Η πρόσφατη προδικαστική απόφαση του ΑΕΔ, δικάζοντος ως Εκλογοδικείου, περί αναστολής-αναβολής της διαδικασίας ακύρωσης της εκλογής των βουλευτών του κόμματος “Σπαρτιάτες” ενώπιον του, προκαλεί μεγάλα ερωτηματικά για την ουσιαστική και δικονομική χρησιμότητά της, ιδιαίτερα δε, όταν έρχεται λίγες ημέρες μετά την έκδοση της απόφασης του Α1 Τμήματος του ΑΠ[1] που δεν επέτρεψε την συμμετοχή τους στις Ευρωεκλογές.
Το ΑΕΔ αναστέλλει ενώπιον του την διαδικασία μέχρις εκδόσεως αμετακλήτου αποφάσεως επί της κατηγορίας κατά 11 εκλεγέντων με το κόμμα αυτό Βουλευτών, του Ηλία Κασιδιάρη και ενός δικηγόρου, για εξαπάτηση ψηφοφόρων κατά το άρθρο 112 παρ. 2 ΕΝ[2]. Τι μπορεί να σημαίνουν όλα αυτά για την έκβαση της δικαστικής υπόθεσης αλλά και την εφαρμογή του Εκλογικού Συνταγματικού Δικαίου στην πράξη από το ΑΕΔ;
Ως γνωστόν κατά του κύρους της εκλογής των 12 Βουλευτών του κόμματος «Σπαρτιάτες» έχουν κατατεθεί ενστάσεις κατ’ άρθρα 58 και 100 παρ. 1 περ. α΄ Σ και 24 επ. ΚΑΕΔ (Ν. 345/1976) με τις οποίες ζητείται η κατά νομική ακριβολογία ακύρωση της εκλογής τους (και όχι η έκπτωση από το βουλευτικό τους αξίωμα, όπως αδόκιμα υποστηρίζεται). Κύριο επιχείρημα επί του οποίου ερείδεται το αίτημα είναι ότι το κόμμα αυτό, άρα και οι εκλεγέντες Βουλευτές ως υποψήφιοι, συμμετείχαν κατά παράβαση του άρθρου 32 παρ. 1 ΕΝ, όπως τροποποιήθηκε και ισχύει, επειδή ο πραγματικός ηγέτης αυτού Ηλίας Κασιδιάρης έχει καταδικασθεί κατ’ άρθρο 187 ΠΚ πρωτοδίκως σε ποινή πολυετούς κάθειρξης για συμμετοχή σε εγκληματική οργάνωση. Το ότι ο Κασιδιάρης θεωρείται πραγματικός αρχηγός του κόμματος αυτού δέχθηκε πρόσφατα και το Α1 Τμήμα του ΑΠ με την προαναφερθείσα (μη πειστική κατά την γνώμη μου) απόφασή του που απέκλεισε την συμμετοχή του κόμματος αυτού από τις Ευρωεκλογές με βάση το άρθρο 3 παρ. 8 υποπαρ. γ΄ Ν 4255/2014 που διέπει την εκλογή μελών του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου όπως αυτό τροποποιήθηκε με το άρθρο 4 Ν. 5083/2024, με το οποία ορίζεται ότι η διάταξη του άρθρου 32 παρ. 1 ΕΝ εφαρμόζεται και στις Ευρωεκλογές, σε αντίθεση με την 95/2023 απόφαση του ιδίου Τμήματος που είχε επιτρέψει την συμμετοχή του ιδίου κόμματος στις εθνικές εκλογές του Ιουνίου 2023, κρίνοντας ότι ο πραγματικός Αρχηγός του κόμματος ήταν και ο τυπικά φερόμενος ως Αρχηγός, Βασίλειος Στίγκας.
Το ζήτημα που κανονικά εξετάζει το ΑΕΔ στις περιπτώσεις αιτήσεων ακύρωσης της εκλογής Βουλευτών με βάση τις συνταγματικές και κατά νόμον αρμοδιότητές του είναι εάν η εκλογή των Βουλευτών ήταν σύμφωνη με το Σύνταγμα και την εκλογική νομοθεσία. Για πρώτη φορά καλείται, έστω και έμμεσα, να αποφανθεί εάν ένα κόμμα συμμετείχε νομίμως στις εκλογές, οπότε σε αντίθετη περίπτωση, κατά τους αιτούντες την ακύρωση της εκλογής των Βουλευτών του κόμματος «Σπαρτιάτες», θα πρέπει να θεωρηθεί άκυρη η εκλογή των τελευταίων.
