Από τις 13 Ιανουαρίου έχει τεθεί σε δημόσια διαβούλευση το σχέδιο νόμου με τίτλο «Εισαγωγή στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση, Προστασία της Ακαδημαϊκής Ελευθερίας, Αναβάθμιση του Ακαδημαϊκού Περιβάλλοντος και άλλες διατάξεις»[1]. Το εν λόγω νομοσχέδιο προβλέπει, μεταξύ άλλων διαφιλονικούμενων διατάξεων οι οποίες δεν αποτελούν όμως αντικείμενο του παρόντος κειμένου, τη σύσταση Ομάδων Προστασίας Πανεπιστημιακού Ιδρύματος (ΟΠΠΙ), που θα στελεχώνονται από κατώτερους αξιωματικούς της ΕΛΑΣ και ειδικούς φρουρούς. Οι ΟΠΠΙ ορίζεται ότι θα είναι αρμόδιες για την άσκηση αστυνομικών καθηκόντων, όπως η αποτροπή τέλεσης αδικημάτων εντός των χώρων των ΑΕΙ, η πραγματοποίηση περιπολιών και η αντιμετώπιση της παραβατικότητας.
Αυτές οι προβλέψεις απέχουν πολύ από την προστασία της ακαδημαϊκής ελευθερίας, στην οποία ο τίτλος του νομοσχεδίου ισχυρίζεται ότι συμβάλλουν. Η ακαδημαϊκή ελευθερία με βάση την κλασσική διδασκαλία του Αριστόβουλου Μάνεση συνέχεται με την ελευθερία της επιστημονικής έρευνας και διδασκαλίας (αρ. 16 παρ΄. 1 του Συντάγματος) και με το “πλήρως αυτοδιοίκητο” των Πανεπιστημιακών Ιδρυμάτων που προβλέπεται στο άρθρο 16 παρ. 5 εδ. α΄ του Συντάγματος (“Η ανώτατη εκπαίδευση παρέχεται αποκλειστικά από ιδρύματα που αποτελούν νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου με πλήρη αυτοδιοίκηση”)[2]. Ειδικότερα, ο συντακτικός νομοθέτης του 1975 έθεσε, με βάση την ιδιαίτερη φυσιογνωμία του Πανεπιστημίου, μια συνταγματική εγγύηση, που προστατεύει τον συγκεκριμένο χώρο ως βιόσφαιρα ορισμένων δικαιωμάτων που συνδέονται άρρηκτα με αυτόν[3]. Από αυτήν την άποψη, κρίσιμο για την (αντι)συνταγματικότητα της επίμαχης πρόβλεψης είναι το γεγονός ότι η επιχειρησιακή δράση, η διεύθυνση και η εποπτεία της νέας υπηρεσίας θα ανήκουν στο Υπουργείο Προστασίας του Πολίτη και στον αρχηγό της ΕΛΑΣ, ανεξάρτητα από το αν στο νομοσχέδιο αναφέρεται ότι θα συνεργάζονται με τις πρυτανικές αρχές[4]. Συνοψίζοντας με απλά λόγια, η συγκεκριμένη πρόβλεψη είναι ασύμβατη με τη συνταγματική εγγύηση του αυτοδιοίκητου των Πανεπιστημίων και εν γένει της ακαδημαϊκής ελευθερίας.
Επιπλέον, αξίζει να υπογραμμιστεί το γεγονός ότι τόσο στο άρθρο 13 του νομοσχεδίου όσο και στη δέκατη τέταρτη από τις 15 ερωτήσεις – απαντήσεις που έδωσε στο φως της δημοσιότητας το υπουργείο Παιδείας[5], αποστολή των ΟΠΠΙ θα είναι η πρόληψη και αντιμετώπιση της παραβατικότητας εν γένει, όχι απλώς της εγκληματικότητας. Δεν περιορίζεται δηλαδή σε ποινικά κολάσιμες πράξεις αλλά σε κάθε είδους παράβαση. Εάν αυτή η διάταξη ερμηνευθεί λαμβάνοντας υπ’ όψιν το γεγονός ότι στο ίδιο νομοσχέδιο προβλέπεται πληθώρα πειθαρχικών παραπτωμάτων (άρθρο 17), συνάγεται η αρμοδιότητα της Αστυνομίας και για αυτά. Για να καταδειχθεί το σε πόσο ακραίες καταστάσεις είναι δυνατό να οδηγήσει αυτή η πρόβλεψη, ας αναλογιστούμε το εξής: εφόσον α) οι αστυνομικοί των ΟΠΠΙ έχουν ως αποστολή (και) την πρόληψη της παραβατικότητας και β) η παραβίαση του αδιάβλητου των εξετάσεων συνιστά πειθαρχικό παράπτωμα δηλαδή εκδήλωση παραβατικής συμπεριφοράς (αρ. 17 παρ. 2 εδ. α΄), δεν αποκλείεται οι αστυνομικοί των ΟΠΠΙ να κάνουν ακόμα και επιτήρηση στις εξετάσεις στο πλαίσιο της πρόληψης εκδηλώσεων παραβατικής συμπεριφοράς! Τέλος, παρά τα περί αντιθέτου λεγόμενα, σε καμία χώρα της Ευρώπης δεν υπάρχει μόνιμη παρουσία και προληπτικές περιπολίες της Αστυνομίας μέσα στα πανεπιστήμια, παρά μόνο προσωπικό φύλαξης και θυρωροί, όπως συμβαίνει βέβαια και στην Ελλάδα.
