Μια παλιά, πολύ παλιά ιστορία…
Συγχύσεις και αποσαφηνίσεις, παρανοήσεις και αποκαταστάσεις
Και αίφνης… ξανακούστηκε, μόλις αρχή του 2021,το ίδιο σύνθημα: Γυναίκες σπάστε τη σιωπή!
Η ιστορία, που επαναλαμβάνεται(;), όταν, το 1999, στις γιγαντοαφίσες της Γενικής Γραμματείας Ισότητας των Φύλων, το σύνθημα «σπάστε τη σιωπή» είχε σαρώσει τον δημόσιο χώρο αλλά και όλα τα νοικοκυριά της χώρας, με τα φυλλάδια της ΓΓΙΦ μέσα στους λογαριασμούς του ηλεκτρικού ρεύματος! Μηνύματα της πολιτείας, που καλούσαν τότε τις γυναίκες να ξεφύγουν από τον φαύλο κύκλο της ενδοοικογενειακής κακοποίησης και βίας σε βάρος τους.
Η ελληνική κοινωνία έμοιαζε τότε να είχε βγει από λήθαργο, με αμηχανία. Μια ενοχλητική διακοπή την αποσπούσε από τον… ανέμελο, κυριακάτικό της περίπατο. Μα είναι δυνατό να συμβαίνει αυτό στις ελληνικές οικογένειες και στις διαπροσωπικές σχέσεις;
Το 1999-2000 ανασύρθηκε, για τα καλά κι από παλιά, μια δογματική και απόλυτη κοινωνική πεποίθηση πως τα κρούσματα έμφυλης βίας ήταν, λέει, οι εξαιρέσεις και όσοι ασκούν βία είναι αλκοολικοί, ψυχασθενείς, αμόρφωτοι, άνδρες του περιθωρίου… Χρειάστηκε τεράστια, πολύχρονη θεσμική προσπάθεια, έρευνες και στοιχεία, νομοθετικές, κανονιστικές πρωτοβουλίες [1], προγράμματα ευαισθητοποίησης με διάρκεια, μέτρα αρωγής και κοινωνικές δομές στήριξης των θυμάτων, παράλληλη κινηματική δράση των γυναικείων οργανώσεων. Κυρίως απαιτήθηκε και εκδηλώθηκε η πολιτική βούληση (σε διεθνές, κοινοτικό και εθνικό επίπεδο), ώστε να μετατοπισθεί η πολιτική και η δημόσια συζήτηση από τη σφαίρα της περιπτωσιολογίας στην αποδοχή ενός κοινωνικού φαινομένου, καλά κρυμμένου πίσω από κλειστές πόρτες, αυτού της ενδοοικογενειακής βίας. Φαινομένου που αντλούσε, και αντλεί και σήμερα, τη ρίζα του από ιεραρχικές, εξουσιαστικές, παραδοσιακές πατριαρχικές αντιλήψεις για τη δήθεν φύσει υποδεέστερη θέση των γυναικών στην ιδιωτική και δημόσια σφαίρα της ζωής.
Φέτος, παρόμοια απορία, αμηχανία και δυσάρεστη έκπληξη συνεπήρε πάλι για πολλοστή φορά την ελληνική κοινωνία![2]
Αντικρουόμενα κοινωνικά συναισθήματα και αντιδράσεις προκάλεσε, μόλις πρόσφατα, η σειρά καταγγελιών για σεξουαλική παρενόχληση γυναικών στον εργασιακό χώρο, στα πανεπιστήμια, στον αθλητικό, τον καλλιτεχνικό, δημόσιο χώρο, με κεντρικό πυρήνα την άσκηση του λεγόμενου διευθυντικού δικαιώματος από τους ιεραρχικά ανώτερους άνδρες-εργοδότες ή προϊσταμένους μιας κοινωνικής δραστηριότητας σε γυναίκες εργαζόμενες, με όρους προσβλητικής, επιθετικής, σεξιστικής συμπεριφοράς και με αποκορύφωμα το έγκλημα του βιασμού!