Έχω κατ’ επανάληψη διατυπώσει την άποψη[3] ότι με την τροποποίηση του άρθρου 32 παρ. 1 ΕΝ στις αρχές του 2023 φτάσαμε και μάλιστα κατά τρόπο θεσμικά αμφιλεγόμενο στα όρια της μαχόμενης δημοκρατίας, όπως την επιτρέπει το Σύνταγμά μας, διότι υπάρχουν πολλές μορφές μαχόμενης δημοκρατίας πέραν αυτής της μορφής απαγόρευσης κόμματος. Φοβάμαι όμως ότι η επίμαχη λύση που επικράτησε νομοθετικά και ακόμα χειρότερα επιβεβαιώθηκε δικαστικά με τις δύο αποφάσεις του Α1 Τμήματος του ΑΠ το 2023[4] και την τελευταία του 2024[5] δεν ανταποκρίνεται ούτε στο Σύνταγμα ούτε στην ΕΣΔΑ και όσον αφορά τις Ευρωεκλογές ούτε στο Ενωσιακό εκλογικό Δίκαιο, και μάλιστα πρωτογενές. Εδώ βρισκόμαστε στο πρωτοφανές και κατά την γνώμη μου μη συνταγματικά και εξ επόψεως Κώδικα Ανωτάτου Ειδικού Δικαστηρίου (Ν. 345/1976) επιτρεπτό φαινόμενο άσκησης κατασταλτικού ελέγχου νομιμότητας συμμετοχής κόμματος στις εκλογές από το ΑΕΔ, κάτι που δεν εμπίπτει στις αρμοδιότητές του εκ των άρθρων 58, 100 παρ. 1 περ. α΄ Σ και τον ΚΑΕΔ[6].
Απ’ εκεί και πέρα υπάρχει σωρεία ενδεχόμενων συνεπειών στην περίπτωση που το ΑΕΔ οδηγηθεί στην λύση που φημολογείτο ότι θα οδηγηθεί, δηλ. στην ακύρωση συμμετοχής του κόμματος στις εκλογές, την ακύρωση των ψήφων που δόθηκαν στο κόμμα “ΣΠΑΡΤΙΑΤΕΣ”, τη συνακόλουθη ακύρωση της εκλογής των Βουλευτών και εν τέλει την ανακατανομή των εδρών στα υπόλοιπα κόμματα[7]. Η κατάσταση μπορεί να περιπλακεί με ανυπολόγιστες συνέπειες, εάν επικρατήσει η ορθότερη άποψη ότι στην περίπτωση αυτή την ανακατανομή θα πρέπει να κάνει όχι το ΑΕΔ, αλλά, με βάση την απόφαση του ΑΕΔ, η Ανώτατη Εφορευτική Επιτροπή όπου θα ανακατανείμει τις έδρες με βάση τα νέα δεδομένα που θα προκύψουν από την απόφαση, με ενδεχόμενο να καταλήξει έδρα από τις λεγόμενες “καραμπόλες” και σε εκλογική περιφέρεια που δεν εξέλεξαν Βουλευτή οι ΣΠΑΡΤΙΑΤΕΣ και κατά συνέπεια δεν θα έχουν ακυρωθεί οι ψήφοι που δόθηκαν στο κόμμα αυτό. Σε ένα τέτοιο ενδεχόμενο θα υπάρχουν ψήφοι δύο «ταχυτήτων» και κατά συνέπεια και (ανα)κατανομή εδρών με βάση αυτές τις δύο «ταχύτητες». Κατά την γνώμη μου η λύση αυτή πέραν του ότι προδήλως δεν ανταποκρίνεται στην δημοκρατική αρχή είναι και θεσμικά τραγέλαφος, ενώ η συνεπέστερη με την δημοκρατική αρχή αλλά και την λογική του εκλογικού δικαίου λύση θα ήταν η επανάληψη των εκλογών σε ολόκληρη την επικράτεια.
