Το Syntagma Watch υπενθυμίζει τα πιο ενδιαφέροντα συνταγματικά ζητήματα μέσα από τα οποία ανακύπτουν κρίσιμα συνταγματικά ερωτήματα που αφορούν διάφορες πτυχές της κοινωνικό-πολιτικής ζωής. Παράλληλα, διαφαίνεται το γεγονός ότι πολλές φορές οι θεσμικοί εμπλεκόμενοι σε αυτά παρακάμπτουν κανόνες ή τους εφαρμόζουν κατά το δοκούν.
Ρατσιστικός Λόγος
Είδαμε έναν σελέμπριτυ γιατρό (και πολιτικό πρόσωπο) να εκφέρει (και να μερεμετίζει) την άποψη ότι οι γυναίκες μιας συγκεκριμένη φυλής έχουν εκ γενετής το χαρακτηριστικό της υποταγής και της υπηρεσίας.
Ο Πρωθυπουργός δήλωσε για έναν υποψήφιο ευρωβουλευτή ΑΜΕΑ που κάνει προεκλογική περιοδεία, όπως και πολλοί άλλοι υποψήφιοι, ότι «τον περιφέρουν σαν γλάστρα».
Οι λέξεις έχουν βάρος, αφήνουν το αποτύπωμά τους και μένουν. Στην επιλογή μεταξύ ελευθερίας του λόγου και ισότητας κάποιες κοινωνίες επιλέγουν την πρώτη, πιστεύοντας ότι ο κακός λόγος, ο ρατσιστικός λόγος θα βρει απάντηση και θα νικηθεί. Άλλες κοινωνίες (στις οποίες θεωρητικά ανήκει η δική μας) επιλέγουν τον περιορισμό του λόγου ώστε να προστατευθεί ο διάλογος από τη μόλυνση τέτοιων απόψεων.
Η Χρυσή Αυγή στις τηλεοπτικές οθόνες
Η εικόνα εκπροσώπων της Χρυσής Αυγής στις τηλεοπτικές οθόνες δημιουργεί ανάμεικτα συναισθήματα στους τηλεθεατές με δημοκρατικό ήθος. Πόση ανοχή πρέπει να δείχνει η δημοκρατία στους εχθρούς της; Γιατί δεν μπορεί ένα κανάλι να αρνηθεί να δώσει χρόνο στη Χρυσή Αυγή;
Η απάντηση προκύπτει από το συνδυασμό νομικών κανόνων και πραγματικών γεγονότων που οδηγούν σε ένα παράδοξο αδιέξοδο. Στη χώρα μας το Σύνταγμα δεν επιτρέπει την απαγόρευση πολιτικού κόμματος. Τα τηλεοπτικά κανάλια υποχρεούνται να δίνουν χρόνο στα πολιτικά κόμματα ενόψει των εκλογών. Η ῾ελευθερία έκφρασης᾽ των καναλιών που θα επέτρεπε να μην προβάλουν κάποιες απόψεις υποχωρεί θεμιτά μπροστά στην πληροφόρηση του εκλογικού σώματος που υπηρετεί τη δημοκρατική αρχή.
Η Χρυσή Αυγή είναι πολιτικό κόμμα μέχρι να αποδειχθεί αν πρόκειται για εγκληματική οργάνωση. Ο σεβασμός στο Σύνταγμα και στο κράτος δικαίου επιβάλλουν την αναμονή και την τήρηση κανόνων. Αν το περιεχόμενο του λόγου που εκπέμπεται από την τηλεόραση θα είναι καθεαυτό μισαλλόδοξο, μπορεί ίσως να περιοριστεί. Από την άλλη πλευρά τα συνδηλούμενα και μόνο της εικόνας των εκπεμπόμενων μπορεί να προσβάλλουν, δεν είναι όμως νομικά ρυθμίσιμα.
Έτσι, η μόνη διέξοδος φαίνεται να είναι προς το παρόν η αισιοδοξία που διαπνέει το αμερικανικό μοντέλο προστασίας της ελευθερίας του λόγου: η απάντηση στον ῾κακό λόγο᾽ είναι ο περισσότερος λόγος, που οδηγεί (ίσως) στην επικράτηση του καλού.