Τώρα που ξεσπάει, μέρα τη μέρα, το κίνημα: «και σε μένα συνέβη-me too», θεωρώ ότι αποτελεί βασική μέριμνα της οργανωμένης κοινωνίας των πολιτών η ανάγκη να συμβάλουμε στην απόλυτη διασαφήνιση και στην εξασφάλιση της διάρκειας της συζήτησης, κυρίως όταν κλείσουν τα φώτα της «ράμπας», προκειμένου να ξεκαθαρίσει η ατμόσφαιρα και να αναπνέουν στο μέλλον ελεύθερα και ισότιμα οι νεότερες γενιές των γυναικών.
Η λογική της κλειδαρότρυπας, οι υπερβολές διαφόρων μέσων ενημέρωσης, διάχυτες ερωτήσεις, διόλου ειλικρινείς και αυθεντικές, όπως : γιατί τώρα; κι αυτή τι έκανε; θα ξεχάσουμε τώρα και το φλερτ, τί θέλουν κάποιες ανέραστες δηλαδή, να ευνουχιστούμε;;;… επιχείρησαν να αλλοιώσουν, να περιορίσουν την έκταση, την ένταση και τα πραγματικά αίτια-συνέπειες του φαινομένου της σεξουαλικής βίας σε βάρος, κυρίως, των γυναικών στη χώρα μας.
Ευτυχώς για την πλειοψηφία των πολιτών, όπως διαφαίνεται από τον δημόσιο λόγο, συμπαρατάσσονται με τη ρητορική της ανάγκης αποκάλυψης και δίκαιης τιμωρίας αυτών των παραβατικών συμπεριφορών. Βέβαια, τώρα βοηθά το γεγονός ότι αφού μόνο λίγες γυναίκες, ως μονάδες, μπήκαν μπροστά και πήραν το προσωπικό κόστος, εκ των υστέρων δύναται πλέον το συλλογικό υποκείμενο της κοινωνίας, χωρίς στιγματισμό και περιττό ρίσκο νομιμοποίησης να ακολουθήσει πανηγυρικά, με την επίκληση της πολιτικής ορθότητας. Αλήθεια, κανείς μας δε γνώριζε;
Τότε, προς τί η ανάγκη να έχει αναγνωριστεί και να έχει νομοθετηθεί, ήδη προ εικοσαετίας το αδίκημα; Γιατί να έχει ήδη συμπεριληφθεί στην Εθνική Συλλογική Σύμβαση Εργασίας μεταξύ ΓΣΕΕ και Εργοδοτών, ήδη από το 1993; Για να αποδειχτούν ακόμα μια φορά: α) η δυσκολία και τα εμπόδια για την ανάληψη ατομικής ευθύνης-πρωτοπορίας σε εν πολλοίς ανυποψίαστες ή υποκριτικές κοινωνίες καθώς και β) η ευκολία της ομόθυμης υποστήριξης του πλειοψηφικού ακροατηρίου και της κοινής γνώμης , όταν γίνουν αποδεκτά ευρύτερα και νομιμοποιηθούν κρυμμένα διακυβεύματα, για ευαίσθητα δεδομένα, όπως της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, της γενετήσιας ελευθερίας και αυτοδιάθεσης ( η γνωστή τακτική: σταύρωσε- δόξασε).
Οι δημόσιες πολιτικές για την αντιμετώπιση του κοινωνικού φαινομένου της βίας των ανδρών σε βάρος των γυναικών είναι οι κατεξοχήν πολιτικές, που σε υποκριτικά κλειστές και παραδοσιακές κοινωνίες, πραγματώνουν τον εμπρόθετο και παιδαγωγικό ρόλο της πολιτικής. Μετουσιώνουν κυρίως τις πολιτικές άνωθεν (up–down) σε πολιτικό και επιχειρησιακό πρόγραμμα, με μόνο σύμμαχο πρωτοπορίες συλλογικών υποκειμένων.
