Αυτές τις ημέρες εξαγγέλθηκαν από τον Πρωθυπουργό και εξειδικεύθηκαν από τους Υπουργούς Υγείας, Ανάπτυξης και Ψηφιακής Διακυβέρνησης μέτρα προς την κατεύθυνση υποχρεωτικού εμβολιασμού συγκεκριμένων επαγγελματικών κατηγοριών: πρώτα – έως τις 16 Αυγούστου – του συνόλου του προσωπικού (υγειονομικού, διοικητικού, βοηθητικού) σε δημόσιες και ιδιωτικές δομές φροντίδας ηλικιωμένων και ευπαθών ομάδων, στη συνέχεια – έως 1ης Σεπτεμβρίου – των εργαζομένων στα δημόσια και ιδιωτικά νοσοκομεία και πιθανώς, σε τρίτο χρόνο, των απασχολούμενων σε σώματα ασφαλείας, μέσα μεταφοράς, εκπαίδευση και σε υπηρεσίες που έρχονται σε συχνή επαφή με το κοινό. Για να ισχύσουν τα ως άνω μέτρα είναι αναγκαία, όπως προβλέπει ο ν. 4675/2020, η έκδοση ειδικής για κάθε κατηγορία απόφασης του Υπουργού Υγείας.
Οι βασικές προβλέψεις που εξαγγέλθηκαν και αναμένεται να τεθούν σε εφαρμογή είναι οι ακόλουθες:
- Αναστολή εργασίας υπό τη μορφή «υποχρεωτικής άδειας άνευ αποδοχών» για όσους, παρά την κήρυξη της υποχρεωτικότητας, δεν εμβολιαστούν. Το μέτρο αυτό εφαρμόζεται και σε άλλες χώρες, όπως η Ιταλία, και, σε κάθε περίπτωση, είναι δυνατόν να προσβληθεί και η νομιμότητα του να κριθεί από τα δικαστήρια
- Λειτουργία κλειστών χώρων εστίασης, θεάτρων, κινηματογράφων μόνο για εμβολιασμένους
- Δυνατότητα επιλογής των ιδιοκτητών ή υπευθύνων ανοικτών χώρων ψυχαγωγίας ανάμεσα σε «αμιγή» (μόνο για εμβολιασμένους) και «μικτή» (για εμβολιασμένους και ανεμβολίαστους) λειτουργία, με διαφορετικές, ανά περίπτωση, συνθήκες και χωρητικότητα
- Παρακολούθηση αθλητικών αγώνων, σε κλειστούς και ανοικτούς χώρους, μόνο από εμβολιασμένους
- Παροχή 5 ημερών άδειας στους στρατευσίμους που έχουν εμβολιαστεί ή εμβολιάζονται
- Πρόβλεψη για πρόστιμα στους παραβάτες.
Το ζήτημα της εν γένει νομιμότητας/συνταγματικότητας του υποχρεωτικού εμβολιασμού είναι, στην Ελλάδα και διεθνώς, μέσω αποφάνσεων της νομολογίας και των ειδικών, σε μεγάλο βαθμό λελυμένο. Η υποχρεωτικότητα μπορεί να θεωρηθεί ότι επιτρέπεται υπό τις ακόλουθες προϋποθέσεις:
- Ότι αποτελεί ύστατο μέτρο για την αποτροπή κινδύνου στη δημόσια υγεία, αφού έχουν προηγηθεί εκτεταμένη πληροφόρηση και ενθάρρυνση των πολιτών να εμβολιαστούν
- Ότι δεν εξικνείται μέχρι παρέμβασης στο σώμα του μη βουλόμενου να εμβολιαστεί
- Ότι ακολουθεί τα διδάγματα της ιατρικής επιστήμης
- Ότι καθίσταται αναγκαία λόγω αντικειμενικών συνθηκών (εμφάνιση ή αναζωπύρωση της πανδημίας, ανεπαρκές ποσοστό εμβολιασμένων που δημιουργεί κινδύνους για το σύνολο του πληθυσμού)
- Ότι στηρίζεται σε νομοθετική πρόβλεψη και εξειδικεύεται σε κάθε περίπτωση εφαρμογής
- Ότι έχει συγκεκριμένο χρονικό ορίζοντα
- Ότι, ως προς τις συνέπειες, τηρείται η αρχή της αναλογικότητας, δηλαδή οι εις βάρος των μη εμβολιαζομένων διακρίσεις δεν είναι ακραίες, δεν αγγίζουν τον πυρήνα της ύπαρξής τους.
