Ισότητα – «Προκλητικές Ελευθερίες»
Η χρήση της έκφρασης «νομοθέτηση προκλητικών ελευθεριών» από υποψήφια βουλευτή ίσως αποτυπωθεί στη συλλογική μνήμη. Υπάρχουν πράγματι προκλητικές ελευθερίες. Το πλαίσιο στο οποίο διατυπώθηκε η φράση αυτή παραπέμπει ενδεχομένως στο σύμφωνο συμβίωσης και στη νομική αναγνώριση της ταυτότητας φύλου.
Τι είναι όμως προκλητικό; Σύμφωνα με το λεξικό του Ιδρύματος Τριανταφυλλίδη προκλητικός είναι εκείνος που έχει την ιδιότητα να προκαλεί, που εμπεριέχει προκλητική ενέργεια ή συμπεριφορά, ενώ σύμφωνα με το λεξικό του Μπαμπινιώτη προκλητικός είναι αυτός που προκαλεί, που προξενεί αναστάτωση ή αγανάκτηση (ενέργεια / συμπεριφορά / επιχείρημα / απόφαση / δήλωση).
Υπάρχει κάτι προκλητικό στο δικαίωμα να κάνω οικογένεια (συνάπτοντας σύμφωνο συμβίωσης ή και γάμο) ή στο να αντιστοιχούν τα χαρτιά μου στην ταυτότητα φύλου μου; Τα δικαιώματα των οποίων είμαι φορέας δεν φαίνεται να εμπεριέχουν κάτι προκλητικό. Αυτό που προκαλεί, λοιπόν, είναι οι φορείς του δικαιώματος, η αναγνώριση ότι αυτά τα δικαιώματα ανήκουν σε όλους.
Το ζήτημα της ισότητας και της απάλειψης των διακρίσεων στην πράξη είναι άλλωστε το κρίσιμο ζήτημα στο αίτημα για τη μη αναγραφή του θρησκεύματος στα απολυτήρια του γυμνασίου και του λυκείου, που εξέτασε το Συμβούλιο της Επικρατείας. Η αναγραφή μιας πληροφορίας που δεν έχει σχέση με τον σκοπό ενός εγγράφου, με δεδομένο ότι οι περισσότερες νομικές ρυθμίσεις που αφορούν την ισότητα και τις απαγορεύσεις των διακρίσεων περιλαμβάνουν και τις διακρίσεις λόγω θρησκεύματος, αποτελεί διακινδύνευση της ισότητας αλλά και παραβίαση της θρησκευτικής ελευθερίας.
Η προαιρετική αναγραφή θέτει εξίσου σε διακινδύνευση την ισότητα. Αποτελεί λοιπόν η ισότητα ένα work in progress, μια διαρκή πρόκληση που προϋποθέτει «συνταγματική εμπάθεια», την ικανότητα να βάζει κανείς τον εαυτό του, έστω για λίγο, στη θέση του «άλλου».
Δικαστική Ανεξαρτησία
Η απόφαση του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης, σύμφωνα με την οποία οι διατάξεις της πολωνικής νομοθεσίας περί μειώσεως του ορίου της ηλικίας συνταξιοδοτήσεως των δικαστών του Ανωτάτου Δικαστηρίου αντιβαίνουν στο δίκαιο της Ένωσης, αποτελεί υπενθύμιση της σημασίας της ανεξαρτησίας της δικαιοσύνης για τη λειτουργία του κράτους δικαίου.
Η χειραγώγηση της δικαιοσύνης αποτελεί κεντρικό χαρακτηριστικό του φαινομένου της «συνταγματικής οπισθοδρόμησης». Οι παρεμβάσεις στην ανεξαρτησία της δικαιοσύνης από νέας κοπής αυταρχικούς ηγέτες, όπως αναλύει το φαινόμενο η καθηγήτρια Kim Lane Scheppele, «ενεργούν γρήγορα για να απενεργοποιήσουν ή να καταλάβουν τα κεντρικά αξιώματα που θα μπορούσαν να αντισταθούν στην εδραίωση της εξουσίας τους, όπως η ανεξάρτητη δικαιοσύνη». Αυτό το κάνουν με τη θέσπιση νόμων και τη χρήση πρακτικών που καταστρατηγούν το Σύνταγμα.
Έτσι, όπως επισημαίνει η Scheppele, τα θεσμικά όργανα της Ε.Ε. προσπαθούν να αντιμετωπίσουν αυτή τη νέα και απροσδόκητη πρόκληση έχοντας να αντιμετωπίσουν τη συστηματική απενεργοποίηση των θεσμικών αντίβαρων σε συνταγματικές τάξεις από μια νέα γενιά εκλεγμένων αλλά αυταρχικών ηγετών. Τα μαθήματα από την Πολωνία και την Ουγγαρία είναι πολύτιμοι οδηγοί για την αποκρυπτογράφηση των μεθόδων με τι οποίες μια εκλεγμένη κυβέρνηση μπορεί να διαβρώσει την ανεξαρτησία της δικαιοσύνης.
Πανεπιστημιακό Άσυλο
Η συζήτηση για την κατάργηση του πανεπιστημιακού ασύλου θέτει δύο βασικά ερωτήματα: Τι απειλεί σήμερα την ακαδημαϊκή ελευθερία στον χώρο των Πανεπιστημίων και πόση συμβολική αξία έχει η έννοια του πανεπιστημιακού ασύλου; Κινδυνεύει η ακαδημαϊκή ελευθερία από ένστολους αστυνόμους που θα παρέμβουν στην ελεύθερη διακίνηση των ιδεών, κινδυνεύει από πράξεις βίας που σχετίζονται με το περιεχόμενο της ακαδημαϊκής έκφρασης (απειλές και βία κατά καθηγητών, οι απόψεις των οποίων ενοχλούν), κινδυνεύει από παράνομες δραστηριότητες όπως η διακίνηση ναρκωτικών που δεν σχετίζονται παρά μόνο με την έλλειψη αστυνόμευσης;
Το πανεπιστημιακό άσυλο έχει βαριά συμβολική αξία για πολλούς και η χρήση της έννοιας της κατάργησης σοκάρει. Η συμβολική αυτή αξία είναι όμως κάτι που μοιάζει να έχει γίνει βαρίδι και εμποδίζει την ίδια την εφαρμογή του νόμου που και τώρα ισχύει, καθώς κανείς δεν μοιάζει να παίρνει την ευθύνη να παρέμβει στα Πανεπιστήμια. Όσο αντιμετωπίζεται το πανεπιστημιακό άσυλο ως ιερό τοτέμ της Μεταπολίτευσης, που είτε πρέπει να αποκαθηλωθεί είτε να λατρεύεται, θα διαφεύγει η ουσιαστική διάστασή του που είναι η προστασία της ακαδημαϊκής ελευθερίας σε έναν εξελισσόμενο κόσμο.
Αλκμήνη Φωτιάδου
Συνταγματολόγος (Διδάκτωρ Νομικής), Δικηγόρος