Αντιθέτως, συντηρητικές και παραδοσιακές δημόσιες πολιτικές και θεσμικοί οργανισμοί, που περιμένουν να δράσουν, όταν τα κοινωνικά αιτήματα θα έχουν ήδη ωριμάσει, σε αδρανείς και με αργούς ρυθμούς εξελισσόμενες κοινωνίες, προφανώς και δεν χαρακτηρίζονται από τη βούληση να εξετάσουν άρρητες και ενδότερες πτυχές των κοινωνικών αντιλήψεων. Δεν ενδιαφέρονται να διερωτηθούν ποιες είναι οι ουσιαστικές κοινωνικές ανισότητες (what the problem is?), που εμφιλοχωρούν και διαιωνίζονται παρασιτικά, πίσω από φαινομενικές διαδικασίες κοινωνικής προόδου!;[3]
Ενδεικτικά, αν ιχνηλατήσουμε ιστορικά τους προγραμματικούς στόχους της ευρωπαϊκής σοσιαλδημοκρατίας, στο πλαίσιο της επίτευξης της ουσιαστικής ισότητας των ευκαιριών μεταξύ των δυο φύλων, διαπιστώνουμε ότι εδώ προτάσσεται η σύζευξη επαγγελματικής και οικογενειακής ζωής και η αντιμετώπιση της σεξουαλικής παρενόχλησης, με τη στρατηγική της ενσωμάτωσης του αιτήματος της έμφυλης ισότητας σε όλες τις δημόσιες πολιτικές [4].
Στην ελληνική περίπτωση, δεν είναι άμοιρη έκφρασης πολιτικής βούλησης η εισήγηση Ε. Βενιζέλου (και η ψήφιση) κατά την αναθεώρηση του ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ, το 2001, του άρθρου 116&2, όπου καθιερώνεται για πρώτη φορά, η επιταγή προς την Πολιτεία να λαμβάνει όλα τα ειδικά, θετικά μέτρα για την εξάλειψη των κληρονομημένων ανισοτήτων σε βάρος κυρίως των γυναικών. Η συνταγματική αυτή επιταγή επέτρεψε την επέκταση του εθνικού νομοθετικού πλαισίου για την εμβάθυνση του στόχου της πραγμάτωσης της ισότητας. Κοινωνικά θέματα, που έβρισκαν την αντίσταση αναχρονιστικών αντιλήψεων, προωθήθηκαν με νομοθεσίες εξόχως πρωτοπόρες, με παιδευτικό χαρακτήρα, εν πολλοίς άγνωστες ακόμα στο ευρύ κοινό, παρά τις προσπάθειες των αρμόδιων αρχών και δομών.
Το 2006 επικυρώνεται με το ν.3488/2006[5] η Οδηγία 2002/73/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου ΕΕ, για την εφαρμογή της αρχής της ίσης μεταχείρισης ανδρών και γυναικών στην απασχόληση και η αντιμετώπιση της σεξουαλικής παρενόχλησης στον ιδιωτικό, στο Δημόσιο και στον ευρύτερο δημόσιο τομέα. Τι όρισε ο νόμος;
- «σεξουαλική παρενόχληση»: οποιαδήποτε μορφή ανεπιθύμητης λεκτικής, μη λεκτικής ή σωματικής συμπεριφοράς σεξουαλικού χαρακτήρα, με σκοπό ή αποτέλεσμα την προσβολή της αξιοπρέπειας ενός προσώπου, ιδίως με τη δημιουργία εκφοβιστικού, εχθρικού, εξευτελιστικού, ταπεινωτικού ή επιθετικού περιβάλλοντος.
Η παρενόχληση και η σεξουαλική παρενόχληση συνιστούν διάκριση λόγω φύλου και απαγορεύονται.
- Οι συνδικαλιστικές οργανώσεις, οι εργοδότες, το Σώμα Επιθεωρητών, ορίζονται κατά περίπτωση αρμόδιοι για την πληροφόρηση, την πρόληψη και την αντιμετώπιση της. Φορέας παρακολούθησης της εφαρμογής της αρχής της ίσης μεταχείρισης ανδρών ορίστηκε ο Συνήγορος του Πολίτη. [6]
- Απαγορεύεται η καταγγελία ή η με οποιονδήποτε τρόπο λύση της σχέσεως εργασίας και της υπαλληλικής σχέσεως, καθώς και κάθε άλλη δυσμενής μεταχείριση, όταν συνιστά εκδικητική συμπεριφορά του εργοδότη, λόγω μη ενδοτικότητας του εργαζομένου σε σεξουαλική ή άλλη παρενόχληση σε βάρος του.
