Κυρίες και Κύριοι,
Θα ήθελα να ευχαριστήσω τον Πρόεδρο, Καθηγητή κύριο Ξενοφώντα Κοντιάδη, όπως και το Διοικητικό Συμβούλιο του Κέντρου Ευρωπαϊκού Συνταγματικού Δικαίου – Ίδρυμα Θεμιστοκλή και Δημήτρη Τσάτσου, για την πρόσκληση.
Η σημερινή εκδήλωση, εντάσσεται στο γενικότερο πλαίσιο της σημαντικής δράσης του Κέντρου, στα πεδία της έρευνας δημοσίων πολιτικών, της εκπαίδευσης και της συμμετοχής σε ερευνητικά δίκτυα.
Το πλούσιο έργο του Ιδρύματος, συμβάλλει έμπρακτα στην ανάγκη που έχει ο τόπος, να αναπτυχθεί πολιτειακή παιδεία. Αυτή είναι άλλωστε η πλέον κρίσιμη προϋπόθεση, για να οικοδομήσουμε ισχυρές δημοκρατικές συνειδήσεις. Για να μπορούμε, πάνω σε ρεαλιστικές βάσεις, να εξελίσσουμε το ευρωπαϊκό όραμα για ισχυρές φιλελεύθερες δημοκρατίες.
Στην κατεύθυνση αυτή, η εμβάθυνση σε ζητήματα λειτουργίας των δημοκρατικών θεσμών και η κατανόηση της γνώμης των Ελλήνων πολιτών για το Σύνταγμα, είναι αναγκαία. Κάτι που επιχειρείται εύστοχα, με την έρευνα κοινής γνώμης που παρουσιάζεται και συζητείται σήμερα.
Θα ξεκινήσω, λοιπόν, με το ζήτημα που τίθεται σχετικά με το αίσθημα υπερηφάνειας των Ελλήνων πολιτών για το Σύνταγμα της Ελλάδας. Και θα ήθελα να μου επιτραπεί ένα αρχικό σχόλιο, σχετικά με τη διατύπωση του ερωτήματος.
Το Σύνταγμα, αποτελεί τον υπέρτατο νόμο του κράτους, που βρίσκεται στην κορυφή της έννομης τάξης. Η εφαρμογή του είναι υποχρεωτική, και επομένως εκείνο που θα μπορούσαμε να αξιολογήσουμε ή να κρίνουμε, είναι το κατά πόσο εξυπηρετεί και θωρακίζει τους δημοκρατικούς θεσμούς, και επομένως την ίδια τη Δημοκρατία.
Από αυτή την άποψη, λοιπόν, ένα σημείο διερεύνησης εδώ, θα μπορούσε να αφορά στον βαθμό σεβασμού που νοιώθουν οι πολίτες για το Σύνταγμα. Νομίζω η διατύπωση αυτή θα ήταν πιο ακριβής.
Πάνω σ’ αυτό λοιπόν το ζήτημα, θα πρέπει σίγουρα να τονίσουμε ότι το Σύνταγμα του 1975 είναι δημοκρατικό και φιλελεύθερο, με έντονα στοιχεία κοινωνικού φιλελευθερισμού. Εγγυάται την απρόσκοπτη άσκηση των θεμελιωδών δικαιωμάτων του ανθρώπου, και θωρακίζει τη Δημοκρατία μας, εδώ και πολλές δεκαετίες.
Στα αποτελέσματα της έρευνας, άλλωστε, αποτυπώνεται ξεκάθαρα η εμπιστοσύνη της κοινής γνώμης στο Σύνταγμα. Και θεωρώ ότι είναι ένα πολύ σημαντικό εύρημα. Μιλώντας προσωπικά δε, ως βουλευτής, πέραν του ότι είναι απόλυτο το χρέος μου να σέβομαι και να υπηρετώ το Σύνταγμα και τους νόμου, θα πω ότι ένας λόγος παραπάνω για τον σεβασμό αυτόν είναι γιατί πράγματι το Σύνταγμα του 1975 έχει καταφέρει να θωρακίσει στο ακέραιο το πολίτευμα.
Να απορροφήσει κραδασμούς σε περιόδους κρίσεων, και φυσικά να μακροημερεύσει.
Και εφόσον έχει μακροημερεύσει, είναι σαφές ότιη συμβολή του στη δημοκρατική σταθερότητα από το 1975 μέχρι και σήμερα είναι αδιαμφισβήτητη.
Είναι κάτι που επίσης αποτυπώνεται συντριπτικά στην έρευνα. Αποτελεί, μάλιστα, το μακροβιότερο Σύνταγμα της Ελλάδας, από την εποχή του πρώτου οριστικού της Τροιζήνας. Και αυτό τα λέει όλα.
