Οι αμφισβητήσεις της Τουρκίας
Τις τελευταίες ημέρες γράφτηκαν πολλά, υπεύθυνα και (κυρίως) ανεύθυνα για το θέμα του Καστελλορίζου, το οποίο αποτέλεσε (και ακόμα αποτελεί) εστία ανάφλεξης των ελληνοτουρκικών σχέσεων. Ας τα βάλουμε σε μία τάξη:
Η Τουρκία δεν αμφισβητεί, τουλάχιστον επίσημα, την κυριαρχία της χώρας μας επί του Καστελλορίζου, σε αντίθεση με άλλα ελληνικά νησιά του Αιγαίου ή του Λυβικού πελάγους (Αγαθονήσι, Φαρμακονήσι, Γαύδος κ.α.). Υπό αυτήν την έννοια είναι τουλάχιστον ανεύθυνα όσα λέγονται και γράφονται ότι τουρκικά πολεμικά πλοία θα καταλάβουν το ακριτικό μας νησί. Αμφισβητεί, όμως, ότι το Καστελόριζο όπως, κατ’ αυτήν, και όλα τα ελληνικά νησιά έχει δική του υφαλοκρηπίδα και ότι μπορεί να έχει ΑΟΖ σε περίπτωση ανακήρυξης. Υφαλοκρηπίδα και ΑΟΖ δεν αποτελούν τμήματα της επικράτειας, όπου το παράκτιο κράτος, εν προκειμένω η χώρα μας, ασκεί πλήρη κυριαρχία, αλλά θαλάσσιες ζώνες, όπου το παράκτιο κράτος έχει κυριαρχικά δικαιώματα οικονομικής εκμετάλλευσης.
Οι έννοιες της υφαλοκρηπίδας και της ΑΟΖ κατά το Διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας
Η μεν ΑΟΖ θα πρέπει να ανακηρυχθεί, κάτι που δεν έχει κάνει η χώρα μας, εκτός από την πρόσφατη συμφωνία με την Ιταλία στο Ιόνιο πέλαγος, η υφαλοκρηπίδα αντίθετα δεν απαιτεί ανακήρυξη αλλά ισχύει ab initio (εξ αρχής) και ipso jure (αυτοδικαίως), είναι σύμφυτη δηλαδή με την ύπαρξη του κράτους. Το πλάτος της υφαλοκρηπίδας και της ΑΟΖ κατά κανόνα συμπίπτει στα 200 ν.μ. από τις γραμμές βάσεις (και όχι από το πέρας της αιγιαλίτιδας ζώνης), ενώ όταν η απόσταση με το γειτονικό (παρακείμενο ή αντικείμενο) κράτος είναι μικρότερη των 400 ν.μ. (200 + 200) ακολουθείται κατά κανόνα η μέση γραμμή για την οριοθέτηση. Στην υφαλοκρηπίδα το παράκτιο κράτος έχει μόνο δικαιώματα οικονομικής εκμετάλλευσης επί του βυθού και του υπεδάφους του βυθού ενώ στην ΑΟΖ έχει κυριαρχικά δικαιώματα οικονομικής εκμετάλλευσης και στα υπερκείμενα του βυθού ύδατα (κυρίως αλιεία), στην επιφάνεια της θάλασσας και στον υπερκείμενο της θάλασσας εναέριο χώρο (π.χ. οικονομική εκμετάλλευση αιολικής ενέργειας).
Η υφαλοκρηπίδα και η (δυνάμει ΑΟΖ) του Καστελλορίζου
Κατά το άρθρο 121 παρ. 2 της Σύμβασης για το Διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας του 1982, το οποίο απηχεί και διεθνές έθιμο και δεσμεύει και χώρες που δεν την έχουν υπογράψει και επικυρώσει, όπως η Τουρκία, τα νησιά έχουν και υφαλοκρηπίδα και ΑΟΖ καθ’ ο μέρος αυτή έχει ανακηρυχθεί. Κατά συνέπεια η θέση της Τουρκίας είναι αβάσιμη κατά το Διεθνές Δίκαιο το αυτό ισχύει καταρχήν και για το Καστελόριζο.