- Προβλέφθηκαν διοικητικές και ποινικές κυρώσεις και η αντιστροφή του βάρους απόδειξης, ώστε, όταν ένα πρόσωπο ισχυρίζεται, ενώπιον διοικητικού δικαστηρίου ή άλλης αρμόδιας αρχής, ότι εκδηλώθηκε σεξουαλική ή άλλη παρενόχληση, ο καθ’ ου φέρει το βάρος να θεμελιώσει ότι δεν υπήρξε παραβίαση της αρχής της ίσης μεταχείρισης ανδρών και γυναικών.
Άρα η κανονιστική και θεσμική ρύθμιση είχε προηγηθεί των πρόσφατων δημόσιων, βιωματικών, προσωπικών αποκαλύψεων γυναικών, που παρενοχλήθηκαν σεξουαλικά, που καθ’ όλα είναι δόκιμες, δικαστικά αντιμετωπίσιμες και κοινωνικά απορριπτέες.
Έχουμε συνείδηση βεβαίως ότι η εφαρμογή πρωτοπόρων νομοθετημάτων είναι μια επίπονη χρονοβόρος διαδικασία, όπου δοκιμάζονται κλήσεις και επικλήσεις, γεννώνται διαχωριστικές γραμμές, με προσχήματα ηθικολογίας και προσωπικών «αντιστάσεων θάρρους» κάποιων περιπτώσεων γυναικών, έναντι όσων πιθανά «επέλεξαν» την έμφυλη εργαλειοποίηση ή έδειξαν υποταγή, είτε ανοχή, στους κανόνες του σεξιστικού παιχνιδιού.
Αυτού του τύπου οι επιχειρηματολογίες είναι επικίνδυνοι, αποπροσανατολιστικοί ατραποί…. εξ ου και το καθήκον του συλλογικού και φεμινιστικού κινήματος μεγάλο…
Η συζήτηση συνεχίζεται ……. έχουμε πολύ δρόμο ακόμα!
Έφη Μπέκου
Πρώην Γενική Γραμματέας Ισότητας Φύλων – Υπουργείο Εσωτερικών (1999-2004)
Αντιπρόεδρος Πολιτικού Συνδέσμου Γυναικών – Π.Σ.Γ.
Υποψήφια Διδάκτωρ Πολιτικής Επιστήμης – ΕΚΠΑ
Υποσημειώσεις:
[1] Νόμος 3500/2006 Για την αντιμετώπιση της ενδοοικογενειακής βίας και άλλες διατάξεις ( βλ. και Διεθνή Σύμβαση ΟΗΕ CEDAW)
[2] Δεν θα ισχυριστούμε εδώ τη μονοσήμαντη καθυστέρηση της ελληνικής κοινωνίας, έναντι άλλων σύγχρονων κοινωνιών-κρατών του δυτικού κόσμου, διότι τα στοιχεία από τους διεθνείς οργανισμούς (ΟΗΕ, ΣΤΕ, ΕΥΡΩΠΑΙΚΗ ΕΝΩΣΗ- π.χ. Ευρωβαρόμετρο, EIGE, κλπ ) αποδεικνύουν ότι τα φαινόμενα έμφυλης βίας κατοικοεδρεύουν και στις καλύτερες χώρες και στις …καλύτερες οικογένειες!
Για τον χαρακτήρα του ελληνικού κράτους, βλ. Γ. Βούλγαρης, Ελλάδα, μια χώρα παραδόξως νεωτερική, ΠΟΛΙΣ,2019, Αθήνα .
[3] BACCHI, C.L, 2005, Women, Policy and Politics, London. Thousand Oaks, New Delhi, SAGE Publication.
[4] Ξενοφών Κοντιάδης, Η ΣΟΣΙΑΛΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ σήμερα, ΠΟΛΙΣ, 2017, ΑΘΗΝΑ (βλ. σελ.165-168)
[5] Ο Νόμος 3488/2006 βελτιώθηκε με το Ν. 3896/2010,ΦΕΚ Α 207/8.12.2010
[6] Βλέπε: α) Συνήγορος του Πολίτη, Ειδική Έκθεση, 2009, Ίση μεταχείριση ανδρών- γυναικών στην απασχόληση και β) Υπουργείο Εσωτερικών, ΓΓΡΙΦ, Εγχειρίδιο συμβουλευτικής προς εργαζόμενες, εργοδοσία, κοινωνικούς φορείς, 2011, Αθήνα
