ΕΙΣΑΓΩΓΗ
1 . Η μιντιακή υπερπροβολή, με αφορμή την ανάρτηση από επώνυμο πρόσωπο στο διαδίκτυο βίντεο, που αφορούσε στην αποτύπωση ερωτικών συνευρέσεων, χωρίς την συναίνεση της συντρόφου του, επανάφερε εμφατικά στο προσκήνιο τη συζήτηση για την εκδικητική πορνογραφία ( Revenge porn).
2 . Στο παρελθόν υπήρξαν και άλλες ανάλογες περιπτώσεις μη συναινετικής πορνογραφίας, οι οποίες απασχόλησαν τα Ποινικά Δικαστήρια και διαμόρφωσαν νομολογιακά δεδομένα, ως προς την ποινική μεταχείριση των συγκεκριμένων δραστών και την εφαρμογή και ερμηνεία των διατάξεων του υφιστάμενου νομοθετικού πλαισίου (άρθρο 38 ν. 4624/2019).
ΤΟ ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ
1 . Το ισχύσαν νομοθετικό πλαίσιο ορίζεται από το άρθρο 38 ν. 4624/2019 με τίτλο «αρχή προστασίας δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα κλπ.», με το οποίο τυποποιείται η επενέργεια επί προσωπικών δεδομένων και συγκεκριμένα: στην παρ. 1 περ. α΄ του ως άνω άρθρου προβλέπεται η χωρίς δικαίωμα επέμβασης γνώση προσωπικών δεδομένων σε σύστημα αρχειοθέτησης. Στην παρ. 1 περ. β΄ τιμωρείται η χωρίς δικαίωμα επεξεργασία των προσωπικών δεδομένων (συλλογή, αντιγραφή, αποθήκευση, αλλοίωση κλπ.). Οι πράξεις αυτές τιμωρούνται με ποινή φυλάκισης ως ένα έτος. Στην παρ. 2 του ως άνω άρθρου προβλέπεται διακεκριμένο έγκλημα που τελείται με τη μετάδοση, διάδοση των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα, τα οποία απέκτησε ο δράστης σύμφωνα με την παρ. 1 περ. α΄ . Η πράξη αυτή τιμωρείται με ποινή φυλάκισης και χρηματική ποινή. Τέλος με την παρ. 4 τιμωρείται ο υπαίτιος των πράξεων των προηγουμένων παραγράφων με κάθειρξη μέχρι 10 ετών, εάν είχε σκοπό να προσπορίσει στον εαυτό του ή σε άλλον παράνομο περιουσιακό όφελος ή να προκαλέσει περιουσιακή ζημία σε άλλον ή να βλάψει άλλον και το συνολικό όφελος ή η συνολική ζημία υπερβαίνει το ποσόν των 120.000 ευρώ.
2 . Η ερμηνευτική προσέγγιση του ως άνω άρθρου 38 ν. 4624/2019 από την νομολογία (ενδεικτικά ΑΠ 505/2020 και ιδίως ΑΠ 686/2021) ως προς την υπαγωγή σε αυτήν των πραγματικών περιστατικών που συνιστούν το φαινόμενο της μη συναινετικής ανάρτησης στο διαδίκτυο οπτικοκοακουστικού υλικού με ερωτικό περιεχόμενο (Revenge porn) κατέδειξε τα όρια εφαρμογής της διάταξης αυτής τόσο ως προς τη δυνατότητα υπαγωγής των περιπτώσεων του Revenge porn στην νομοτυπική μορφή που περιγράφεται στο άρθρο 38 ν. 4624/2019 όσο και ως προς τον χαρακτηρισμό της ως πλημμελήματος ή κακουργήματος[1].