Η κατάθεση του εν λόγω νομοσχεδίου με τις συγκεκριμένες προβλέψεις εγείρει όμως και ένα επιπλέον ζήτημα, που αφορά τη δημοκρατική νομιμοποίησή του. Η κυβέρνηση επέλεξε να προχωρήσει σε αυτό, σε μια περίοδο κατά την οποία βρίσκεται σε έξαρση η πανδημία και ισχύει ο γενικός περιορισμός κυκλοφορίας. Αυτή η επιλογή βρίσκεται στον αντίποδα όσων διαλαμβάνει πρόσφατο Ψήφισμα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, που κάλεσε τις εθνικές κυβερνήσεις “να απέχουν από τη θέσπιση μέτρων με ισχυρό αντίκτυπο στα θεμελιώδη δικαιώματα” και τούτο “ιδίως σε μια κατάσταση όπου οι ανησυχίες για τη δημόσια υγεία δεν επιτρέπουν τη δέουσα δημοκρατική συζήτηση και την ασφαλή διαμαρτυρία”[6]. Η συλλογή χιλίων περίπου υπογραφών από πανεπιστημιακούς και είκοσι χιλιάδων περίπου υπογραφών από φοιτητές
σε κείμενα αντίθεσης προς την εν λόγω πρόβλεψη , αλλά και οι σχετικές αποφάσεις Συγκλήτων των περισσότερων Ιδρυμάτων (ΑΠΘ, Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών, Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, Παντείου Πανεπιστημίου, Πανεπιστημίου Κρήτης, Ελληνικού Μεσογειακού Πανεπιστημίου, Πανεπιστημίου Ιωαννίνων κ.ά.), καθιστούν περιττή κάθε αμφιβολία για το μέγεθος της αμφισβήτησής της στο πλαίσιο της πανεπιστημιακής κοινότητας[7]. Με αυτά τα δεδομένα, η κατάθεση προς ψήφιση νομοσχεδίου για ένα τόσο αμφιλεγόμενο ζήτημα σε μια περίοδο έξαρσης της πανδημίας και γενικού περιορισμού της κυκλοφορίας, αποτελεί αυταρχική μεθόδευση. Αυτή η μεθόδευση γίνεται μάλιστα ακόμα πιο προκλητική, εάν συνυπολογιστεί το γεγονός ότι δεν υπάρχει οποιοσδήποτε αντικειμενικός λόγος επίσπευσης της εν λόγω νομοθετικής πρωτοβουλίας καθώς δεν γίνονται μαθήματα δια ζώσης και ως εκ τούτου η κυκλοφορία στα Πανεπιστήμια (άρα και η πιθανότητα διάπραξης αδικημάτων, τα οποία υποτίθεται ότι επιδιώκεται να αποτραπούν) είναι μηδαμινή.
Αντί επιλόγου, θα περιοριστώ στην παράθεση μιας καίριας παρατήρησης του Αριστόβουλου Μάνεση, η οποία θέτει τον πήχυ του διακυβεύματος που τίθεται πλέον ενώπιον της πανεπιστημιακής κοινότητας: “Η προστασία της ακαδημαϊκής ελευθερίας δεν είναι μόνο συνταγματική διάταξη. Πριν απ’ αυτήν ήταν, στο κοινωνικοπολιτικό πεδίο, διεκδίκηση· ύστερ’ απ’ αυτήν είναι κατάκτηση. Και θα λειτουργήσει, στο μέτρο ιδίως που οι διδάσκοντες και οι διδασκόμενοι στα ΑΕΙ θα έχουν τη θέληση και τη δύναμη να την περιφρουρήσουν και να την αξιοποιήσουν”[8].
Χαράλαμπος Κουρουνδής
ΔΝ, μεταδιδακτορικός ερευνητής (υπότροφος ΙΚΥ)
Υποσημειώσεις:
[1] Βλ. http://www.opengov.gr/ypepth/?p=5836.
[2] Βλ. Α. Μάνεση, «Η συνταγματική προστασία της ακαδημαϊκής ελευθερίας», στου ίδιου, Συνταγματική Θεωρία και Πράξη, τ. Ι, Σάκκουλα, Αθήνα-Θεσσαλονίκη 1980, σελ. 702-703.
[3] Βλ. Γ. Σωτηρέλη, «Ανέφικτη και απρόσφορη η “κατάργηση”του ασύλου, https://www.constitutionalism.gr/anefikti-kai-aprosfori-i-katargisi-tou-asilou/?hilite=%27%CF%83%CF%89%CF%84%CE%B7%CF%81%CE%AD%CE%BB%CE%B7%CF%82%27%2C%27%CE%AC%CF%83%CF%85%CE%BB%CE%BF%27.
[4] Βλ. Ξ. Κοντιάδη, «Η αυτοπροστασία των πανεπιστημίων», https://www.syntagmawatch.gr/trending-issues/h-aytoprostasia-twn-panepistimiwn/ . Το στοιχείο αυτό θέτει ως κρίσιμο και ο Φ. Βασιλόγιαννης, «Η εγγύηση της πανεπιστημιακής αστυνομικής εξουσίας», https://www.constitutionalism.gr/2020-09-vassiloyannis-panepistimiaki-astynomia/, ο οποίος τάσσεται υπέρ της άσκησης αστυνομικού τύπου εξουσίας από μη αστυνομικά όργανα ως απόρροια της πλήρους αυτοδιοίκησης των ΑΕΙ.
[5] Βλ. https://www.minedu.gov.gr/news/47523-13-01-21.
[6] Βλ. https://www.europarl.europa.eu/news/el/press-room/20201109IPR91118/na-uperischuoun-oi-europaikes-axies-akomi-kai-se-katastasi-ektaktis-anagkis.
[7] Βλ. https://rosa.gr/ochi-astynomia-sta-panepistimia-2/.
[8] Α. Μάνεσης, ό.π., σελ. 714 (οι υπογραμμίσεις δικές του).