Το δικαστικό απόρρητο
Η διαρροή της απόφασης του Συμβουλίου της Επικρατείας (ΣτΕ) για τα δώρα των δημοσίων υπαλλήλων και η δήλωση της Προέδρου του Δικαστηρίου σύμφωνα με την οποία η ῾δημοσιοποίηση αποτελέσματος με βάση “πληροφορίες”, ανεξαρτήτως των ζητημάτων νομιμότητας, δεν υπηρετεί την πλήρη και αξιόπιστη ενημέρωση και δημιουργεί σύγχυση, έθεσαν για μια ακόμη φορά το ζήτημα του δικαστικού απορρήτου.
Από επιστημονικής απόψεως ο Γιάννης Τασόπουλος αναφέρθηκε σε ῾θεσμική χαλάρωση῾. Η αγνόηση των νομικών κανόνων γίνεται συνήθεια, αυτό αναπόφευκτα έχει τίμημα.
Από τη σκοπιά της δημοσιογραφικής κάλυψης μια απόφαση που έχει έντονο οικονομικό και κοινωνικό ενδιαφέρον αποτελεί είδηση, άρα από τη στιγμή που θα γίνει (με ποιόν τρόπο;) η διαρροή η δημοσίευση είναι συγγνωστή. Είδηση καθίσταται μόνο το αποτέλεσμα της απόφασης (θα πάρουμε ή όχι τα χρήματα τελικά;) και όχι το σκεπτικό της, που αποτελεί όμως την πραγματική είδηση, καθώς από αυτό εξαρτάται η εξέλιξη της νομολογίας αλλά και η πιθανή αντίδραση του νομοθέτη. Η θεσμική αντίδραση της Προέδρου μετονομάζεται από ορισμένα ΜΜΕ ῾οργισμένη αντίδραση῾, οι όροι γίνονται πιο ανθρώπινοι με μια δόση κουτσομπολιού.
Ποια αίσθηση μένει τελικά στον πολίτη; Αναπάντητα ερωτήματα. Έχει και τόση σημασία το δικαστικό απόρρητο; Γιατί να μην δημοσιοποιείται αμέσως το αποτέλεσμα μια δίκης; Πώς διαρρέουν οι αποφάσεις; Ο κύκλος αυτών που έχουν την γνώση του αποτελέσματος της διάσκεψης δεν φαίνεται να είναι μεγάλος: σε ένα αστυνομικό μυθιστόρημα who done it θα ήταν μάλλον εύκολο να εντοπισθούν οι ένοχοι.
Η κανονικότητα της αργής ανεπαίσθητης διάβρωσης του κράτους δικαίου είναι ίσως εξίσου (και καμιά φορά περισσότερο) σημαντική από τις κατάφορες και εύκολα αναγνωρίσιμες παραβιάσεις του.
Η υπογραφή του κρίσιμου προεδρικού διατάγματος
Μπορεί να αρνηθεί ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας να υπογράψει το διάταγμα για το διορισμό της δικαστικής ηγεσίας από την κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ;
Η Κυβέρνηση προχώρησε στον διορισμό της ηγεσίας της δικαιοσύνης και έτσι το επόμενο ερώτημα που τίθεται είναι αν μετά την 30/6 ο Πρόεδρος θα υπογράψει τα σχετικά διατάγματα. Σε περίπτωση που ο Πρόεδρος υπογράψει πρόκειται για διατάγματα που καταστρατηγούν το Σύνταγμα. Σε περίπτωση που δεν τα υπογράψει, θα έχει επιλέξει να κρίνει την ουσιαστική συνταγματικότητα διατάγματος, επαναπροσδιορίζοντας τον αυτοπεριορισμό του ως προς το εύρος του ελέγχου που ασκεί στη συνταγματικότητα των διαταγμάτων, δημιουργώντας έτσι ένα νέο προηγούμενο, που θα αποτυπωθεί ως συνταγματική πρακτική. Και στις δύο περιπτώσεις ο διορισμός της ηγεσίας της δικαιοσύνης μπορεί να αμφισβητηθεί δικαστικά.
Ισότητα – «Προκλητικές Ελευθερίες»
Η χρήση της έκφρασης «νομοθέτηση προκλητικών ελευθεριών» από υποψήφια βουλευτή ίσως αποτυπωθεί στη συλλογική μνήμη. Υπάρχουν πράγματι προκλητικές ελευθερίες. Το πλαίσιο στο οποίο διατυπώθηκε η φράση αυτή παραπέμπει ενδεχομένως στο σύμφωνο συμβίωσης και στη νομική αναγνώριση της ταυτότητας φύλου.