Κατ’ αντίθεση προς ό,τι συζητείτο με βάση κυρίως δημοσιογραφικές αλλά και όχι μόνο πληροφορίες, ότι το ΑΕΔ θα προχωρήσει στην ακύρωση της εκλογής των Βουλευτών και θα διατάξει την ανακατανομή των εδρών, το τελευταίο, συναισθανόμενο, πιθανόν, τις τραγελαφικές συνέπειες ενός τέτοιου ενδεχομένου αποφεύγει να πιει ολόκληρο το πικρό ποτήρι της έκδοσης μίας τέτοιας οριστικής απόφασης, και εκδίδει προδικαστική-μη οριστική απόφαση με το ανωτέρω περιεχόμενο.
Προσπαθώντας να ερμηνεύσουμε το σκεπτικό αυτής της απόφασης, αν και ακόμα δεν το γνωρίζουμε, και ό,τι αναφέρουμε εδώ γίνεται με αυτή την επιφύλαξη, το Δικαστήριο προφανώς καταφάσκει τη συνταγματικότητα και τη συμβατότητα με την ΕΣΔΑ της ρύθμισης του άρθρου 32 παρ. 1 ΕΝ, εξαρτά τη νομιμότητα εκλογής των Βουλευτών του κόμματος από τη νομιμότητα συμμετοχής του στις εκλογές, εξετάζει εάν νομίμως επετράπη η συμμετοχή του κόμματος στις εκλογές με βάση την 95/2023 απόφαση του Α1 Τμήματος του ΑΠ ή εάν η ως άνω απόφαση εξεδόθη κατά παράβαση νόμου ή πλάνη περί τα πράγματα και εξαρτά, περιέργως τη δικανική του κρίση από το εάν οι Βουλευτές του κόμματος διέπραξαν το αδίκημα της εξαπάτησης ψηφοφόρων του άρθρου 112 παρ. 2 ΕΝ, αναστέλλοντας την διαδικασία μέχρις εκδόσεως αμετακλήτου αποφάσεως του αρμοδίου ποινικού δικαστηρίου εν προκειμένω. Για τους παροικούντες την Ιερουσαλήμ της ποινικής δικαιοσύνης, αμετάκλητη απόφαση σε ποινική υπόθεση με 13 κατηγορουμένους, τουλάχιστον ισάριθμους συνηγόρους υπεράσπισης και πλήθος μαρτύρων, σημαίνει τουλάχιστον πενταετία, ακόμα κι αν για λόγους σκοπιμοτήτων επισπευσθεί η διαδικασία και στους τρεις βαθμούς. Πενταετία εν προκειμένω σημαίνει ότι υπερβαίνουμε τη χρονική διάρκεια της θητείας της παρούσης Βουλής, κατά συνέπεια όταν μετά το αμετάκλητο επανέλθει η υπόθεση στο ΑΕΔ, αυτό θα κηρύξει τη συζήτηση απαράδεκτη, λόγω μη υπάρξεως της Βουλής, στην οποία οι υπό ακύρωση της εκλογής τους Βουλευτές εξελέγησαν (πάγια επί του προκειμένου η νομολογία του ΑΕΔ[8]). Εκτός κι αν αθωωθούν οι κατηγορούμενοι της αποδιδόμενης σε αυτούς κατηγορίας και δεν ασκηθούν ένδικα μέσα κατά της αθωωτικής απόφασης από την Εισαγγελική Αρχή, ενδεχόμενο μάλλον απίθανο, οπότε μπορούμε να έχουμε αμετάκλητη απόφαση συντομότερα. Στη μάλλον απίθανη αυτή περίπτωση, η υπόθεση θα επανέλθει στο ΑΕΔ προς οριστική κρίση κατά πάσα πιθανότητα πριν το πέρας της τρέχουσας κοινοβουλευτικής περιόδου.