Έχει και ένα πλεονέκτημα ακόμα – και οι 4 αναθεωρήσεις που έγιναν δεν αλλοίωσαν τη φυσιογνωμία του. Έμειναν μέσα στο πνεύμα του. Αυτό ήταν κάτι που συνέβαλε στο να επικαιροποιηθεί και να αποκτήσει ακόμα πιο σταθερές κανονιστικές ρίζες.
Έως σήμερα, λοιπόν, έχουν γίνει οι αναθεωρήσεις που χρειάστηκαν, με βάση τις κοινωνικές ανάγκες και τις προκλήσεις ων καιρών. Αλλά θα πρέπει να γνωρίζουμε ότι δεν μπορούμε να μπαίνουμε σ’ αυτή τη λογική συνέχεια. Γιατί είναι σαν να αμφισβητείται η διαχρονική αξία του ισχύοντος συνταγματικού χάρτη. Είναι λοιπόν ένα πολύ πετυχημένο και σύγχρονο Σύνταγμα που προστατεύει καλά τους δημοκρατικούς θεσμούς.
Είναι γεγονός ότι δεν κινδυνεύουμε από την ανατροπή της Δημοκρατίας στην Ελλάδα, παρά τα όποια λάθη που έχουν γίνει. Αυτό φυσικά δεν σημαίνει ότι θα πρέπει να εφησυχάζουμε. Διότι η Δημοκρατία είναι εύθραυστο αγαθό και χρειάζεται πάντα επαγρύπνηση.
Πέραν της εμπιστοσύνη της κοινής γνώμης στο Σύνταγμα, που έχει αποτυπωθεί στην έρευνα, προκύπτει επίσης ότι θα πρέπει να μείνουμε πολύ προσηλωμένοι στην εφαρμογή του. Το βλέπουμε πρώτα από όλα, στο ζήτημα της λειτουργίας της δικαστικής εξουσίας, και στη διαφαινόμενη επιφυλακτικότητα των πολιτών ως προς την ανεξαρτησία της.
Θα πρέπει να είμαστε ειλικρινείς. Δυστυχώς υπάρχουν φαινόμενα που συνηγορούν στην άποψη ότι, η δικαστική εξουσία δεν είναι πάντοτε ανεξάρτητη.
Είναι όμως η εξαίρεση και όχι ο κανόνας. Προφανώς η δικαστική εξουσία φαίνεται κάποιες φορές εξαρτώμενη από την εκτελεστική εξουσία. Αυτή είναι η τάση, κακώς βέβαια, της εκτελεστικής εξουσίας, και όχι μόνο στην Ελλάδα.
Αυτό που έχει σημασία να πούμε εδώ, όμως, είναι ότι αναμένουμε από την ίδια τη Δικαιοσύνη να υπερασπιστεί, να θωρακίσει την ανεξαρτησία της. Διότι το ίδιο το Σύνταγμα, στο άρθρο 87 παρ.1, καθιερώνει, όσο για κανένα άλλο άμεσο όργανο του κράτους, την έννοια της προσωπικής και λειτουργικής ανεξαρτησίας.
Για να είναι σε θέση ακριβώς η δικαστική εξουσία να λέει «όχι» στην εκάστοτε εκτελεστική εξουσία. Η ίδια η δικαιοσύνη, επομένως, θα πρέπει να υπερασπίζεται την ανεξαρτησία της, η οποία απορρέει άμεσα από το ίδιο το Σύνταγμα.
Το ίδιο ακριβώς θα πρέπει να επιδιώκεται και από τα ΜΜΕ, που είναι η λεγόμενη 4η εξουσία, οι φορείς της οποίας έχουν δικαιώματα όπως και υποχρεώσεις κατά το Σύνταγμα. Και φυσικά προστατεύονται από αυτό. Ο ίδιος ο Τύπος, όμως, όπως και στην περίπτωση της δικαστικής εξουσίας, θα πρέπει να θωρακίσει στο ακέραιο την ανεξαρτησία του. Διότι ο βαθμός ανεξαρτησίας του είναι συνώνυμο με την ποιότητα της Δημοκρατίας.
Όσον αφορά το ζήτημα της τήρησης της νομιμότητας από τους εκάστοτε κυβερνώντες, είναι άλλο ένα σημείο στο οποίο αποτυπώνεται η δυσπιστία των πολιτών και θα πρέπει συζητηθεί.
