Στις 14 Απριλίου 2021 συζητήθηκε και ψηφίσθηκε στην Ολομέλεια της Βουλής το νομοσχέδιο με τίτλο «Σύστημα Εσωτερικού Ελέγχου του Δημόσιου Τομέα, Σύμβουλος Ακεραιότητας στη δημόσια διοίκηση και άλλες διατάξεις για τη δημόσια διοίκηση και την τοπική αυτοδιοίκηση» (ΦΕΚ 62 Α’ /17.4.2021).
Το πρώτο μέρος του ν. 4795/2021 περιλαμβάνει τα άρθρα 2-22 και αναφέρεται στην «ενιαία ρύθμιση θεμάτων που αφορούν στο Σύστημα Εσωτερικού Ελέγχου και τη λειτουργία Μονάδων Εσωτερικού Ελέγχου στον δημόσιο τομέα».
Το σύστημα εσωτερικού ελέγχου περιγράφεται στον νόμο ως το σύνολο των λειτουργιών και διαδικασιών και των δικλίδων ελέγχου ενός φορέα με σκοπό να παρασχεθεί «εύλογη διαβεβαίωση» ότι επιτυγχάνονται οι στόχοι σχετικά με την αποτελεσματικότητα των επιχειρησιακών λειτουργιών, την αξιοπιστία των οικονομικών και άλλων αναφορών[1] και τη συμμόρφωση με το σχετικό νομοθετικό πλαίσιο.
Σύμφωνα με τον νόμο, το σύστημα εσωτερικού ελέγχου διαρθρώνεται σε τρία επίπεδα και συγκεκριμένα:
α) τις οργανικές μονάδες και τους υπαλλήλους που εκτελούν τις διεργασίες εντοπισμού και μετριασμού κινδύνων καθώς και την παρακολούθηση και αξιολόγηση των δικλίδων ελέγχου,
β) τις οργανικές μονάδες και τα συλλογικά και μονοπρόσωπα ή συλλογικά όργανα που είναι αρμόδια για τη διασφάλιση της τήρησης της νομιμότητας, τη διαχείριση των κινδύνων που απειλούν την εύρυθμη λειτουργία του φορέα καθώς και τη συνολική παρακολούθηση και αξιολόγηση των δικλίδων ελέγχου,
γ) τη Μονάδα Εσωτερικού Ελέγχου που παρέχει στον επικεφαλής του φορέα την προαναφερθείσα εύλογη διαβεβαίωση και συμβουλές σχετικά με την αποτελεσματικότητα του συστήματος και των διαδικασιών διακυβέρνησης, διαχείρισης των κινδύνων και των επιμέρους στοιχείων και δικλίδων ασφαλείας που ανήκουν στην αρμοδιότητα των δύο προηγούμενων επιπέδων.
Συστήνεται σε κάθε φορέα (ανάλογα και με το μέγεθός του) Επιτροπή Ελέγχου που παρακολουθεί τη Μονάδα Εσωτερικού Ελέγχου (βλ. αμέσως κατωτέρω) εγγυώμενη την ανεξαρτησία της και διασφαλίζοντας την ποιότητα του έργου της. Η Επιτροπή έχει τρία μέλη, εκ των οποίων το ένα διαθέτει ελεγκτική εμπειρία. Τα μέλη αυτά προέρχονται από άλλους φορείς του δημοσίου τομέα.
Στα Υπουργεία, αλλά και σε κάθε φορέα του Δημοσίου και ανάλογα με τον αριθμό των υπαλλήλων του και τον προϋπολογισμό του, συστήνεται Μονάδα Εσωτερικού Ελέγχου επιπέδου Διεύθυνσης. Εάν δεν είναι εφικτή η σύσταση τέτοιας Μονάδας, τότε αυτός υπάγεται στη Μονάδα του εποπτεύοντος αυτόν φορέα. Είναι δυνατή η παροχή συνδρομής προς τη Μονάδα από επαγγελματίες με την κατάλληλη τεχνογνωσία και δεξιότητες. Σε περίπτωση αδυναμίας σύστασης Μονάδας, δύναται η ανάθεση σε τρίτο φυσικό ή νομικό πρόσωπο της λειτουργίας του εσωτερικού ελέγχου, κατόπιν αιτιολογημένης απόφασης του επικεφαλής του φορέα.