3 . Κοινή διαπίστωση σχεδόν όλων των κριτικών παρατηρήσεων (με ιδιαίτερη αναφορά στην ΑΠ 686/2021) είναι ότι: οι περιπτώσεις της μη συναινετικής πορνογραφίας (Revenge porn) δεν δύναται να υπαχθούν στην νομοτυπική μορφή του άρθρου 38 ν 4624/2019 περί παραβίασης προσωπικών δεδομένων και θα πρέπει το φαινόμενο αυτό να αντιμετωπιστεί ως μορφή έμφυλης «κυβερνοβίας » (cyber violence) με τη θέσπιση ειδικών ποινικών διατάξεων που θα προστατεύουν το έννομο αγαθό της σεξουαλικής αυτοδιάθεση[2].
Η ΝΕΑ ΔΙΑΤΑΞΗ (άρθρο 346 Π.Κ.) για την εκδικητική πορνογραφία
1 . Η ανάγκη θέσπισης ειδικής ποινικής διάταξης για την αντιμετώπιση της εκδικητικής πορνογραφίας κατέληξε στην ψήφιση του ν. 4947/23 – 6 – 2022 με το άρθρο 38 του οποίου προστίθεται στον Ποινικό Κώδικα το άρθρο 346 περί εκδικητικής πορνογραφίας, το οποίο εντάσσεται στο δέκατο ένατο κεφάλαιο του ΠΚ (Εγκλήματα κατά της γενετήσιας ελευθερίας και εγκλήματα οικονομικής εκμετάλλευσης της γενετήσιας ζωής). Η νομοτυπική μορφή του νέου άρθρου 346 ΠΚ έχει ως ακολούθως:
Άρθρο 346
Εκδικητική πορνογραφία
- Όποιος χωρίς δικαίωμα κοινολογεί σε τρίτο πρόσωπο ή αναρτά σε κοινή θέα, πραγματική, αλλοιωμένη ή σχεδιασμένη εικόνα ή κάθε είδους οπτικό ή οπτικοακουστικό υλικό, στο οποίο αποτυπώνεται μη δημόσια πράξη άλλου που αφορά στη γενετήσια ζωή του, τιμωρείται με φυλάκιση τουλάχιστον τριών (3) ετών και χρηματική ποινή.
- Όποιος απειλεί άλλον ότι θα τελέσει τις πράξεις της παρ. 1 τιμωρείται με ποινή φυλάκισης τουλάχιστον ενός (1) έτους. Αν ο υπαίτιος της πράξης του προηγουμένου εδαφίου εξαναγκάζει άλλον σε πράξη ή παράλειψη ή ανοχή για την οποία αυτός δεν έχει υποχρέωση, τιμωρείται με ποινή φυλάκισης τουλάχιστον δύο (2) ετών.
- Με κάθειρξη έως οκτώ (8) έτη και χρηματική ποινή τιμωρείται η πράξη της παρ. 1 αν τελείται: α ) με ανάρτηση στο διαδίκτυο ή σε μέσο κοινωνικής δικτύωσης με αόριστο αριθμό αποδεκτών, β) από ενήλικο και αφορά σε ανήλικο, γ) σε βάρος νυν ή πρώην συζύγου ή συντρόφου του υπαιτίου ή σε βάρος προσώπου που συνοικεί με αυτόν ή έχει μαζί του σχέση εργασίας ή υπηρεσίας ή βρίσκεται υπό την επιμέλεια ή την προστασία του ή δεν μπορεί να υπερασπίσει τον εαυτό του, δ) με σκοπό να προσπορίσει ο υπαίτιος στον εαυτό του ή σε άλλον περιουσιακό όφελος.
- Αν κάποια από τις πράξεις των προηγουμένων παραγράφων οδήγησε το θύμα σε απόπειρα αυτοκτονίας επιβάλλεται κάθειρξη και χρηματική ποινή. Αν η πράξη του προηγουμένου εδαφίου οδήγησε στο θάνατο επιβάλλεται κάθειρξη τουλάχιστον δέκα (10) ετών και χρηματική ποινή.
