Ο νέος νόμος αποσκοπεί, όπως αναφέρεται στα δύο πρώτα άρθρα του, στη «διασφάλιση της ακεραιότητας, της διαφάνειας, της χρηστής διοίκησης και της λογοδοσίας» των εθελοντικών οργανώσεων μέσω της δημιουργίας «δημόσιας βάσης δεδομένων και ειδικού μητρώου Οργανώσεων Κοινωνίας των Πολιτών (Ο.Κοι.Π.)». Ο νομοθέτης φιλοδοξεί να παροτρύνει τις οργανώσεις αυτές να εγγραφούν στη βάση αυτή και στο μητρώο, θέτοντας την εγγραφή αυτή ως προϋπόθεση για την κρατική τους χρηματοδότηση (άρθρο 10).
Ειδικότερα:
Ο νόμος προσδιορίζει κατ’ αρχήν, μεταξύ άλλων, την έννοια της Ο.Κοι.Π. (άρθρο 4) ορίζοντας ότι είναι «η εθελοντική οργάνωση προσώπων που έχει συσταθεί και λειτουργεί στην Ελλάδα ως σωματείο ή αστική μη κερδοσκοπική εταιρία, με κοινωφελή σκοπό, είναι ανεξάρτητη από κράτη ή κυβερνήσεις, την τοπική αυτοδιοίκηση, τους δημόσιους οργανισμούς δημοσίου ή ιδιωτικού δικαίου, τους εμπορικούς, συνδικαλιστικούς και επαγγελματικούς οργανισμούς και ενώσεις, τις πολιτικές οργανώσεις και τα πολιτικά κόμματα».
Προς υλοποίηση του νόμου συστήνεται με Π.Δ. στο Υπουργείο Εσωτερικών (άρθρο 5) Διεύθυνση Ο.Κοι.Π. και Κοινωφελών Φορέων με αντικείμενο την οργάνωση, εποπτεία και τήρηση της προαναφερθείσας βάσης δεδομένων και του μητρώου. Ο νόμος ορίζει τα στοιχεία και τα δικαιολογητικά που απαιτούνται για να καταχωρηθεί μια Ο.Κοι.Π. στη βάση, μεταξύ των οποίων περιλαμβάνονται τα νομιμοποιητικά έγγραφα και οι χρηματοοικονομικές καταστάσεις του τελευταίου πριν την καταχώρηση έτους (άρθρο 6).
Παράλληλα, δημιουργείται μητρώο (άρθρα 7-8) που χωρίζεται σε έξι υπο-ομάδες: α) Υγεία, Κοινωνική Αλληλεγγύη και Πρόνοια, β) Περιβάλλον, Πολιτική Προστασία, Ποιότητα Ζωής, γ) Δικαιώματα του Ανθρώπου, Δικαιοσύνη, Διακυβέρνηση, δ) Παιδεία, Έρευνα, Πολιτισμός, ε) Καταναλωτής και στ) Διεθνής Ανθρωπιστική και Αναπτυξιακή Συνεργασία, Βιώσιμη Ανάπτυξη. Μία Ο.Κοι.Π μπορεί να εγγραφεί σε τέσσερις το πολύ υπο-ομάδες. Για την εγγραφή στο μητρώο υπάρχουν τέσσερις προϋποθέσεις, μεταξύ των οποίων να λαμβάνουν ετήσια τακτική κρατική επιχορήγηση άνω του 30% του προϋπολογισμού της για τις λειτουργικές (μη μισθολογικές) τους δαπάνες, να μη συνάπτουν συμβάσεις με τα μέλη της διοίκησής τους και τα συγγενικά τους πρόσωπα. Κατ’ εξαίρεση μπορούν να συνάπτονται συμβάσεις εργασίας «με συνήθεις όρους και αποδοχές» με τα ανωτέρω πρόσωπα σε ποσοστό μεγαλύτερο του 5% του συνόλου των εργαζομένων. Ο νόμος απαιτεί πολύ περισσότερα δικαιολογητικά για την εγγραφή στο μητρώο από ό,τι για την εγγραφή στη βάση. Μεταξύ αυτών, απαιτείται και έκθεση ελέγχου ορκωτού λογιστή ή ελεγκτικής εταιρείας. Επιπλέον, η Διεύθυνση Ο.Κοι.Π. ζητά και λαμβάνει ποινικό μητρώο για τα μέλη της διοίκησης και ελέγχει εάν έχουν καταδικαστεί σε ένα ή περισσότερα από τα αναλυτικά αναφερόμενα στην παρ. 2 του άρθρου 8 αδικήματα.
