Με τον αριθμό των προσφύγων και μεταναστών που βρίσκονται στα νησιά να αγγίζει πλέον τους 34.500 (21.10.2019) και το σύστημα υποδοχής και ασύλου να έχει ξεπεράσει προ πολλού τις δυνατότητές του, το Υπουργείο Προστασίας του Πολίτη κατέθεσε αργά το βράδυ της περασμένης Δευτέρας νομοσχέδιο, με το οποίο επέρχονται εκτεταμένες αλλαγές στις σχετικές διαδικασίες.
Πρόκειται για ένα σχέδιο νόμου εκατόν είκοσι ενός άρθρων και εκατόν περίπου σελίδων στο σύνολο, με το οποίο επιχειρείται η ενοποίηση και συστηματοποίηση του συνόλου διατάξων που αφορούν στο καθεστώς διεθνούς προστασίας, την υποδοχή των αιτούντων διεθνούς προστασίας καθώς και τις διαδικασίες αναγνώρισης και ανάκλησης του καθεστώτος, συμπεριλαμβανομένης και της διαδικασίας παροχής δικαστικής προστασίας.
Προηγήθηκε μια σύντομη δημόσια διαβούλευση, στο πλαίσιο της οποίας πολλές οργανώσεις δικαιωμάτων, αλλά και η Εθνική Επιτροπή για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου επεσήμαναν την ανάγκη να υπάρξει περισσότερος χρόνος προκειμένου αυτή να είναι ουσιαστική.
Στα κατώτερα επιτρεπτά όρια των Ευρωπαϊκών Οδηγιών
Το προτεινόμενο σχέδιο νόμου επιφέρει εκτεταμένες αλλαγές, οι οποίες σε πολλά τους σημεία αγγίζουν τα ελάχιστα πρότυπα που θέτουν οι σχετικές Οδηγίες 2013/32/Ε.Ε. και 2013/33/Ε.Ε. για την υποδοχή και τις διαδικασίες ασύλου.
Διαδικαστικές εγγυήσεις και δικαιώματα των αιτούντων άσυλο συρρικνώνονται και περιορίζονται. Παράλληλα, εισάγονται αυστηροί διαδικαστικοί κανόνες και τύποι, όπως η υποχρέωση του αιτούντος να παρουσιάζεται ενώπιον των αρχών (με ορισμένες εξαιρέσεις) σε όλα τα στάδια της διαδικασίας, κ.ά. τους οποίους, υπό τις υφιστάμενες συνθήκες, ένας αιτών άσυλο είναι αμφίβολο αν μπορεί πράγματι να ακολουθήσει.
Η διαπίστωση ότι ένα άτομο ανήκει σε ευάλωτη ομάδα έχει ως μόνη συνέπεια την άμεση κάλυψη των ιδιαίτερων αναγκών υποδοχής του και την κατ’ απόλυτη προτεραιότητα εξέταση της αίτησής του και όχι πλέον την υπαγωγή του στην κανονική διαδικασία και τη μεταφορά του στην ενδοχώρα. Άξιο αναφοράς είναι επίσης ότι από τις κατηγορίες των ευάλωτων προσώπων αφαιρέθηκε η κατηγορία επιζώντων και συγγενών επιζώντων ναυαγίων και εκείνων που πάσχουν απο μετατραυματικό στρες.
Οι ταχύρρυθμες διαδικασίες αποτελούν πλέον τον κανόνα
Το προτεινόμενο σχέδιο νόμου, πέραν της κανονικής διαδικασίας εξέτασης ασύλου, προβλέπει 2 κατηγορίες υποθέσεων που εξετάζονται κατά «απόλυτη προτεραιότητα», 8 κατηγορίες υποθέσεων που εξετάζονται «κατά προτεραιότητα» και 13 κατηγορίες υποθέσεων που υπάγονται στην ταχύρρυθμη διαδικασία. Παράλληλα, προβλέπεται ειδική διαδικασία για αιτήσεις που υποβάλλονται στα σύνορα ή ζώνες διέλευσης αεροδρομίων και λιμένων, ενώ διατηρείται και η γνωστή ειδική ταχύρρυθμη διαδικασία που εφαρμόζεται εντός των Κέντρων Υποδοχής και Ταυτοποίησης (γνωστών και ως «χότσποτς») στα νησιά.
Συστήνονται, ακόμη Ειδικά Κλιμάκια Ταχείας Συνδρομής της Υπηρεσίας Ασύλου για την προτεραιοποίηση των αιτημάτων ασύλου, ένώ όλες οι πρωτοβάθμιες απορριπτικές αποφάσεις, καθώς και οι αντίστοιχες των Επιτροπών Προσφυγών θα ενσωματώνουν σκέλος περί «επιστροφής» του αιτούντος, κατά τα πρότυπα της Οδηγίας 2008/115/ΕΚ και του ν. 3907/2011.
Κράτηση και γεωγραφικός περιορισμός
Το σχέδιο νόμου επεκτείνει τη δυνατότητα γεωγραφικού περιορισμού των αιτούντων διεθνή προστασία, τόσο σε συγκεκριμένη γεωγραφική περιοχή (με απόφαση του αρμοδίου υπουργού) όσο και σε συγκεκριμένο τόπο (με απόφαση του διευθυντή της υπηρεσίας ασύλου). Παράλληλα, προβλέπεται η δυνατότητα κράτησης αιτούντων άσυλο, ακόμα και σε περιπτώσεις που υποβάλλουν αίτημα σε καθεστώς ελευθερίας, με ανώτατο όριο που αγγίζει τους 18 μήνες και με σαφή πρόβλεψη ότι το διάστημα τυχόν κράτησης με βάση διαδικασίες επιστροφής ή απέλασης δεν υπολογίζεται στο συνολικό χρόνο κράτησης υπό το καθεστώς του αιτούντων άσυλο.
