Η Διαταγή του Αρχηγού του Πυροσβεστικού Σώματος
Σύμφωνα με την υπ’ αριθ. πρωτ. 24950 οικ.Φ.215.4/29-04-2021 Διαταγή του Αρχηγού του Πυροσβεστικού Σώματος (ΠΣ) η οποία κοινοποιήθηκε με το υπ’ αριθ. Πρωτ. 28550 Φ 215.2/18-5-2021 Έγγραφο του Αρχηγείου ΠΣ επιβάλλεται μέχρι 11-6-2021 ο υποχρεωτικός εμβολιασμός κατά της ασθένειας Covid-19 που προκαλείται από τον κορωνοϊό[1]. Σε περίπτωση μη συμμόρφωσης στην ως άνω Διαταγή, επιβάλλεται ως οιονεί κύρωση, ορθότερα ως επέλευση έννομης συνέπειας, η μετάθεση του «αρνητή» σε άλλη υπηρεσία του ΠΣ.
Η Διαταγή βασίζεται στην ακόλουθη αιτιολογία: «Στο πλαίσιο ανάγκης περιορισμού και αντιμετώπισης της πανδημίας του κορωνοϊού (COVID-19), λόγω των ιδιαίτερων συνθηκών εργασίας και της εξασφάλισης της αδιάλειπτης επιχειρησιακής λειτουργίας των αναφερόμενων Υπηρεσιών στον πίνακα διανομής, … (ενίσχυση της συνεργασίας μεταξύ της Ε.Ε. και των κρατών μελών και η διευκόλυνση του συντονισμού στον τομέα της πολιτικής προστασίας με σκοπό τη βελτίωση της αποτελεσματικότητας των συστημάτων πρόληψης, ετοιμότητας και αντιμετώπισης φυσικών και ανθρωπογενών καταστροφών, ανάπτυξη μονάδων επέμβασης για παροχή βοήθειας πολιτικής προστασίας από πόρους προερχόμενους από ένα ή περισσότερα κράτη μέλη της Ε.Ε., συμβολή στην ενίσχυση των μέτρων πρόληψης και ετοιμότητας για κάθε είδους καταστάσεις έκτακτης ανάγκης, συνδρομή ανθρώπινων και υλικών πόρων που έχουν συσταθεί από ένα ή περισσότερα κράτη μέλη της Ε.Ε για παρεμβάσεις πολιτικής προστασίας σε άλλες χώρες μελή της Ε.Ε.), καθώς και της επιχειρησιακής επέμβασης στο σύνολο της Επικράτειας, κρίνεται απαραίτητος ο εμβολιασμός του συνόλου των ένστολων υπάλληλων που υπηρετούν στις εν λόγω Υπηρεσίες».
Το νομικό ζήτημα
Το νομικό ζήτημα που τίθεται είναι εάν ο υποχρεωτικός «αντι-Covid-19» εμβολιασμός μπορεί να επιβληθεί με Διαταγή του Αρχηγού του ΠΣ, η οποία αιτιολογείται κατά τα ανωτέρω, ή απαιτείται τυπικός νόμος ακόμα και σε υπαλλήλους ενός Σώματος Ασφαλείας, οι οποίοι τελούν σε ειδική εξουσιαστική σχέση, όπως είναι τα μέλη της ΕΜΑΚ. Ενόψει της ύπαρξης σχετικού νόμου, που προβλέπει την έκδοση Υπουργικής Απόφασης, ερωτάται εάν η Διαταγή μπορεί νομίμως να παρακάμψει την έκδοση της Υπουργικής Απόφασης. Στο άρθρο αυτό δεν αμφισβητείται η καταρχήν συνταγματικότητα και συμβατότητα με την ΕΣΔΑ της επιβολής του υποχρεωτικού εμβολιασμού, που κρίθηκε θετικά με δικαστικές αποφάσεις ανωτάτου επιπέδου σε εθνικό και διεθνές επίπεδο, όπως θα εκτεθεί αμέσως κατωτέρω, ούτε η αιτιολογία της επίμαχης Διαταγής, ούτε η τήρηση της αρχής της αναλογικότητας στην προκείμενη περίπτωση, η οποία φαίνεται ότι καταρχήν τηρείται από αυτήν.