Ο Προϊστάμενος της Μονάδας Εσωτερικού Ελέγχου υπάγεται απευθείας στον επικεφαλής του φορέα και ο νόμος καθορίζει τις εκατέρωθεν σχετικές αρμοδιότητες. Το ελεγκτικό προσωπικό της Μονάδας, του οποίου τα ελάχιστα τυπικά προσόντα περιγράφονται στον νόμο, παρακολουθεί ειδικό πρόγραμμα του Εθνικού Κέντρου Δημόσιας Διοίκησης και Αυτοδιοίκησης (ΕΚΔΔΑ) και λαμβάνει Πιστοποιητικό Ελεγκτικής Επάρκειας.
Ο νόμος περιγράφει τους ειδικότερους επιχειρησιακούς στόχους και τις αρμοδιότητες της Μονάδας Εσωτερικού Ελέγχου ενώ προβλέπει την έκδοση Κανονισμού Μονάδας Εσωτερικού Ελέγχου και Κώδικα Δεοντολογίας Εσωτερικών Ελεγκτών καθώς και τη σύνταξη ετήσιας έκθεσης πεπραγμένων του προηγούμενου έτους συνοδευόμενη από Γνώμη του Προϊσταμένου της Μονάδας προς τον επικεφαλής του φορέα για τη συνολική επάρκεια των δομών και του συστημάτων διακυβέρνησης, τη διαχείριση κινδύνων και των δικλίδων ελέγχου.
Η Μονάδα ενεργεί με βάση Ετήσιο Πρόγραμμα Εργασιών που συντάσσει ο Προϊστάμενός της και εγκρίνεται από τον επικεφαλής του φορέα. Το έργο είναι διαβεβαιωτικό/ελεγκτικό και συμβουλευτικό και επίσης περιλαμβάνει την παρακολούθηση της υλοποίησης των συστάσεων που διατυπώνονται στις εκθέσεις ελέγχου. Επιπλέον, προβλέπεται και η σύνταξη ετήσιου Προγράμματος Αξιολόγησης και Βελτίωσης Ποιότητας της ίδιας της Μονάδας. Κατά την υλοποίηση συγκεκριμένου έργου της Μονάδας και εφ’ όσον απαιτούνται εξειδικευμένες γνώσεις δύναται να ορισθεί υπάλληλος άλλης υπηρεσίας, ή άλλου φορέα του δημοσίου, ή ιδιωτών, με κατάλληλες γνώσεις και εμπειρία. Οι εσωτερικοί ελεγκτές έχουν πρόσβαση σε όλα τα αρχεία και χώρους του φορέα, ενώ εάν εντοπίσουν ενδείξεις απάτης δεν διεξάγουν οι ίδιοι την έρευνα αλλά ενημερώνουν τον επικεφαλής του φορέα για τις περαιτέρω νόμιμες ενέργειες.
Αρμοδιότητες συντονισμού, παρακολούθησης και αξιολόγησης των Μονάδων Εσωτερικού Ελέγχου ανατίθενται στην Εθνική Αρχή Διαφάνειας, το Υπουργείο Οικονομικών και το Ελεγκτικό Συνέδριο.
Το δεύτερο μέρος του νόμου, που περιλαμβάνει τα άρθρα 23-30, αφορά στην καθιέρωση του θεσμού του Συμβούλου Ακεραιότητας («Αυτοτελές Γραφείο Συμβούλου Ακεραιότητας») σε κάθε Υπουργείο (πλην του Υπουργείου Εξωτερικών και των υπουργείων Προστασίας του Πολίτη, Εθνικής Άμυνας και Ναυτιλίας και Νησιωτικής Πολιτικής), ενώ είναι δυνατή η σύσταση τέτοιου Γραφείου και σε άλλους φορείς του δημοσίου.