Λόγω όμως της μικρής έκτασης του Καστελλορίζου και των ακτών του σε σύγκριση με τις αντικείμενες σε αυτό ακτές της Τουρκίας στην Ανατολική Μεσόγειο, αμφισβητείται η επήρεια του νησιού στον καθορισμό της υφαλοκρηπίδας του. Η έννοια της “επήρειας” δεν είναι όρος της Σύμβασης του 1982 είναι όμως του Διεθνούς Δικαστηρίου της Χάγης σε υποθέσεις που ήχθησαν ενώπιον του για οριοθέτηση των θαλασσίων ζωνών. Κατά συνέπεια δεν μπορούμε να την αγνοήσουμε όχι μόνο γιατί και η νομολογία των διεθνών Δικαστηρίων αποτελεί κατά το άρθρο 38 παρ. 1 περ. δ΄ του Καταστατικού του Διεθνούς Δικαστηρίου της Χάγης επικουρική, έστω, πηγή του Διεθνούς Δικαίου, αλλά και γιατί θα την βρούμε μπροστά μας σε περίπτωση παραπομπής της διαφοράς περί την οριοθέτηση των θαλασσίων ζωνών στην δικαιοδοσία του Διεθνούς Δικαστηρίου. Άλλωστε την βρίσκουμε ήδη μπροστά μας στις διαπραγματεύσεις που κάνουμε με την Αίγυπτο, όπου οι θέσεις της Αιγύπτου όσον αφορά την επήρεια του Καστελλορίζου βρίσκονται πολύ κοντά στις τουρκικές θέσεις, και την βρήκαμε και κατά την υπογραφή της συμφωνίας με την Ιταλία, όπου κάποια μικρά ελληνικά νησιά του Ιονίου πελάγους έγινε δεκτό ότι ασκούν μειωμένη επήρεια κατά τον καθορισμό της ΑΟΖ.
Η θέση παραγόντων της διεθνούς κοινότητας
Το ευχάριστο είναι ότι οι ΗΠΑ με πρόσφατες δηλώσεις αξιωματούχων των (Μενέντεζ και Πάιατ) προσχώρησαν στην ελληνική θέση ότι το Καστελόριζο έχει την ίδια επήρεια κατά τον καθορισμό της υφαλοκρηπίδας, όπως και τα ηπειρωτικά εδάφη. Αυτή πρέπει να είναι καταρχήν η θέση μας και κατά τις διαπραγματεύσεις και δεν πρέπει να διακατεχόμαστε από κανένα σύνδρομο ούτε διαπραγματευτικού “μαξιμαλισμού” ούτε διαπραγματευτικής μειονεξίας.
Από την άλλη όμως τόσο η Τουρκία όσο και η Αίγυπτος δεν δέχονται την θέση περί πλήρους επήρειας του Καστελλορίζου. Κατά συνέπεια εάν Τουρκία και Αίγυπτος διαφωνούν τότε θα πρέπει να λύσουμε την διαφορά στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης, όπου θα πρέπει να είμαστε προετοιμασμένοι ότι με βάση παλαιότερη νομολογία του Δικαστηρίου ίσως δεν θα δικαιωθούμε απόλυτα από αυτό όσον αφορά το Καστελόριζο. Αυτή είναι μια πραγματικότητα που δεν πρέπει να αγνοήσουμε.