Θα ξεκινήσω λέγοντας ξεκάθαρα, όσο και αν ακούγεται αυτονόητο ότι οι κυβερνώντες και οι πολιτικοί εν γένει πρέπει να σέβονται το Σύνταγμα και τους νόμους. Μιλώντας για τους κυβερνώντες, θα έλεγα πολύ απλά ότι αν η εκτελεστική εξουσία δεν σέβεται το Σύνταγμα, ουσιαστικά υπονομεύει την ίδια τη δημοκρατική της νομιμοποίηση.
Όπως γνωρίζουμε, τη νομοθετική πρωτοβουλία στη Βουλή την έχει στη συντριπτική πλειοψηφία η εκτελεστική εξουσία. Όταν λοιπόν εκτελεστική εξουσία (η κυβέρνηση) εισηγείται ένα νομοσχέδιο στη βουλή, είναι σαφές ότι θα πρέπει να ερμηνεύει τον νόμο σύμφωνα με το Σύνταγμα και όχι το Σύνταγμα σύμφωνα με τον νόμο.
(Αυτό ισχύει φυσικά και για τη νομοθετική εξουσία που ψηφίζει τους νόμους.)
Σε κάθε περίπτωση, ο σεβασμός στο Σύνταγμα και τους νόμους αποτελεί τον θεμέλιο λίθο για την ορθή λειτουργία του κράτους, των δημοκρατικών θεσμών, των θεμελιωδών συμφερόντων του κοινωνικού συνόλου και φυσικά, της ίδιας της Δημοκρατίας.
Για τον λόγο ακριβώς αυτόν, δεν μπορεί, και αυτό είναι ξεκάθαρο, να παραβιάζεται σε καμία περίπτωση. Θα προσθέσω, μάλιστα, ότι τις έκτακτες περιστάσεις, που μπορεί να επιφέρουν αποκλίσεις, τις προβλέπει το ίδιο το Σύνταγμα.
Αυτό είναι και το μεγαλείο του. Ότι ενσωματώνει τις έκτακτες περιπτώσεις, και τις ρυθμίζει.
Θα ήθελα εδώ να αναφερθώ, και στο ζήτημα της παραβίασης του Συντάγματος για λόγους ασφάλειας του κράτους, με αφορμή το σκέλος της έρευνας που το θέτει.
Πρώτο από όλα, η ίδια η έννοια του απορρήτου και της κάμψης του για λόγους εθνικής ασφάλειας είναι Συνταγματικά κατοχυρωμένη. Την προβλέπει το αρ.19 του Συντάγματος και ήλθε να την εξειδικεύσει ο Ν. 5002/2022.
Θα πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι αρκετά πράγματα έγιναν προς τη σωστή κατεύθυνση, με αφορμή την υπόθεση των υποκλοπών, και το ζήτημα της άρσης του απορρήτου για λόγους εθνικής ασφάλειας. Πρέπει να πούμε όμως εδώ δύο πράγματα.
Πρώτον, ότι ήθελε πολύ προσοχή το ξεκαθάρισμα των αρμοδιοτήτων της ΑΔΑΕ, για την οποία υπάρχει ήδη ο εκτελεστικός νόμος 3115/2003. Διότι εδώ φαίνεται ότι ο 5002 «πειράζει» την ΑΔΑΕ.
Δεύτερον, ότι έπρεπε η διατύπωση για την έννοια της εθνικής ασφάλειας στον 5002 να είναι λιγότερο ευρεία. Εδώ όμως είναι και η δουλειά της δικαιοσύνης. Να την κάνει ακόμα πιο συγκεκριμένη μέσα από τη νομολογία.
Όπως γνωρίζουμε, η έννοια της εθνικής ασφάλειας είναι μία αόριστη νομική έννοια, που αφορά στους εξωτερικούς κινδύνους της χώρας, σε αντίθεση με τους εσωτερικούς κινδύνους που ανάγονται στη δημόσια τάξη.
Μιλώντας, λοιπόν, για την εθνική ασφάλεια και τους εξωτερικούς κινδύνους, η αυξημένη ανάγκη για περαιτέρω εξειδίκευση έγκειται και στο ότι, σήμερα δεν έχουμε μόνο τους πολιτικούς ή στρατιωτικούς κινδύνους, όπως παλιά.
Αντιμετωπίζουμε νέους, υβριδικούς κινδύνους, που προέρχονται από ασύμμετρες απειλές, οι οποίες μπορούν να πλήξουν την ασφάλεια της χώρας.
Σε κάθε περίπτωση, το ζήτημα της ισορροπίας ανάμεσα στην απόλυτη προστασία της εθνικής ασφάλειας και την απαρέγκλιτη εφαρμογή του Συντάγματος είναι ένα ιδιαίτερα σοβαρό θέμα.
