Μεταρρυθμιστικό νομοθετικό πλαίσιο για τη στρατιωτική δικαιοσύνη
Ο εκσυγχρονισμός στο χώρο της στρατιωτικής (ποινικής) δικαιοσύνης έχει επέλθει όχι μόνο με τον ισχύοντα Στρατιωτικό Ποινικό Κώδικα αλλά και με τον Κώδικα Δικαστικού Σώματος Ενόπλων Δυνάμεων και το νέο Κανονισμό στρατιωτικών φυλακών, που αποτελούν το αδιάσπαστο τρίπτυχο της συντελεσμένης νομοθετικής μεταρρύθμισης. Με τη μεταρρύθμιση αυτή προκρίνεται η αντίληψη ότι η στρατιωτική δικαιοσύνη αποτελεί ανεξάρτητη δικαιοσύνη για το στρατό και όχι δικαιοσύνη μέσα στο στρατό.
Ωστόσο, και ο Κώδικας Δικαστικού Σώματος Ενόπλων Δυνάμεων έχει αποτελέσει αντικείμενο κριτικής. Για παράδειγμα, αίτηση Έλληνα δικηγόρου για συμμετοχή του σε διαγωνισμό παρέδρων της στρατιωτικής δικαιοσύνης απορρίφθηκε με την αιτιολογία ότι ο αιτών έχει ελληνική ιθαγένεια αλλά είναι αλλογενής (πακιστανικής καταγωγής), ο οποίος έχει αποκτήσει την ελληνική ιθαγένεια.
Στρατιωτική δικαιοσύνη, συνταγματικά κατοχυρωμένη
Το Νοέμβριο 2019 ολοκληρώθηκε η διαδικασία ψηφοφορίας για τις υπό αναθεώρηση διατάξεις του Συντάγματος, μεταξύ των οποίων και κάποιες σχετικές με το ποινικό δίκαιο. Στην προπαρασκευαστική διαδικασία εκφράστηκε, μεταξύ άλλων, και η μειοψηφούσα άποψη να υπαχθούν οι στρατιωτικοί στα κοινά ποινικά δικαστήρια (π.χ. πλημμελειοδικεία). Ωστόσο, ο αναθεωρητικός συντακτικός νομοθέτης ενίσχυσε τη στρατιωτική δικαιοσύνη, εισάγοντας καινοτομίες όπως ότι τα μέλη του δικαστικού σώματος των ενόπλων δυνάμεων θα εξομοιωθούν πλήρως με τους μη στρατιωτικούς, τακτικούς δικαστές, δηλαδή τους επαγγελματίες δικαστές των κοινών ποινικών δικαστηρίων. Αυτή η εξομοίωση δεν υπόκειται σε κάποια, τουλάχιστον ρητά προβλεπόμενη προθεσμία, με αρνητικό το σχετικό προηγούμενο, της για μία εικοσαετία παράλειψης του νομοθέτη να αντικαταστήσει τις αντισυνταγματικές διατάξεις του προγενέστερου Στρατιωτικού Ποινικού Κώδικα.
Η παράγραφος 5 του άρθρου 96 του Συντάγματος, η οποία αποτέλεσε αντικείμενο της τελευταίας αναθεώρησης, αναφέρει ότι τα στρατιωτικά δικαστήρια (στρατοδικεία, ναυτοδικεία και αεροδικεία) «συγκροτούνται κατά πλειοψηφία από μέλη του δικαστικού σώματος των ενόπλων δυνάμεων, που περιβάλλονται με τις εγγυήσεις λειτουργικής και προσωπικής ανεξαρτησίας των λοιπών τακτικών δικαστικών λειτουργών κατά το άρθρο 87 παράγραφος 1 του Συντάγματος».
Ειδικότερα, με βάση το Στρατιωτικό Ποινικό Κώδικα το τριμελές στρατοδικείο συγκροτείται από τον πρόεδρο, ένα στρατιωτικό δικαστή ή πάρεδρο καθώς και ένα στρατοδίκη. Το πενταμελές στρατοδικείο συγκροτείται από τον πρόεδρο, από δύο ή τρεις στρατιωτικούς δικαστές ή από ένα ή δύο στρατιωτικούς δικαστές και ένα πάρεδρο και από ένα ή δύο στρατοδίκες. Ως στρατοδίκες ορίζονται αξιωματικοί, απόφοιτοι των παραγωγικών σχολών αξιωματικών των κλάδων των ενόπλων δυνάμεων και μπορούν να παραλληλιστούν με το θεσμό των ενόρκων οι οποίοι μετέχουν στα Μεικτά Ορκωτά Δικαστήρια και στα Μεικτά Ορκωτά Εφετεία, αρμόδια να δικάζουν κυρίως τα κακουργήματα κατά της ζωής (π.χ. δολοφονία) και κατά της γενετήσιας αξιοπρέπειας (π.χ. βιασμός, κατάχρηση ανηλίκου σε ασέλγεια). Οι ένορκοι συμβολίζουν και επαληθεύουν την αρχή της δημοκρατίας και θεωρείται ότι είναι συνήθως επιεικείς.