2 . Σύμφωνα με την αιτιολογική έκθεση με την προσθήκη του άρθρου 346 τυποποιείται ως αξιόποινη πράξη που προσβάλλει τα έννομα αγαθά της γενετήσιας ζωής και ελευθερίας, η μη συναινετική κοινολόγηση ή η ανάρτηση στο διαδίκτυο ή σε μέσα κοινωνικής δικτύωσης, προσωπικών εικόνων ή οπτικοακουστικού υλικού που ανάγονται στη γενετήσια ζωή του παθόντος ακόμα και αν αυτές δημιουργήθηκαν με τη συναίνεσή του. Σημειώνεται ότι η εν λόγω συμπεριφορά συνιστά μορφή σύγχρονης κυβερνοβίας σύμφωνα με τον ορισμό του Συμβουλίου της Ευρώπης, η οποία αποσκοπεί να εκθέσει, στιγματίσει και προσβάλλει του αποδέκτες της.
3 . Αναλυτικά, στην παρ. 1 του άρθρου 346 ΠΚ τυποποιείται ως αξιόποινη, τιμωρούμενη σε βαθμό σοβαρού πλημμελήματος κάθε πράξη με την οποία ο δράστης χωρίς δικαίωμα αποκαλύπτει ή αναρτά στο διαδίκτυο κάθε είδους οπτικό ή οπτικοακουστικό υλικό, όπως για παράδειγμα φωτογραφίες, εικόνες ή video, στα οποία απεικονίζεται η γενετήσια ζωή του θύματος. Όπως προκύπτει το εν λόγω έγκλημα διαμορφώνεται ως ουσιαστικό (αποτελέσματος), καθώς η ίδια η κοινολόγηση συνίσταται στη βλάβη της γενετήσιας ζωής του θύματος. Σημειώνεται ότι για την επέλευση της βλάβης πρέπει η πράξη του δράστη να παραπέμπει σε ταυτοποιήσιμο πρόσωπο (να διακρίνεται το πρόσωπο του θύματος ή τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που το καθιστούν αναγνωρίσιμο. Στην παρ. 2 τυποποιούνται ουσιαστικά πράξεις απειλής (άρθρο 333 ΠΚ) και παράνομης βίας (άρθρο 330 ΠΚ), οι οποίες λόγω της αφόρητης πίεσης που προκαλούν στο θύμα, τιμωρούνται με αυστηρότερο πλαίσιο ποινής. Στην παρ. 3 προβλέπονται διακεκριμένες κακουργηματικές μορφές του εγκλήματος που επισύρουν ποινή κάθειρξης μέχρι οκτώ (8) ετών και χρηματική ποινή. Τέλος στην παρ. 4 καθιερώνονται εκ του αποτελέσματος ιδιαίτερα διακεκριμένες μορφές του εν λόγω εγκλήματος όταν οι πράξεις των προηγουμένων παραγράφων είχαν ως αποτέλεσμα να οδηγήσουν το θύμα σε αυτοκτονία ή απόπειρά της.
ΚΡΙΤΙΚΗ ΑΠΟΤΙΜΗΣΗ
1 . Η θέσπιση της διάταξης αυτής και η ενσωμάτωσή της στα εγκλήματα κατά της γενετήσιας ελευθερίας εναρμονίζει το νομικό καθεστώς της χώρας μας προς αντίστοιχες ευρωπαϊκές πρακτικές[3]. Θεωρώ ότι η ένταξή της στα εγκλήματα κατά της γενετήσιας ελευθερίας είναι εύστοχη, αφού το έννομο αγαθό στην προστασία του οποίου αποσκοπεί είναι αυτό της γενετήσιας ελευθερίας, άλλως της σεξουαλικής αυτοδιάθεσης στο βαθμό που καλύπτει την επιλογή συντρόφου, την επιλογή της στιγμής, του τόπου και του τρόπου των ερωτικών πράξεων, δεδομένου ότι οι προσωπικές αυτές στιγμές που προορίζονταν να παραμείνουν ιδιωτικές, καθίστανται δημόσιες χωρίς συγκατάθεση[4].