Όπου σίγουρα δεν χωράνε ο λαϊκισμός και η ανέξοδη αντιπολίτευση. Εμείς, ειδικά, οι βουλευτές έχουμε χρέος να στεκόμαστε θεσμικά απέναντι σε τέτοια ζητήματα. Πέραν και πάνω από κόμματα και ιδεολογίες. Επειδή πλησιάζουμε σε εθνικές εκλογές, Ξεκάθαρα πρέπει να πω ότι δεν μπορούμε να πορευτούμε σε αυτές με ένα ζήτημα ανοιχτό.
Ανακεφαλαιώνοντας λοιπόν, θα λέγαμε ότι σε καμία περίπτωση το Σύνταγμα δεν μπορεί να παραβιάζεται υπό οποιαδήποτε συνθήκη. Γιατί πάνω από όλα είναι ο θεμέλιος εγγυητής της δημοκρατίας. Εκείνο που έχει σημασία να πούμε είναι ότι ο ελληνικός λαός έχει ιδιαίτερα αυξημένη δημοκρατική ευαισθησία. Διότι έχει πικρή εμπειρία ιστορικά από παραβιάσεις και εκτροπές του Συντάγματος.
Έχω λοιπόν απόλυτη εμπιστοσύνη στην κρίση του ελληνικού λαού, ο οποίος αξιολογεί τόσο την εκτελεστική εξουσία, όσο και τους πολιτικούς γενικότερα, με αυξημένα δημοκρατικά αντανακλαστικά. Και αυτό είναι μία απάντηση σε όσους πιστεύουν ότι οι Έλληνες πολίτες κρίνουν μόνο με στενά οικονομικά, ή ωφελιμιστικά κριτήρια.
Δεν συμμερίζομαι καθόλου αυτή την άποψη. Αντίθετα, όπως προκύπτει και από τα αποτελέσματα της έρευνας, ο ελληνικός λαός φαίνεται να δίνει μεγάλη βαρύτητα στην τήρηση του Συντάγματος και την προστασία των δημοκρατικών θεσμών.
Γιατί γνωρίζει ότι είναι αυτό που προστατεύει διαχρονικά τα δικαιώματα και τα συμφέροντά του. Πάντα και ιδίως σε περιόδους κρίσεων, όπως ήταν η δεκαετής οικονομική κρίση, κατά την οποία το Σύνταγμα άντεξε, και φρέναρε αρκετούς περιορισμούς πάνω στα κοινωνικά δικαιώματα.
Όσον αφορά στην υγειονομική κρίση, οφείλουμε να πούμε ότι ελάχιστες ως μηδενικές παραβιάσεις του Συντάγματος έγιναν. Αυτό το αποδεικνύει η νομολογία του ΣτΕ, σύμφωνα με την οποία, σε πολλές προσφυγές (για παράδειγμα για τον υποχρεωτικό εμβολιασμό), κρίθηκε ότι δεν έγιναν παραβιάσεις.
Αντ’ αυτού θα έλεγα ότι η κρίση της πανδημίας επισφράγισε τη διαχρονική ορθότητα του ισχύοντος Συντάγματος του 1975, το οποίο έχει ως βάση τον Φιλελευθερισμό με κοινωνικό προσανατολισμό.
Στη σύγχρονη εποχή των μεγάλων προκλήσεων και των τεράστιων ανατροπών, η φιλελεύθερη δημοκρατία και το Σύνταγμα που τη θεμελιώνει, αποτελούν τους κρισιμότερους εγγυητές του απαραβίαστου των δικαιωμάτων όλων των πολιτών.
Είναι οι εγγυητές των συμφερόντων του ελληνικού λαού, των ίσων ευκαιριών, της δικαιοσύνης, της ανάπτυξης, της κοινωνικής προστασίας και της προόδου.
Το ελληνικό Σύνταγμα του 1975 ήταν και είναι το μοναδικό θεσμικό καταφύγιο κάθε κρίσης. Προστάτευσε το κοινωνικό σύνολο και ενέπνευσε για τη χάραξη μεταρρυθμιστικών πολιτικών σε κρίσιμους τομείς, όπως στην παιδεία, την υγεία, την οικονομία.
Εκεί θα πρέπει αναζητηθούν και σήμερα, μέσα σε αυτό το πολύπλοκο περιβάλλον αστάθειας και αβεβαιότητας, οι λύσεις και οι εγγυήσεις για την πρόοδο, την ευημερία και την Ελευθερία των Ελλήνων πολιτών.
Σας ευχαριστώ.
‘Ολγα Κεφαλογιάννη
Βουλευτής Α’ Αθηνών