Στο αναθεωρητικό δικαστήριο δεν προβλέπεται η συμμετοχή στρατοδικών αλλά μόνο μελών του δικαστικού σώματος των ενόπλων δυνάμεων, κατά αναντιστοιχία με τον κανόνα της συμμετοχής ενόρκων στη δευτεροβάθμια ποινική δικαιοσύνη (προκειμένου για τα Μεικτά Ορκωτά Εφετεία). Συνεπώς, η συγκρότηση του αναθεωρητικού δικαστηρίου μπορεί να συγκριθεί με εκείνη των δικαστηρίων των εφετών για τα κακουργήματα (μονομελές εφετείο, τριμελές εφετείο κακουργημάτων, πενταμελές εφετείο).
Τι αλλάζει στη στρατιωτική δικαιοσύνη με την αναθεώρηση του Συντάγματος;
Στην παράγραφο 5 του άρθρου 96 του Συντάγματος προστέθηκε η πρωτότυπη διάταξη ότι τα μέλη του δικαστικού σώματος των ενόπλων δυνάμεων εξομοιώνονται ως προς όλα με τους τακτικούς δικαστές (των κοινών ποινικών δικαστηρίων).
Στη συνέχεια τέθηκε η ρύθμιση ότι «Νόμος ορίζει τη βαθμολογική αντιστοιχία των δικαστικών λειτουργών του δικαστικού σώματος ενόπλων δυνάμεων με τους λοιπούς δικαστικούς λειτουργούς, τη σύνθεση του Ανώτατου Δικαστικού Συμβουλίου του Σώματος αυτού, των πειθαρχικών συμβουλίων του και τα της επιθεώρησης».
Πρόκειται για σημαντική καινοτομία δεδομένου ότι μέχρι την έναρξη ισχύος του Κώδικα Δικαστικού Σώματος Ενόπλων Δυνάμεων οι δικαστικοί λειτουργοί του Σώματος αυτού ήταν αξιωματικοί και εξομοιώνονταν πλήρως προς τους άλλους εν ενεργεία αξιωματικούς των Ενόπλων Δυνάμεων αλλά και υπό το καθεστώς του Κώδικα αυτοί συνεχίζουν να έχουν τη στρατιωτική ιδιότητα. Ειδικότερα, ο Κώδικας αναφέρει τη βαθμολογική αντιστοιχία τους προς τους αξιωματικούς των Ενόπλων Δυνάμεων.
Τέλος, δεν επήλθε καμία αλλαγή στα δύο τελευταία εδάφια της παραγράφου 5 του άρθρου 96, τα οποία έχουν ως εξής: «Για τις συνεδριάσεις και αποφάσεις των δικαστηρίων αυτών εφαρμόζονται οι διατάξεις των παρ. 2 έως 4 του άρθρου 93. Τα σχετικά με την εφαρμογή των διατάξεων της παραγράφου αυτής, καθώς και ο χρόνος που θα αρχίσει η ισχύς τους, ορίζονται με νόμο».
Είναι σκόπιμη η δημιουργία νέων κανόνων και προς ποια κατεύθυνση;
Συμπερασματικά, εκτιμάται ότι σύντομα πρέπει να τροποποιηθεί η νομοθεσία για να ενεργοποιηθούν οι νέες διατάξεις του Συντάγματος για τη στρατιωτική δικαιοσύνη. Άλλωστε, είναι σκόπιμο να καταργηθούν ολοκληρωτικά τα προαναφερθέντα «εφετεία» (δικαστήρια των εφετών) για την εκδίκαση των κακουργημάτων, χάριν του δημοκρατικού θεσμού των ενόρκων. Τέλος, ακόμη και η περιπέτεια του πακιστανικής καταγωγής δικηγόρου εμμέσως αναδεικνύει τη σκοπιμότητα θεσμικής αναβάθμισης των δικηγόρων γενικά στο σύστημα της δικαιοσύνης.
Αντώνιος Π. Μανιάτης
Δρ. Δημοσίου Δικαίου, Δικηγόρος