Ερμηνευτικά προβλήματα θα δημιουργήσουν οι περιγραφικές έννοιες της παρ. 1 (αναρτά σε κοινή θέα) σε σχέση με την διακεκριμένη κακουργηματική μορφή της παρ. 3 εδ. α΄, που προβλέπει ανάρτηση στο διαδίκτυο, ή σε μέσο κοινωνικής δικτύωσης με αόριστο αριθμό αποδεκτών. Αυτονόητα ανακύπτει το ερώτημα αν η ανάρτηση σε κοινή θέα αφορά και αυτή σε άγνωστο αριθμό αποδεκτών. Αν δηλ. τοιχοκολλήσω σε δημόσια μέρη φωτογραφίες ερωτικού περιεχομένου, που εκ των πραγμάτων θα αφορά σε άγνωστο αριθμό αποδεκτών θα πρόκειται περί πλημμελήματος της παρ. 1 ή κακουργήματος της παρ. 3 εδ. α΄. Προβληματική επίσης ως προς την νομοτεχνική διατύπωση παραμένει και η παρ. 4 με την τυποποίηση ως εγκλήματος εκ του αποτελέσματος τις περιπτώσεις που η εκδικητική πορνογραφία οδηγεί το θύμα σε απόπειρα αυτοκτονίας ή σε θάνατο. Η διατύπωση που κυριαρχεί στον Ποινικό Κώδικα είναι ο νομοτεχνικός όρος «επήλθε». Εν προκειμένω με τον όρο «οδήγησε» δημιουργούνται ερμηνευτικά προβλήματα τόσο για την υποκειμενική υπαιτιότητα ως προς το βαρύτερο αποτέλεσμα όσο και την αιτιώδη σχέση με την κύρια πράξη.
Συμπερασματικά η προσθήκη του άρθρου 346 ΠΚ για την εκδικητική πορνογραφία κρίνεται ως θετική και επιλύει ερμηνευτικά προβλήματα που δημιουργήθηκαν από το ισχύσαν νομοθετικό πλαίσιο (άρθρο 38 ν. 4624/2019). Η θέσπιση ειδικής ποινικής διάταξης διευρύνει το πεδίο αντιμετώπισης του φαινομένου της εκδικητικής πορνογραφίας ως μορφής έμφυλης «κυβερνοβίας» (cyberviolence) και δεν την περιορίζει στο πεδίο της προστασίας προσωπικών δεδομένων.
Τάκης Καζής
Δικηγόρος
Υποσημειώσεις:
[1] Βλ. επ΄ αυτών αναλυτικά: Γανιάρη, παρατηρήσεις σε ΑΠ 686/2021, ΠοινΧρ.2022, σελ. 187 επ., Ναζίρη, παρατηρήσεις σε ΑΠ 686/2021 ΠοινΔικ 2022, σελ. 260επ., Νούσκαλη, παρατηρήσεις σε ΑΠ 686/2021 ΠοινΔικ 2022, σελ. 258 επ., Τσόλια, Ποινική προστασία προσωπικών δεδομένων, αποκλει-στικά προσωπική δραστηριότητα και Revenge porn – με αφορμή την ΑΠ 686/2021 ΠοινΔικ 2022, σελ. 358 επ., Τζαλαβρά, Η μη στοιχειοθέτηση του εγκλήματος της χωρίς δικαίωμα διάδοσης μέσω δια-δικτύου δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα δίχως προηγούμενη επέμβαση σε «σύστημα αρχειο-θέτησης », ΠοινΧρ 2021, σελ. 312 επ., Μπαστουνά, εκδικητική πορνογραφία: Ένα μιντιακός όρος στο επίκεντρο της δικαιοσύνης – με αφορμή την ΑΠ 686/2021, ΠοινΔικ 2022, σελ. 370 επ., Γιαννάκη, η μη συναινετική πορνογραφία στην Ελληνική έννομη τάξη, The Art of Crime, τεύχος Μαΐου 2021.
[2] Επ΄ αυτού ιδιαίτερα Τσόλιας ό.π, σελ. 368επ.
[3] Βλ. Τζαλαβρά, ό.π., σελ. 318 επ. με τις εντεύθεν παραπομπές με αριθμούς 66- 82.
[4] Βλ. Γιαννάκη, ό.π.