Μέχρι τότε όμως θα πρέπει να επιμένουμε είτε σε ενδεχόμενες διαπραγματεύσεις είτε και ενώπιον του Διεθνούς Δικαστηρίου, εάν οψέποτε χρειασθεί, ότι και για το Καστελλόριζο ισχύει πλήρως το άρθρο 121 παρ. 2 της Σύμβασης για το Διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας, οπότε οποιαδήποτε ενέργεια της Τουρκίας στον βυθό της υφαλοκρηπίδας των 200 ν.μ. του Καστελλορίζου είναι πράξη παράνομη και θα πρέπει να τύχει ανάλογης απαντήσεως.
Απ ό,τι δείχνουν τα πράγματα μέχρι στιγμής εκτός από τις ΗΠΑ την θέση αυτή υιοθετεί προσεκτικά και η Γερμανία και η Ε.Ε., αν κρίνουμε από τις πιέσεις που ασκήθηκαν στον Ερντογάν να κάνει πίσω (προς το παρόν;) στο θέμα του Καστελλορίζου. Επειδή είναι μη ρεαλιστικό να περιμένουμε ότι η Τουρκία θα εγκαταλείψει τις αντιδιεθνοδικαιικές θέσεις της περί ανυπαρξίας ΑΟΖ και υφαλοκρηπίδας των νησιών, είναι μεγάλη ευκαιρία τώρα που ο Ερντογάν αποφάσισε να δράσει και να προκαλέσει την διεθνή κοινότητα, η οποία αποδοκιμάζει, άλλοτε έντονα και φανερά (π.χ. Γαλλία και ήδη ΗΠΑ) και άλλοτε ήπια και παρασκηνιακά (π.χ. Γερμανία) την πολιτική των προκλήσεων, να ασκηθεί πίεση ούτως ώστε να συρθεί η Τουρκία στο Διεθνές Δικαστήριο και να υπογράψει το περίφημο συνυποσχετικό για την οριστική επίλυση της διαφοράς.
Όχι άλλα Ίμια
Διαφορετικά οι αμφισβητούμενες από την Τουρκία περιοχές θα αποτελούν περιοχές όπου κανένα μέρος δεν θα μπορεί να προβεί σε ενέργειες για να μην προκαλέσει θερμό επεισόδιο ή πολεμική σύρραξη. Τα προηγούμενα του 1976 και 1987 για την υφαλοκρηπίδα αλλά και του 1996 για τα Ίμια, φανερώνουν του λόγου το αληθές και δεν θα πρέπει να επαναληφθούν και στο Καστελόριζο ή σε περιοχές νοτίως της Κρήτης ή των Δωδεκανήσων, την υφαλοκρηπίδα των οποίων επίσης αμφισβητεί η Τουρκία. Αυτό θα είναι το κέρδος μας από την δικαστική διευθέτηση της διαφοράς, ότι ενώ τώρα θεωρούμε ότι έχουμε 100 αλλά εκμεταλλευόμαστε 0, σε περίπτωση δικαστικής διευθέτησης ενδεχομένως θα κερδίσουμε 70 ή 80 που θα μπορούμε να τα εκμεταλλευθούμε στο σύνολό τους. Ας μην βαυκαλιζόμαστε ότι κi εμείς θα πρέπει να αρχίσουμε να διεκδικούμε και να μην μένουμε σε αυτά που έχουμε, διότι αυτά που νομίζουμε ότι έχουμε με βάση το Διεθνές Δίκαιο δεν μπορούμε να τα εκμεταλλευθούμε γιατί αμφισβητούνται από την Τουρκία. Άρα στην πράξη δεν έχουμε τίποτα.
Χαράλαμπος Τσιλιώτης
Επίκουρος Καθηγητής Συνταγματικού Δικαίου Τμήματος Πολιτικής Επιστήμης και Διεθνών Σχέσεων Πανεπιστημίου Πελοποννήσου
*Το κείμενο δημοσιεύτηκε πρώτη φορά στην ιστοσελίδα www.slpress.gr (27/7/2020) με τον τίτλο «Καστελλόριζο και ΑΟΖ – Συμφέρει την Ελλάδα η δικαστική διευθέτηση;»