Οι αρμοδιότητες του Συμβούλου είναι:
α) υποστηρικτικές προς τους υπαλλήλους που χρήζουν συμβουλών σε θέματα δεοντολογίας και ακεραιότητας όπως σεξουαλική παρενόχληση, διακρίσεις, εκφοβισμός, ηθική παρενόχληση, σύγκρουση συμφερόντων,
β) ενημερωτικές προς το σύνολο των υπαλλήλων του φορέα σε θέματα δεοντολογίας και ακεραιότητας και
γ) συμβουλευτικές προς τη διοίκηση του φορέα για τα θέματα αυτά.
Ο νόμος προβλέπει τη δημιουργία στη Γενική Γραμματεία Ανθρώπινου Δυναμικού του Υπουργείου Εσωτερικών ενός Μητρώου Συμβούλων Ακεραιότητας στο οποίο εγγράφονται οι ενδιαφερόμενοι υπάλληλοι του δημοσίου. Οι εγγεγραμμένοι παρακολουθούν ειδικό πρόγραμμα επάρκειας που διοργανώνει το ΕΚΔΔΑ σε συνεργασία με το Υπουργείο Εσωτερικών. Η τελική επιλογή τους γίνεται με μέριμνα της Εθνικής Αρχής Διαφάνειας από τριμελή επιτροπή μετά από πρόσκληση εκδήλωσης ενδιαφέροντος.
Η θητεία του Συμβούλου είναι τριετής με δυνατότητα μιας ανανέωσης κατόπιν θετικής αξιολόγησης από την ανωτέρω τριμελή επιτροπή. Αρμόδια για τον συντονισμό των συμβούλων ακεραιότητας και για τα θέματα πειθαρχικής τους ευθύνης είναι η Εθνική Αρχή Διαφάνειας.
Τα άρθρα 31-78 (μέρη Γ΄, Δ΄ και Ε΄) καλύπτουν ένα ευρύ φάσμα θεμάτων που αφορούν σε ζητήματα δημόσιας διοίκησης και αυτοδιοίκησης, ανεξάρτητων αρχών και διάφορα νομικά πρόσωπα του Δημοσίου, ενώ τα άρθρα 79-83 (μέρος ΣΤ΄) αποτελούν μεταβατικές και εξουσιοδοτικές διατάξεις ή καταγράφουν τις καταργούμενες διατάξεις.
Η συζήτηση στη Βουλή εστιάσθηκε σε κάποια επί μέρους στοιχεία των δύο πρώτων μερών του νομοσχεδίου, όπως ο τρόπος στελέχωσης των Μονάδων Εσωτερικού Ελέγχου, η δυνατότητα αξιοποίησης ατόμων από τον ιδιωτικό τομέα και ο τρόπος επιλογής των Συμβούλων Ακεραιότητας. Από τα υπόλοιπα μέρη του νομοσχεδίου, εκτενής συζήτηση έγινε για τις ανεξάρτητες αρχές (άρθρα 70 και 71) και τις αρμοδιότητες της Οικονομικής Επιτροπής των Ο.Τ.Α. Α’ και Β’ Βαθμού (άρθρο 65).
Βαρβάρα Γεωργοπούλου
Δρ. Κοινοβουλευτικού Δικαίου και Πολιτικών Επιστημών
Υποσημειώσεις:
[1] Ο νόμος χρησιμοποιεί τον όρο «αναφορές» σε μετάφραση του αγγλικού όρου «reports». Ενδεχομένως θα ήταν ορθότερη η απόδοση της αγγλικής αυτής λέξης με τον όρο «εκθέσεις».