Τα ακόλουθα στοιχεία, που καταχωρούνται στη βάση και το μητρώο, είναι ελεύθερα προσβάσιμα στους πολίτες (άρθρο 9): επωνυμία, στοιχεία επικοινωνίας, συστατική πράξη και τυχόν μεταβολές της και ο κατάλογος των οργάνων διοίκησης «με την επιφύλαξη του ν. 4624/2019 (Α΄ 137) περί προστασίας δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα».
Οι Κοινωφελείς Φορείς (στους οποίους εκτός από τις Ο.Κοι.Π. περιλαμβάνονται και οι επιτροπές εράνων, τα κοινωφελή ιδρύματα του ν. 4182/2013 και κοινωφελή ιδρύματα που έχουν συσταθεί με ειδικό νόμο) μπορούν να λάβουν κρατική χρηματοδότηση έως 50.000 ευρώ ετησίως εφόσον έχουν εγγραφεί στη βάση και οποιοδήποτε ποσό εφόσον εγγραφεί στο μητρώο (άρθρο 10). Τα άρθρα 11, 12 και 16 του νέου νόμου απαριθμούν τις υποχρεώσεις των φορέων που λαμβάνουν κρατική χρηματοδότηση και τις κυρώσεις σε περίπτωση μη τήρησής τους καθώς επίσης ρυθμίζει και ζητήματα τήρησης των χρηματοοικονομικών τους καταστάσεων.
Τα άρθρα 13-15 αφορούν στην εθελοντική απασχόληση που περιλαμβάνει «την προσφορά εργασίας ή υπηρεσιών σε δράσεις, έργα ή προγράμματα φορέων παροχής εθελοντικής απασχόλησης από εθελοντές άνευ οικονομικού ή άλλου υλικού ανταλλάγματος» στα οποία δεν περιλαμβάνονται οδοιπορικά και έξοδα διαμονής και διατροφής. Οι εν λόγω φορείς οφείλουν να αναγγέλλουν στην ΕΡΓΑΝΗ τους εθελοντές και να καλύπτουν ιατροφαρμακευτικές και νοσοκομειακές δαπάνες ως 3.000 ευρώ σε ετήσια βάση για ατύχημα ή ασθένεια εθελοντή, καλύπτουν τα έξοδα του εθελοντή σε περίπτωση παροχής υπηρεσίας στο εξωτερικό (εκτός εάν άλλως συμφωνηθεί), ενώ ευθύνονται για ζημίες προς τρίτους που προκαλεί ο εθελοντής εξ αμελείας εκτός εάν ενεργεί αυτοβούλως και κατά παράβαση εντολών του φορέα.
Στα άρθρα 17-22 δίδονται ή ρυθμίζονται υφιστάμενα φορολογικά κίνητρα για την ενίσχυση των κοινωφελών ιδρυμάτων και των εγγεγραμμένων στη βάση ή το μητρώο Ο.Κοι.Π. Τα κίνητρα αυτά συνίστανται στη μείωση φόρου για δωρεές, τον μη υπολογισμό τεκμαρτού εισοδήματος για όποιον παραχωρεί ακίνητα σε αυτά τα ιδρύματα και τις Ο.Κοι.Π., την έκπτωση των σχετικών δαπανών για τον προσδιορισμό του κέρδους, τον Ε.Ν.Φ.Ι.Α. και τον ειδικό φόρο ακινήτων, τον Φ.Π.Α. και τα τέλη κυκλοφορίας οχημάτων.
Από τις λοιπές διατάξεις του νόμου, αξίζει να σημειωθούν αυτές που ρυθμίζουν θέματα των πειθαρχικών συμβουλίων των δημοσίων υπαλλήλων (άρθρα 29-30), την κινητικότητα υπαλλήλων προς νεο-συστηνόμενες υπηρεσίες (άρθρο 31) και το δικαίωμα διορισμού στο Δημόσιο πληγέντων από τις πυρκαγιές του Ιουλίου και του Αυγούστου του 2021 (άρθρο 33) .
Τέλος, ενδιαφέρον παρουσιάζει και το άρθρο 36 που αφορά στις προϋποθέσεις πολιτογράφησης και καταργεί την «ικανότητα του αλλοδαπού να μετέχει στην πολιτική ζωή της χώρας» ως προαπαιτούμενο πολιτογράφησης, δεδομένου ότι αυτή διαπιστώνεται με την γραπτή δοκιμασία.
Το νομοσχέδιο υπερψηφίσθηκε από τους βουλευτές της Νέας Δημοκρατίας και του Κινήματος Αλλαγής, ενώ καταψηφίσθηκε από τους βουλευτές του ΣΥΡΙΖΑ, του ΚΚΕ, της Ελληνικής Λύσης και του ΜέΡΑ25.
Βαρβάρα Γεωργοπούλου
Δρ. Κοινοβουλευτικού Δικαίου και Πολιτικών Επιστημών
