Κατά τις προπαρασκευαστικές εργασίες του Συντάγματος του 1975 η κοινοβουλευτική πλειοψηφία εμφανίστηκε πολύ διστακτική και συγκρατημένη στο ζήτημα της κατοχύρωσης του κοινωνικού δικαιώματος στην υγεία. Παρά τις αντιρρήσεις των αγορητών της Ε.Κ-Ν.Δ και του ΠΑΣΟΚ (Θ. Μαναβής, Β. Τσουδερού, Κ. Αλαβάνος, Απ. Κακλαμάνης) που πρότειναν μια διατύπωση αντίστοιχη με εκείνη του άρθρου 32 του Ιταλικού Συντάγματος στην οποία η υγεία χαρακτηρίζεται ως θεμελιώδες δικαίωμα του ατόμου και συμφέρον του κοινωνικού συνόλου, τελικά στη διάταξη του άρθρου 21 παρ.3 του Συντάγματος δεν χρησιμοποιήθηκε ο όρος «δικαίωμα» αλλά απλώς γίνεται αναφορά στην υποχρέωση μέριμνας του Κράτους για την υγεία των πολιτών.
Ο εισηγητής της πλειοψηφίας Α. Κατσαούνης στην τοποθέτησή του δικαιολόγησε τη διατύπωση αυτή με αναφορά στην οικονομική κατάσταση του Κράτους, η οποία δεν επέτρεπε την καθίδρυση στο Σύνταγμα ενός επιτακτικού καθήκοντος του Κράτους στο οποίο θα αντιστοιχούσε αγώγιμο κοινωνικό δικαίωμα των πολιτών (βλ. σχετικά, Απ. Παπακωνσταντίνου, Το κοινωνικό δικαίωμα στην υγεία, 2005, σελ. 51-52). Σύμφωνα με τον εισηγητή της πλειοψηφίας εάν ο μελλοντικός νομοθέτης έκρινε ότι το τότε (1975) ισχύον σύστημα των κοινωνικών ασφαλίσεων υγείας δεν ήταν επαρκές, μπορούσε να το βελτιώσει ή να επιλέξει άλλο σύστημα, κατά την απόλυτη διακριτική του ευχέρεια.
Η ιστορική χρησιμότητα του άρθρου 21 παρ.3 του Συντάγματος
Αυτή ήταν τελικά και η ιστορική χρησιμότητα του άρθρου 21 παρ.3 του Συντάγματος: άνοιξε τον δρόμο στον ν.1397/1983 που ίδρυσε το Εθνικό Σύστημα Υγείας (ΕΣΥ) (Υπουργός Υγείας: Παρασκευάς Αυγερινός) και στον ν.1579/1985 (Υπουργός Υγείας: Γιώργος Γεννηματάς) που το εδραίωσε. Εφεξής το άρθρο 21 παρ.3 Συντ. θα ταυτιζόταν με τις θεμελιώδεις επιλογές του ΕΣΥ: την ευθύνη του Κράτους για την παροχή υπηρεσιών υγείας στο σύνολο των πολιτών, μέσα από την οργάνωση ενός ενιαίου και αποκεντρωμένου συστήματος υγείας, που θα διασφαλίζει ότι οι υπηρεσίες υγείας παρέχονται ισότιμα σε κάθε πολίτη, ανεξάρτητα από την οικονομική, κοινωνική και επαγγελματική του κατάσταση.
Η μεταβολή αυτή στο νόημα του άρθρου 21 παρ.3 Συντ. επικυρώθηκε με την απόφαση 400/1986 του ΣτΕ το οποίο έκρινε ότι με το άρθρο αυτό «ιδρύεται ευθεία εκ του Συντάγματος υποχρέωση του Κράτους για τη λήψη θετικών μέτρων προς προστασίαν της υγείας των πολιτών, στους οποίους δίνει δικαίωμα να απαιτήσουν από την Πολιτεία την πραγμάτωση της αντίστοιχης υποχρεώσεώς της».
Η ολοκλήρωση της Συνταγματοποίησης του κοινωνικού δικαιώματος στην υγεία
Με την αναθεώρηση του 2001 ολοκληρώθηκε η συνταγματοποίηση του κοινωνικού δικαιώματος στην υγεία, αφού το άρθρο 5 παρ.5 του Συντάγματος που ορίζει ότι «καθένας έχει δικαίωμα στην προστασία της υγείας του» προστατεύει συγχρόνως και το κοινωνικό δικαίωμα στην υγεία και τον τρόπο με τον οποίο αυτό έχει υλοποιηθεί, δηλαδή μέσω του ΕΣΥ. Διότι, αν δεν υπάρχει Εθνικό Σύστημα Υγείας, το δικαίωμα του άρθρου 5 παρ.5 του Συντάγματος είναι ένα κενό γράμμα.
Η ανάγκη επανεξέτασης της σχέσης μεταξύ δημοσίου και ιδιωτικού στον τομέα της υγείας
Η κοινωνική και συνταγματική σπουδαιότητα του ΕΣΥ επιβεβαιώθηκε κατά τη διάρκεια της πανδημίας. Το ιδιωτικό σύστημα υγείας από τη φύση του και τη λογική της οργάνωσής του δεν μπορεί να συνεισφέρει στην αντιμετώπιση καταστάσεων υγειονομικής ανάγκης. Δεδομένου ότι οι καταστάσεις αυτές φαίνεται ότι εφεξής θα είναι ολοένα και πιο συχνές, η σχέση μεταξύ δημοσίου και ιδιωτικού στον τομέα της υγείας θα πρέπει να επανεξετασθεί, ενώ η ενίσχυση του ΕΣΥ αναδεικνύεται πλέον σε θεμελιώδη συνταγματική προτεραιότητα.
Χαράλαμπος
Ανθόπουλος
Καθηγητής Δικαίου και Διοίκησης στο Ε.Α.Π.
*Το κείμενο δημοσιεύθηκε για πρώτη φορά στο Πρώτο Θέμα στις 10/5/2020.