Τα μόνα βέβαια συμπεράσματα που μπορούν να εξαχθούν από την προδικαστική αυτή απόφαση είναι ότι α) υπάρχει μεγάλη διχογνωμία εντός των κόλπων του ΑΕΔ όχι μόνο ως προς τις έννομες συνέπειες μίας ενδεχόμενης ακύρωσης της εκλογής των Βουλευτών (αναδιανομή εδρών, επαναληπτικές εκλογές κ.τ.ό.) αλλά και ως προς το ζήτημα καθεαυτής της ακύρωσης της εκλογής τους β) το ΑΕΔ δεν αρκείται στην 1/2024 απόφαση του Α1 Τμήματος του Αρείου Πάγου, που έκρινε ότι ο πραγματικός αρχηγός του κόμματος «Σπαρτιάτες» δεν είναι ο Βασίλειος Στίγκας, αλλά ο Ηλίας Κασιδιάρης και ζητά και αμετάκλητη απόφαση του ποινικού δικαστηρίου, καθιστώντας τις δύο υποθέσεις συγκοινωνούντα δοχεία, του οποίου όμως (ποινικού δικαστηρίου) η δικανική κρίση περί του εάν τελέστηκε το αδίκημα του άρθρου 112 παρ. 2 ΕΝ τελικά να μην είναι κρίσιμη για την έκφραση δικανικής κρίσης από το ΑΕΔ[9] και γ) προφανώς λόγω της διχογνωμίας αυτής το ΑΕΔ αποφεύγει να πάρει οριστική θέση παραπέμποντας το θέμα στις καλένδες με σοβαρό ενδεχόμενο να μην εκδοθεί τελικά ποτέ οριστική απόφαση. Στην περίπτωση αυτή, οι Βουλευτές του κόμματος παραμένουν κανονικά στη θέση τους και ασκούν κανονικά τα καθήκοντά τους, με ό,τι αυτό συνεπάγεται.
Όλα τα παραπάνω καταδεικνύουν το ανησυχητικό φαινόμενο της αντιμετώπισης της ακροδεξιάς βίας, η οποία μετά την απόφαση του Τριμελούς Εφετείου Κακουργημάτων Αθηνών για την ηγεσία και τα στελέχη της Χρυσής Αυγής είναι σε σχετική ύφεση, με αμφίβολης συνταγματικότητας νομοθετικές ρυθμίσεις περί αποκλεισμού κομμάτων και εμπλοκής της δικαστικής εξουσίας σε αυτούς, η οποία τόσο με τις αποφάσεις του Α1 Τμήματος του ΑΠ όσο και με την διενέργεια προκαταρκτικής εξέτασης και άσκηση ποινικής δίωξης από της Εισαγγελέα του ΑΠ για διάπραξη του αδικήματος της εξαπάτησης ψηφοφόρων όσο εν τέλει και με την προδικαστική απόφαση του ΑΕΔ δείχνει να παρακολουθεί τα πράγματα με νομική αμηχανία και με σφόδρα αμφιλεγόμενες αποφάσεις και εν γένει δικαιοδοτικές κρίσεις.
Χαράλαμπος Τσιλιώτης
Αναπληρωτής Καθηγητής Συνταγματικού και Ευρωπαϊκού Συνταγματικού Δικαίου Τμήματος Πολιτικής Επιστήμης και Διεθνών Σχέσεων Πανεπιστημίου Πελοποννήσου
Υποσημειώσεις:
[1] Βλ. ΑΠ 1/2024.
[2] Βλ. Εκλογοδικείο: Αναβλήθηκε η έκδοση απόφασης για τους Σπαρτιάτες μέχρι να εκδικαστεί η ποινική δίκη, σε capital.gr 20.5.2024, διαθέσιμο σε: https://www.capital.gr/epikairotita/3809855/eklogodikeio-anablithike-i-ekdosi-apofasis-gia-tous-spartiates-mexri-na-ekdikastei-i-poiniki-diki/.
[3] Πρβλ. Χ. Τσιλιώτης, Το Δίκαιο υπερισχύει της σκοπιμότητας και όχι το αντίθετο. Συνταγματικοί προβληματισμοί της απγόρευσης συμμετοχής κόμματος στις εκλογές με αφορμή το «κόμμα Κασιδιάρη», σε SyntagmaWatch.gr 24.1.2023, διαθέσιμο σε: https://www.syntagmawatch.gr/trending-issues/to-dikaio-yperisxyei-ths-skopimothtas-kai-oxi-to-antitheto/, ο ίδιος, ο Άρειος Πάγος και το δράμα της συμμετοχής του «κόμματος Κασιδιάρη στις εκλογές. Μία ακόμα πράξη προς την τελική κάθαρση;, σε Syntagma Watch 11.4.2023, διαθέσιμο σε: https://www.syntagmawatch.gr/trending-issues/o-areios-pagos-kai-to-drama-ths-symmetoxis-tou-kommatos-kasidiari-stis-ekloges-mia-akoma-praksi-mexri-thn-teliki-katharsi/, ο ίδιος, Σχόλιο στην Απ 8/2023 (Α1 Τμήμα) σχετικά με τον αποκλεισμό του κόμματος «Εθνικό κόμμα ΕΛΛΗΝΕΣ» από τις εκλογές της 21.5.2023, σε SyntagmaWatch.gr 8.5.2023, διαθέσιμο σε: https://www.syntagmawatch.gr/trending-issues/sxolio-sthn-ap-8-2023-a1-tmhma/.
