Η αξία της ελευθερίας της έκφρασης και του τύπου σε μία δημοκρατική κοινωνία αποτυπώνεται εναργώς στο απόσπασμα της απόφασης της Νew York Times v. Sullivan του Ανωτάτου Δικαστηρίου των ΗΠΑ, όπου έγινε δεκτό ότι «στο πλαίσιο της βαθιάς εθνικής δέσμευσης στην αρχή ότι ο διάλογος πάνω σε δημόσια θέματα πρέπει να είναι δίχως αναστολές, ζωηρός και ανοιχτός στα πάντα», ο συνταγματικά προστατευόμενος λόγος «μπορεί να περιλαμβάνει σφοδρές, καυστικές και κάποιες φορές δυσάρεστα οξείες επιθέσεις σε κυβερνητικούς και δημόσιους λειτουργούς».
Ομοίως, η νομολογία του Δικαστηρίου του Στρασβούργου εξασφαλίζει την προνομιακή μεταχείριση της ελευθερίας της έκφρασης, ιδίως σε περιπτώσεις προσβολής της τιμής δημοσίων προσώπων καθώς και σε περιπτώσεις ζητημάτων δημοσίου ενδιαφέροντος. Στο ως άνω πλαίσιο μία καινούρια πρωτοβουλία ξεκινά τώρα από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή προς αντιμετώπιση σε ευρωπαϊκό επίπεδο του φαινομένου SLAPP (Strategic lawsuits against public participation), που εντάσσεται στο Ευρωπαϊκό Σχέδιο Δράσης για τη Δημοκρατία.
Ο όρος SLAPP αναφέρεται σε αβάσιμες μηνύσεις (ή αγωγές) που κατατίθενται από κάποιο ισχυρό πρόσωπο ή οργανισμό (για παράδειγμα μια επιχείρηση ή ένα υψηλά ιστάμενο δημόσιο πρόσωπο) ενάντια σε μη κυβερνητικά πρόσωπα, οργανισμούς και δημοσιογράφους, που εκφράζουν κριτική σχετικά με ζήτημα δημοσίου ενδιαφέροντος. Σκοπός τέτοιων μηνύσεων δεν είναι να κερδηθεί η δικαστική υπόθεση, αλλά ο εκφοβισμός όσων ασκούν κριτική μέσω της ηθικής και οικονομικής εξουθένωσής τους. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η άσκηση πολλών αγωγών του ίδιου ενάγοντος κατά του ίδιου εναγόμενου, αφορουσών ακόμη και το ίδιο άρθρο, ή η καταχρηστική εναγωγή δημοσιογράφου, ιδίως σε περιπτώσεις δημοσίευσης στο διαδίκτυο, ενώπιον αλλοδαπού δικαστηρίου.
Για τον λόγο τούτο συστάθηκε τον Μάρτιο του 2021 το Expert Group Αgainst SLAPP, έτσι ώστε να δημιουργηθεί ένα φόρουμ που θα παράσχει στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή την ειδική γνώση και πρακτική εμπειρία προς αντιμετώπιση αυτού του φαινομένου που απειλεί την δημοκρατική δημόσια συμμετοχή των πολιτών της ΕΕ, με την λήψη νομοθετικών και μη μέτρων προς αντιμετώπιση της φίμωσης του τύπου. Δεν μπορεί παρά να χαιρετίσει κανείς αυτήν την πρωτοβουλία και τη συμμετοχή της Ελλάδας, ιδίως αν ληφθεί υπόψη ότι η ελλιπής προστασία της ελευθερίας της έκφρασης από την ελληνική νομολογία έχει οδηγήσει επανειλημμένως στην καταδίκη της Ελλάδας από το Δικαστήριο του Στρασβούργου για παραβίαση του άρθρου 10 της ΕΣΔΑ. Η ελεύθερη συζήτηση επί των δημοσίων θεμάτων θα εξασφαλίσει την ελεύθερη διαμόρφωση της κοινής γνώμης και θα ικανοποιήσει το αίτημα για διαφάνεια και συνέπεια, το οποίο προβάλλει επιτακτικότερο τη σημερινή εποχή, που η παραπληροφόρηση κυριαρχεί.
Χριστίνα Aντ. Βρεττού
Διδάκτωρ Συνταγματικού Δικαίου, Δικηγόρος
Member of the Expert Group against SLAPP