Συνεπώς, η συνολική περίοδος κράτησης μπορεί πλέον να φτάσει τους 36 μήνες, προθεσμία που αγγίζει και τα ανεκτά όρια συνταγματικότητας, καθόσον ένας αλλοδαπός αιτών άσυλο που τελεί υπό απέλαση πλέον θα κρατείται δυσανάλογα περισσότερο ακόμα και από έναν υπόδικο για κακουργήματα. Τέλος, ο νόμος προβλέπει τη λειτουργία «κλειστών κέντρων υποδοχής» για την κράτηση αιτούντων άσυλο κατά τις ανωτέρω ρυθμίσεις.
Λίστες ασφαλών τρίτων χωρών και ασφαλών χωρών καταγωγής
Με το προτεινόμενο σχέδιο νόμου επιχειρείται η επέκταση εφαρμογής των ρητρών των ασφαλών τρίτων χωρών και ασφαλών χωρών καταγωγής, ενώ προβλέπεται η κατάρτιση σχετικών καταλόγων χωρών με κανονιστικού χαρακτήρα απόφαση του Υπουργού Προστασίας του Πολίτη, κατόπιν εισήγησης του Διευθυντή της Υπηρεσίας Ασύλου. Σύμφωνα, μάλιστα, με το Σχέδιο Νόμου, τα κριτήρια εφαρμογής της έννοιας της «ασφαλούς τρίτης χώρας» εξετάζονται ανά περίπτωση και για κάθε αιτούντα ξεχωριστά, εκτός εάν η τρίτη χώρα έχει χαρακτηριστεί ως γενικά ασφαλής και εμπεριέχεται στον εθνικό κατάλογο ασφαλών τρίτων χωρών.
Ο αιτών διεθνή προστασία, πάντως, δύναται να αντικρούει την εφαρμογή τους έννοιας της ασφαλούς τρίτης χώρας στην περίπτωσή του, επικαλούμενος ως λόγο το γεγονός ότι η τρίτη χώρα δεν είναι ασφαλής υπό τις συγκεκριμένες συνθήκες που αυτός ευρίσκεται.
Οι αλλαγές στις Επιτροπές Προσφυγών
Επανακαθορίζεται η συγκρότηση των Επιτροπών Προσφυγών, που απαρτίζονται πλέον μόνο από δικαστικούς λειτουργούς ενώ προβλέπεται ευέλικτος τρόπος λειτουργίας τους σε μονομελή και τριμελή σύνθεση. Οι ρυθμίσεις αυτές εγείρουν προβληματισμό ως προς τη συμβατότητά τους με το σύνταγμα. Τούτο διότι διοικητικό όργανο (έστω και δικαιοδοτικού χαρακτήρα) απαρτίζεται πλέον αποκλειστικά από δικαστικούς λειτουργούς, ενώ παράλληλα ανατίθενται κατά περίπτωση σε δικαστικό λειτουργό καθήκοντα μονομελούς διοικητικού οργάνου.
Παράλληλα, καταργείται το αυτόματο ανασταλτικό αποτέλεσμα της προσφυγής κατά της απόφασης α’ βαθμού (δικαίωμα παραμονής στη χώρα κατά τη διάρκεια εξέτασης της προσφυγής) για τις προδήλως αβάσιμες αιτήσεις και τις υποθέσεις που εξετάζονται με την ειδική ταχύρρυθμη διαδικασία στα νησιά, ενώ εισάγεται η υποχρεώση προβολής συγκεκριμένων λόγων προσφυγής από τον αιτούντα, επί ποινή απαραδέκτου αυτής.
Τέλος, παρά τις εξαγγελίες περί κατάργησης των «τεσσάρων βαθμών» στο άσυλο, επί της ουσίας αυτοί διατηρούνται. Κατά το αποφάσεων των Επιτροπών Προσφυγών προβλέπεται η δυνατότητα αιτήσεως ακυρώσεως και εν συνεχεία εφέσεως στο Συμβούλιο της Επικρατείας. Η αρμοδιότητα εκδίκασης, ωστόσο, των σχετικών ακυρωτικών διαφορών όλης της χώρας μεταφέρεται στα Τριμελή Διοικητικά Πρωτοδικεία Αθηνών και Θεσσαλονίκης.
Συμπέρασμα
Με το κατατεθέν νομοσχέδιο επιδιώκεται η αποσυμφόρηση του ελληνικού συστήματος ασύλου και υποδοχής δια της αυξήσεως των επιστροφών. Παρατηρείται, ωστόσο, σημαντικός περιορισμός ορισμένων διαδικαστικών εγγυήσεων του διεθνούς και ενωσιακού δικαίου προς την επίτευξη αυτού του στόχου, χωρίς να είναι βέβαιο το αποτέλεσμα που θα φέρουν τα νέα μέτρα, καθόσον δεν επικεντρώνονται στη λύση των πραγματικών και συστημικών προβλημάτων, όπως η υποστελέχωση αρμόδιων υπηρεσιών, με εντεύθεν συνέπεια τις καθυστερήσεις στη διαδικασία ασύλου. Τα μίνιμουμ δικαιώματα δεν εξασφαλίζουν κατ’ ανάγκη μάξιμουμ αποτελέσματα.
Στάθης Πουλαράκης
Δικηγόρος με ειδίκευση σε ζητήματα Ασύλου και Μετανάστευσης
