Από τα επαναστατικά Συντάγματα του 1821, όταν με τα λόγια του Φιλήμονα «οι πάντες φώναζαν “Σύστημα“ (εννοώντας το Σύνταγμα) και το έβλεπαν ως μόνη πανάκεια», μέχρι σήμερα, με σημαντικούς ενδιάμεσους σταθμούς ως προς τη διεκδίκηση και την επίκληση του Συντάγματος, υποστηρίζεται ότι η ελληνική κοινωνία περιβάλλει διαχρονικά με υπερηφάνεια και τιμή τον θεμελιώδη χάρτη οργάνωσης της πολιτείας.
Ωστόσο δεν είχε εκπονηθεί μία ειδική έρευνα κοινής γνώμης στην οποία να αποσαφηνίζονται οι στάσεις και αντιλήψεις της ελληνικής κοινωνίας για το Σύνταγμα και την εφαρμογή του. Για τον σκοπό αυτό, το Κέντρο Ευρωπαϊκού Συνταγματικού Δικαίου – Ίδρυμα Θεμιστοκλή και Δημήτρη Τσάτσου έθεσε μία σειρά ερωτήσεων, πραγματοποιώντας σε συνεργασία με τη Μονάδα Ερευνών Κοινής Γνώμης του Πανεπιστημίου Μακεδονίας πανελλαδική έρευνα από την οποία προκύπτουν ενδιαφέροντα συμπεράσματα:
1. Έξι στους δέκα πολίτες δηλώνουν ότι αισθάνονται υπερήφανοι για το Σύνταγμα. Το ποσοστό αυτό είναι υψηλότερο στις μεγαλύτερες ηλικίες, στα πιο εύπορα στρώματα και σε εκείνους με ανώτερο μορφωτικό επίπεδο, ενώ υποχωρεί στους νεότερους και σε όσους αυτοπροσδιορίζονται ως Αριστεροί. Επίσης, επτά στους δέκα πολίτες πιστεύουν ότι το Σύνταγμά μας συνέβαλε σημαντικά στη δημοκρατική σταθερότητα από το 1975 μέχρι σήμερα.
2. Από την άλλη πλευρά, διαπιστώνεται ισχυρή δυσπιστία απέναντι σε βασικούς θεσμούς που εφαρμόζουν το Σύνταγμα ή έχουν αποστολή να εγγυώνται την εφαρμογή του: 70% των ερωτηθέντων θεωρεί ότι η δικαστική εξουσία δεν είναι ανεξάρτητη από την εκάστοτε κυβέρνηση και από κέντρα οικονομικής ή επικοινωνιακής ισχύος. 65% πιστεύει ότι οι εκάστοτε κυβερνώντες δεν τηρούν το Σύνταγμα ή το παραβιάζουν συστηματικά.
3. Ως προς την ασφάλεια του κράτους και την προστασία των δικαιωμάτων, οι έξι στους δέκα δίνουν προτεραιότητα στην τήρηση του Συντάγματος έναντι της κρατικής ασφάλειας. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το εύρημα ότι περισσότεροι από 80% των ερωτηθέντων δηλώνουν πως αν αποδειχθεί η παραβίαση του Συντάγματος από τον πρωθυπουργό ή υπουργούς, αυτό θα επηρεάσει την ψήφο τους στις εκλογές. Το ποσοστό αυτό είναι χαμηλότερο σε όσους αυτοπροσδιορίζονται ως Δεξιοί ή Κεντροδεξιοί.
4. Ως προς τις παρακολουθήσεις πολιτικών προσώπων και δημοσιογράφων από την ΕΥΠ, επτά στους δέκα θεωρούν ότι πρόκειται για ένα σημαντικό πρόβλημα και ότι η ΕΥΠ παραβίασε το Σύνταγμα, δηλώνοντας επίσης ανασφάλεια ως προς την προστασία των προσωπικών τους επικοινωνιών. Εξάλλου, έξι στους δέκα πιστεύουν ότι παρακολουθήσεις γίνονται διαχρονικά από όλες τις Κυβερνήσεις.
5. Επιφυλάξεις εκφράζουν οι πολίτες σχετικά με την ελευθερία των ΜΜΕ, καθώς επτά στους δέκα πιστεύουν ότι δεν προστατεύεται αποτελεσματικά ή ότι συνοδεύεται από φαινόμενα διαπλοκής και λογοκρισίας.
Η ελληνική κοινωνία πιστεύει στο Σύνταγμα αλλά αμφισβητεί ότι εφαρμόζεται πιστά από τους κυβερνώντες και τη δικαιοσύνη, εκφράζοντας την ίδια δυσθυμία ή απογοήτευση που έχει διαπιστωθεί σε έρευνες για το πολιτικό σύστημα και τους θεσμούς. Στις νεότερες ηλικίες και στα χαμηλότερα εισοδηματικά και μορφωτικά στρώματα διαπιστώνεται μία λανθάνουσα ή δεδηλωμένη αντισυστημικότητα. Ειδικά ως προς την προστασία των δικαιωμάτων, παρότι αξιολογούνται ως σημαντική αξία, ωστόσο επιβεβαιώνεται μια τάση απογοήτευσης ή «παραίτησης».
Η έρευνα συμπληρώνεται από ενδιαφέρουσες απαντήσεις για την εφαρμογή του Συντάγματος κατά την οικονομική κρίση και την πανδημία, για τη διαδικασία της συνταγματικής αναθεώρησης και αναλυτικότερα για την υπόθεση των παρακολουθήσεων.
Την ερχόμενη Πέμπτη 19 Ιανουαρίου θα πραγματοποιηθεί στον Δικηγορικό Σύλλογο Αθηνών εκδήλωση με φυσική παρουσία και live streaming για την παρουσίαση ολόκληρης της έρευνας, την οποία θα σχολιάσουν οι βουλευτές Ο. Κεφαλογιάννη, Ε. Αχτσιόγλου και Γ. Καμίνης. Η έρευνα θα αναρτηθεί την επόμενη μέρα στο Syntagma Watch.
Ξενοφών Κοντιάδης
Καθηγητής Συνταγματικού Δικαίου, Πρόεδρος του ΚΕΣΔ- Ιδρύματος Τσάτσου