Τι είναι όμως προκλητικό; Σύμφωνα με το λεξικό του Ιδρύματος Τριανταφυλλίδη προκλητικός είναι εκείνος που έχει την ιδιότητα να προκαλεί, που εμπεριέχει προκλητική ενέργεια ή συμπεριφορά, ενώ σύμφωνα με το λεξικό του Μπαμπινιώτη προκλητικός είναι αυτός που προκαλεί, που προξενεί αναστάτωση ή αγανάκτηση (ενέργεια / συμπεριφορά / επιχείρημα / απόφαση / δήλωση).
Υπάρχει κάτι προκλητικό στο δικαίωμα να κάνω οικογένεια (συνάπτοντας σύμφωνο συμβίωσης ή και γάμο) ή στο να αντιστοιχούν τα χαρτιά μου στην ταυτότητα φύλου μου; Τα δικαιώματα των οποίων είμαι φορέας δεν φαίνεται να εμπεριέχουν κάτι προκλητικό. Αυτό που προκαλεί, λοιπόν, είναι οι φορείς του δικαιώματος, η αναγνώριση ότι αυτά τα δικαιώματα ανήκουν σε όλους.
Το ζήτημα της ισότητας και της απάλειψης των διακρίσεων στην πράξη είναι άλλωστε το κρίσιμο ζήτημα στο αίτημα για τη μη αναγραφή του θρησκεύματος στα απολυτήρια του γυμνασίου και του λυκείου, που εξέτασε το Συμβούλιο της Επικρατείας. Η αναγραφή μιας πληροφορίας που δεν έχει σχέση με τον σκοπό ενός εγγράφου, με δεδομένο ότι οι περισσότερες νομικές ρυθμίσεις που αφορούν την ισότητα και τις απαγορεύσεις των διακρίσεων περιλαμβάνουν και τις διακρίσεις λόγω θρησκεύματος, αποτελεί διακινδύνευση της ισότητας αλλά και παραβίαση της θρησκευτικής ελευθερίας.
Η προαιρετική αναγραφή θέτει εξίσου σε διακινδύνευση την ισότητα. Αποτελεί λοιπόν η ισότητα ένα work in progress, μια διαρκή πρόκληση που προϋποθέτει «συνταγματική εμπάθεια», την ικανότητα να βάζει κανείς τον εαυτό του, έστω για λίγο, στη θέση του «άλλου».
Πανεπιστημιακό Άσυλο
Η συζήτηση για την κατάργηση του πανεπιστημιακού ασύλου θέτει δύο βασικά ερωτήματα: Τι απειλεί σήμερα την ακαδημαϊκή ελευθερία στον χώρο των Πανεπιστημίων και πόση συμβολική αξία έχει η έννοια του πανεπιστημιακού ασύλου; Κινδυνεύει η ακαδημαϊκή ελευθερία από ένστολους αστυνόμους που θα παρέμβουν στην ελεύθερη διακίνηση των ιδεών, κινδυνεύει από πράξεις βίας που σχετίζονται με το περιεχόμενο της ακαδημαϊκής έκφρασης (απειλές και βία κατά καθηγητών, οι απόψεις των οποίων ενοχλούν), κινδυνεύει από παράνομες δραστηριότητες όπως η διακίνηση ναρκωτικών που δεν σχετίζονται παρά μόνο με την έλλειψη αστυνόμευσης; Το πανεπιστημιακό άσυλο έχει βαριά συμβολική αξία για πολλούς και η χρήση της έννοιας της κατάργησης σοκάρει. Η συμβολική αυτή αξία είναι όμως κάτι που μοιάζει να έχει γίνει βαρίδι και εμποδίζει την ίδια την εφαρμογή του νόμου που και τώρα ισχύει, καθώς κανείς δεν μοιάζει να παίρνει την ευθύνη να παρέμβει στα Πανεπιστήμια. Όσο αντιμετωπίζεται το πανεπιστημιακό άσυλο ως ιερό τοτέμ της Μεταπολίτευσης, που είτε πρέπει να αποκαθηλωθεί είτε να λατρεύεται, θα διαφεύγει η ουσιαστική διάστασή του που είναι η προστασία της ακαδημαϊκής ελευθερίας σε έναν εξελισσόμενο κόσμο.
Αλκμήνη Φωτιάδου
Συνταγματολόγος (Διδάκτωρ Νομικής), Δικηγόρος