Η καταρχήν συμβατότητα του υποχρεωτικού εμβολιασμού με το Σύνταγμα και την ΕΣΔΑ
Το θέμα της συμβατότητας του υποχρεωτικού εμβολιασμού με υπερνομοθετικής ισχύος κανόνες δικαίου και της νομιμότητας επιβολής του εξετάσθηκε πρόσφατα σε χρονική απόσταση τριών μηνών περίπου μεταξύ τους από δύο πολύ σημαντικές δικαστικές αποφάσεις: Την 2387/2020 απόφαση της επταμελούς συνθέσεως του Δ΄ Τμήματος του ΣτΕ[2] και την απόφαση Vavřička και άλλοι ./. Τσεχίας του ΕΔΔΑ[3]. Αμφότερες οι αποφάσεις έκριναν τον υποχρεωτικό εμβολιασμό υπό προϋποθέσεις τόσο in abstracto σε obiter dictum όσο και in concreto κατά την υπαγωγή σύμφωνο με το Σύνταγμα (η απόφαση του ΣτΕ) και την ΕΣΔΑ (η απόφαση του ΕΔΔΑ)[4]. Και οι δύο αποφάσεις έκριναν θεμιτές τις κυρώσεις σε περίπτωση μη συμμόρφωσης στην υποχρεωτικότητα του εμβολιασμού και σε σύμπλευση μεταξύ τους θεώρησαν ως conditio sine qua non για την συμβατότητα του υποχρεωτικού εμβολιασμού με το Σύνταγμα και την ΕΣΔΑ την επιβολή του με ουσιαστικό νόμο (τυπικό νόμο, διάταγμα ή απόφαση), κατά τους ορισμούς του άρθρου 5 παρ. 5 εδ. β΄ Σ, σύμφωνα με την εδώ υποστηριζόμενη ως ορθή άποψη[5], όσον αφορά την ελληνική συνταγματική τάξη, και του άρθρου 8 παρ. 2 ΕΣΔΑ, ο οποίος μπορεί να εκδίδεται από την κανονιστικώς δρώσα διοίκηση κατά τους ορισμούς του άρθρου 43 παρ. 2 Σ με διάταγμα (εδ. α΄) ή απόφαση (εδ. β΄) κατόπιν εξουσιοδότησης ειδικού τυπικού νόμου[6]. Εξυπακούεται ότι η υποχρεωτικότητα του εμβολιασμού είτε απευθείας από τον τυπικό είτε κατ’ εξουσιοδότηση αυτού από τον κανονιστικό νομοθέτη πρέπει να τηρεί την αρχή της αναλογικότητας.
Το νομοθετικό πλαίσιο της υποχρεωτικότητας του εμβολιασμού
Στην χώρα μας έχει εκδοθεί ο Ν. 4675/2020[7] ο οποίος ορίζει στο άρθρο 4 παρ. 3 Α (iii) περ. β΄ ότι «[σ]ε περιπτώσεις εμφάνισης κινδύνου διάδοσης μεταδοτικού νοσήματος, που ενδέχεται να έχει σοβαρές επιπτώσεις στη δημόσια υγεία, μπορεί να επιβάλλεται, με απόφαση του Υπουργού Υγείας, μετά από γνώμη της ΕΕΔΥ, υποχρεωτικότητα του εμβολιασμού με σκοπό την αποτροπή της διάδοσης της νόσου. Με την ανωτέρω απόφαση ορίζονται η ομάδα του πληθυσμού ως προς την οποία καθίσταται υποχρεωτικός ο εμβολιασμός με καθορισμένο εμβόλιο, η τυχόν καθορισμένη περιοχή υπαγωγής στην υποχρεωτικότητα, το χρονικό διάστημα ισχύος της υποχρεωτικότητας του εμβολιασμού, το οποίο πρέπει πάντοτε να αποφασίζεται ως έκτακτο και προσωρινό μέτρο προστασίας της δημόσιας υγείας για συγκεκριμένη ομάδα του πληθυσμού, η ρύθμιση της διαδικασίας του εμβολιασμού και κάθε άλλη σχετική λεπτομέρεια».