[4] Βλ. ΑΠ 8/2023, ΑΠ 95/2023.
[5] Βλ. υποσημ. 1.
[6] Πρβλ. συναφώς, πλην των αντιρρήσεων του γράφοντος που διατυπώνονται σε Χ. Τσιλιώτης, Μπορεί το ΑΕΔ ως Εκλογοδικείο να ακυρώσει την συμμετοχή του κόμματος «ΣΠΑΡΤΙΑΤΕΣ» στις εκλογές της 25 Ιουνίου 2023 και την συνακόλουθη εκλογή των Βουλευτών του;, σε: Syntagma Watch 27.6.2023, διαθέσιμο σε: https://www.syntagmawatch.gr/trending-issues/mporei-to-aed-ws-eklogodikeio-na-akyrwsei-th-symmetoxh-tou-kommatos-spartiates/, και τις αντιρρήσεις που έχουν εκφρασθεί μεταξύ άλλων και από τους Ξ. Κοντιάδη, Η μαχόμενη Δημοκρατία και οι Σπαρτιάτες, σε: Syntagma Watch 11.9.2023, διαθέσιμο σε: https://www.syntagmawatch.gr/trending-issues/h-mahomeni-dhmokratia-kai-oi-spartiates/,.Σ. Βλαχόπουλο, Πολιτικά κόμματα και εκλογές. Απαγορεύσεις και Δημοκρατία, σε: SyntagmaWatch 14.9.2023, διαθέσιμο σε: https://www.syntagmawatch.gr/trending-issues/politika-kommata-kai-ekloges-apagoreyseis-kai-dhmokratia/, Α. Καραμπατζό, Ανακατανομή εδρών ερήμην της δημοκρατικής αρχής, σε: ΤΑ ΝΕΑ 11.4.2024, διαθέσιμο σε: https://www.antoniskarampatzos.com/arthrografia-ston-typo/ανακατανομή-εδρών-ερήμην-της-δημοκρα/.
[7] Για τις διάφορες λύσεις κατανομής των εδρών του κόμματος Σπαρτιάτες σε περίπτωση ακύρωσης της εκλογής των Βουλευτών του και τα αδιέξοδα που δημιουργούνται για έκαστη εξ αυτών πρβλ. Σ. Βλαχόπουλος, Οι έδρες των Σπαρτιατών: Συνταγματικά διλήμματα, σε: in.gr 21.4.2024, διαθέσιμο σε: Οι έδρες των Σπαρτιατών: Συνταγματικά διλήμματα | in.gr.
[8] Βλ. ΑΕΔ 21/1989, ΑΕΔ 31/1997, ΑΕΔ 5/1997, 12/2012, ΑΕΔ 13/2012, ΑΕΔ 4/2016, ΑΕΔ 5/2016, ΑΕΔ 11/2016.
[9] Για ότι δεν συντρέχει θέμα τελέσεως του αδικήματος εκ μέρους των Βουλευτών των Σπαρτιατών και πόσο επικίνδυνη δικαιοπολιτικά είναι η αντίθετη εκδοχή καθώς και το ότι το θέμα αυτό είναι άσχετο με τις εκκρεμείς υποθέσεις ενώπιον του ΑΕΔ εξηγώ αναλυτικά σε Χ. Τσιλιώτης, Πώς μπορεί να προσφερθεί δωρεάν δημοσιότητα σε έναν κρατούμενο; Το Έγγραφο της Εισαγγελέως του Αρείου Πάγου προς τον Πρόεδρο της Βουλής των Ελλήνων για την άρση της ασυλίας των 11 Βουλευτών του κόμματος «Σπαρτιάτες», σε: SyntagmaWatch 30.10.2023, διαθέσιμο σε: https://www.syntagmawatch.gr/trending-issues/pws-mporei-na-prosferthei-dwrean-dimosiotita-se-enan-kratoumeno/.