Σε σχέση με τα εξαγγελθέντα μέτρα παρατηρείται σχετικώς ότι:
- Προβλέπεται να υπάρξει συγκεκριμενοποίηση κατηγοριών στις οποίες θα επιβληθεί υποχρεωτικός εμβολιασμός, όλες δε όσες αναφέρθηκαν βρίσκονται στην «πρώτη γραμμή» της μάχης κατά της πανδημίας
- Προβλέπεται να ακολουθηθεί η ζητηθείσα και από την Επιτροπή Βιοηθικής σταδιακή ή κατά κύματα ένταξη ομάδων στον υποχρεωτικό εμβολιασμό, ο οποίος δεν προβλέπεται να αγγίξει σε καμία περίπτωση ολόκληρο το κοινωνικό σώμα
- Οι συνέπειες ενδεχόμενης μη συμμόρφωσης δεν επέρχονται άμεσα, αλλά δίδεται ικανός «χρόνος συμμόρφωσης», δηλαδή εμβολιασμού
- Για όσους θέλουν να εμβολιασθούν, έστω και την τελευταία στιγμή, διατίθενται δωρεάν εμβόλια και υπάρχουν διαθέσιμα ραντεβού σε πολύ κοντινή της αίτησης ημερομηνία
- Προβλέπεται η συγκρότηση επιτροπών για την αξιολόγηση περιπτώσεων υπόχρεων σε εμβολιασμό που δεν είναι δυνατόν να εμβολιαστούν για λόγους υγείας (και έναντι των οποίων, φυσικά, δεν θα ισχύουν οι δυσμενείς συνέπειες της μη συμμόρφωσης)
- Οι προβλεπόμενες συνέπειες δεν φθάνουν σε ακραία όρια, εφόσον δεν προβλέπεται απόλυση υπαλλήλου (αντιθέτως, προβλέπεται στο σχέδιο νόμου που δόθηκε στη δημοσιότητα την Τετάρτη στη Γαλλία, τόσο για το υγειονομικό προσωπικό όσο και για τους εργαζόμενους σε χώρους που δέχονται κοινό) ή μη απόλαυση βασικών υπηρεσιών από οποιονδήποτε πολίτη (όλες οι υπηρεσίες και οι χώροι από τις οποίες ενδεχομένως υπάρξει αποκλεισμός για τους μη εμβολιασμούς συνδέονται με την ψυχαγωγία).
Κατόπιν των ανωτέρω, νομικούς προβληματισμούς θα μπορούσαν να δημιουργήσουν μόνο τα ακόλουθα σημεία:
- Τα πρόστιμα (έως 10.000 κατά την κυβερνητική εξαγγελία, έως 45.000 στο αντίστοιχο γαλλικό σχέδιο νόμου) δεν είναι δυνατόν να στρέφονται κατά των μη συμμορφούμενων πολιτών (για αυτούς αρκεί η όποια εις βάρος τους αναλογική επίπτωση), αλλά μόνο κατά ενδεχομένως παραβαινόντων τους κανόνες λειτουργίας καταστηματαρχών ή υπευθύνων χώρων ψυχαγωγίας, εστίασης, άθλησης
- Το «δώρο» επιπλέον άδειας στους εμβολιαζόμενους στρατεύσιμους μπορεί να ιδωθεί ως «κίνητρο», δεν είναι όμως, κατά τη γνώμη μου, ούτε σκόπιμο ούτε αναλογικό
- Η επιλογή υπευθύνων υπαίθριων χώρων ψυχαγωγίας για «αμιγή» ή «μικτή» χρήση θα πρέπει να ελέγχεται συστηματικά, ώστε να μην δημιουργούνται καταστάσεις διακριτικής μεταχείρισης. Επίσης: ο ιδιοκτήτης μπορεί να επιλέξει μικτή λειτουργία και να ενημερώσει τους πελάτες του, είναι όμως νοητό η Πολιτεία να αναδέχεται διακινδύνευση από το συγχρωτισμό μεταξύ εμβολιασμένων και ανεμβολίαστων;
Τέλος, πέρα από το καθαρά νομικό πεδίο, εξακολουθεί να ισχύει ότι οι δύο πιο κρίσιμες όψεις του ζητήματος είναι αφενός η ανάληψη της κοινωνικής ευθύνης, χωρίς καταφυγή σε καταναγκασμό, που αναλογεί στον κάθε πολίτη και αφετέρου, από τη στιγμή της θέσης τέτοιων μέτρων σε εφαρμογή, η εξασφάλιση της τήρησης τους, υπό τις προϋποθέσεις του νόμου, από την Πολιτεία.
Κώστας Μποτόπουλος
Συνταγματολόγος – Δικηγόρος