Η παρανομία και αντισυνταγματικότητα της Διαταγής του Αρχηγού του ΠΣ
Ακόμα και στην περίπτωση που θεωρηθεί η ως άνω νομοθετική διάταξη ως πληρούσα τις προϋποθέσεις που θέτουν το ΣτΕ και το ΕΔΔΑ για την επιτρεπτή νομοθετική επιβολή του υποχρεωτικού εμβολιασμού[8], αυτή παραπέμπει σε Απόφαση του Υπουργού Υγείας. Εν προκειμένω, στην περίπτωση των υπαλλήλων της ΕΜΑΚ, ναι μεν η Διαταγή του Αρχηγού ΠΣ αποτελεί κανονιστική πράξη, η οποία εκδίδεται στο πλαίσιο της ειδικής εξουσιαστικής σχέσης που τελεί το προσωπικό του ΠΣ, όμως, αυτή δεν εκδίδεται βάσει ειδικού νόμου, όπως είναι ο Ν. 4675/2020, ο οποίος δεν αποτελεί την εξουσιοδοτική της βάση, ούτε έχει προηγηθεί η γνώμη της ΕΕΔΕ, όπως απαιτεί η νομοθετική διάταξη κατά τα ανωτέρω, ούτε αναφέρονται στην Διαταγή «πλήρως τα έγκυρα και τεκμηριωμένα επιστημονικά, ιατρικά και επιδημιολογικά πορίσματα στον αντίστοιχο τομέα ούτε παρέχεται δυνατότητα εξαίρεσης από τον εμβολιασμό σε ειδικές ατομικές περιπτώσεις, για τις οποίες αυτός αντενδείκνυται» όπως απαιτεί το ΣτΕ στην ως άνω απόφασή του. Γενικότερα, δεν τηρούνται οι προϋποθέσεις που ορίζει το Σύνταγμα, ο νόμος και η νομολογία του ΣτΕ.
Από τα παραπάνω, συνάγεται ότι η ως άνω επίμαχη Διαταγή του Αρχηγού του ΠΣ είναι όχι μόνο πολλαπλώς παράνομη ως αντίθετη στον νόμο και κατά παράβαση ουσιώδους τύπου της διαδικασίας αλλά και αντισυνταγματική και αντίθετη στην ΕΣΔΑ, επειδή επιβάλλει παρέμβαση στην άσκηση θεμελιώδους δικαιώματος, ήτοι του δικαιώματος στον ψυχοσωματικό αυτοπροσδιορισμό στο πλαίσιο του δικαιώματος στην υγεία που προστατεύεται ως δημόσιο υποκειμενικό (αμυντικό) δικαίωμα από το Σύνταγμα (άρθρο 5 παρ. 5 Σ) και την ΕΣΔΑ (άρθρο 8 παρ. 1 ΕΣΔΑ).
Τελικές παρατηρήσεις
Η υπόθεση του εμβολιασμού κατά της νόσου Covid-19 και του κορωνοϊού είναι μια πολύ σημαντική υπόθεση. Σύμφωνα με τα πορίσματα των αρμοδίων επιστημόνων είναι μια απαραίτητη προϋπόθεση για να εξασφαλιστεί η λεγόμενη «ανοσία της αγέλης» και να μπορέσουν οι άνθρωποι να επανέλθουν στην φυσιολογική και κανονική ζωή τους χωρίς τον φόβο βλάβης της υγείας ή και της ζωής τους και των γύρω τους. Μέχρι τώρα, η Κυβέρνηση που έχει την ευθύνη της διαχείρισης της πανδημίας δεν έχει αποφασίσει την υποχρεωτικότητα του εμβολιασμού ούτε για το σύνολο του πληθυσμού ούτε για ειδικές κατηγορίες του, οι οποίες μάλιστα έχουν καθημερινή επαφή με ιδιαίτερα ευάλωτες ομάδες όπως οι υγειονομικοί, που θα δικαιολογούσε την επιβολή της, όπως έχει βασίμως υποστηριχθεί. Η σκοπιμότητα της επιβολής του, αν και όταν αποφασιστεί κατόπιν συστάσεως των ειδικών, επ’ ουδενί σημαίνει τη μη τήρηση της νομιμότητάς του με όλες τις διαδικαστικές και ουσιαστικές προϋποθέσεις που προβλέπει το Σύνταγμα, η ΕΣΔΑ και ο νόμος. Η τήρηση της νομιμότητας δεν είναι μία απλή φορμαλιστική ιδιοτροπία των νομικών, είναι συστατικός τύπος του Κράτους Δικαίου, ως θεμελιώδης συνιστώσα του δημοκρατικού πολιτεύματος, όπως είναι το πολίτευμά μας.
Χαράλαμπος Τσιλιώτης
Επίκουρος Καθηγητής Συνταγματικού Δικαίου Τμήματος Πολιτικής Επιστήμης και Διεθνών Σχέσεων Πανεπιστημίου Πελοποννήσου
Υποσημειώσεις:
[1] Η Διαταγή επικαλείται την Απόφαση 1313/2013/Eu 17ης Δεκεμβρίου 2013 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου για έναν Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Πολιτικής Προστασίας και την 2014/762/ΕΕ Εκτελεστική απόφαση της Επιτροπής, της 16ης Οκτωβρίου 2014, για τη θέσπιση κανόνων εφαρμογής της απόφασης 1313/2013/ΕΕ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου σχετικά με μηχανισμό πολιτικής προστασίας της Ένωσης και για την κατάργηση των αποφάσεων της Επιτροπής 2004/277/ΕΚ, Ευρατόμ και 2007/606/ ΕΚ, Ευρατόμ.
[2] Βλ. ΣτΕ 2387/2020 (Δ΄ Τμήμα-επταμ.) ΘΠΔΔ 2020, σελ. 1010 επ., με παρατηρήσεις Χ. Τσιλιώτη, Το ΣτΕ ως προάγγελος της συνταγματικότητας ενδεχόμενου υποχρεωτικού «αντι-Covid-19» εμβολιασμού, όπ. παρ., σελ. 1015 επ. με πλήθος αναφορών στην μέχρι τώρα θεωρία.
[3] Βλ. ΕΔΔΑ, απόφαση της 8.4.2021, αριθμ. προσφ. 47621/13 και 5 άλλες, (Vavřička και άλλοι ./. Τσεχίας – πρβλ. περισσότερα Πρβλ. Α. Βλαχογιάννης, Η συμβατότητα του υποχρεωτικού εμβολιασμού με την ΕΣΔΑ – Απόφαση Vavřička and others v. Czech Republic, σε: SyntagmaWatch.gr 8.4.2021, διαθέσιμο σε: Η συμβατότητα του υποχρεωτικού εμβολιασμού με την ΕΣΔΑ – Απόφαση Vavřička and Others v. the Czech Republic | Syntagma Watch
[4] Αυτή είναι και η κρατούσα άποψη στην ελληνική θεωρία – πρβλ. τις αναφορές σε Χ. Τσιλιώτης, Δημοσίου Δικαίου παράμετροι του «Αντι-Covid-19» εμβολιασμού, Εκδόσεις ΝΟΜΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ, Αθήνα 2021, σελ. 22, υποσημ. 9 (εκεί).
[5] Βλ. Ibidem, σελ. 20-21.
[6] Μάλιστα το ΣτΕ απαιτεί για την κατάφαση της συνταγματικότητας του υποχρεωτικού εμβολιασμού να συντρέχουν σωρευτικά δύο προϋποθέσεις: «α) ότι προβλέπεται από ειδική νομοθεσία, υιοθετούσα πλήρως τα έγκυρα και τεκμηριωμένα επιστημονικά, ιατρικά και επιδημιολογικά πορίσματα στον αντίστοιχο τομέα και β) ότι παρέχεται δυνατότητα εξαίρεσης από τον εμβολιασμό σε ειδικές ατομικές περιπτώσεις, για τις οποίες αυτός αντενδείκνυται». Με την παραδοχή αυτή το ΣτΕ υποβάλλει την προστασία του δικαιώματος από τις βιοϊατρικές παρεμβάσεις ως ειδικότερης έκφανσης του δικαιώματος στην υγεία, σε μία ιδιότυπη ειδική επιφύλαξη του νόμου, συμπληρώνοντας ως προς τον εμβολιασμό τουλάχιστον την γενική επιφύλαξη του εδ. β΄ του άρθρου 5 παρ. 5 Σ – βλ. Χ. Τσιλιώτης, ibidem, σελ. 28.
[7] ΦΕΚ Α 54/11.3.2020 «Πρόληψη, προστασία και προαγωγή της υγείας – ανάπτυξη των υπηρεσιών δημόσιας υγείας και άλλες διατάξεις».
[8] Πρβλ. για την προβληματική Χ. Τσιλιώτης, Δημοσίου Δικαίου παράμετροι του «Αντι-Covid-19» εμβολιασμού, όπ. παρ. (υποσημ. 4), σελ. 28, 36.
